Problem dotyczący zakresu wykorzystywania przez podatników VAT w ramach prowadzonej działalności gospodarczej samochodów osobowych i innych pojazdów samochodowych (do 3,5 tony) został zidentyfikowany przez większość państw członkowskich Unii Europejskiej. Samochody te są bowiem niezbędne w działalności gospodarczej, równocześnie jednak - jako niezbędne w życiu prywatnym - są także wykorzystywane do celów prywatnych podatnika lub jego pracowników. Z uwagi na specyfikę tych samochodów polegającą na możliwości równoczesnego wykorzystywania ich do celów „służbowych" i „prywatnych" bardzo trudne jest dokładne określenie zakresu wykorzystywania pojazdów do celów niezwiązanych z prowadzeniem działalności gospodarczej. Jeśli nawet w niektórych przypadkach jest to możliwe, procedura z tym związana jest często bardzo skomplikowana i uciążliwa, zarówno dla podatników, jak i dla administracji podatkowej. Brak prostych zasad (często mających źródło w obiektywnych przesłankach) odliczania podatku naliczonego z tytułu wydatków związanych z pojazdami samochodowymi, które z uwagi na swoją konstrukcję mogą być wykorzystywane także do celów prywatnych, lub zasad opodatkowywania tego użytku prywatnego sprzyja nadużyciom w podatku VAT, polegającym na nieuzasadnionym odliczaniu tego podatku lub uchylaniu się od opodatkowania, wynikającemu z niewłaściwego prowadzenia dokumentacji podatkowej.

Ograniczone do 50 proc. odliczenie podatku naliczonego

Przygotowany przez resort finansów projekt nowelizacji ustawy o VAT wprowadza ograniczenia w odliczaniu podatku naliczonego w odniesieniu do wszystkich wydatków (np. zakupu paliw do napędu, czy też innych wydatków eksploatacyjnych) dotyczących pojazdów samochodowych o dopuszczalnej masie całkowitej nieprzekraczającej 3,5 tony przeznaczonych do użytku "mieszanego", tj. wykorzystywanych zarówno do celów związanych z opodatkowaną działalnością gospodarczą, jak do celów użytku prywatnego. Resort finansów podkreśla, że dla celów stosowania tego ograniczenia wykorzystywanie „mieszane" - z uwagi na upraszczający charakter decyzji, ale też i na jej działanie przeciw nadużyciom, brak racjonalnych możliwości kontroli ze strony administracji - należy postrzegać w kategoriach potencjalnej, a nie faktycznej, możliwości użytku pojazdu do celów prywatnych. Wystarczy bowiem jednorazowe użycie pojazdu do celów prywatnych (przykładowo: dojazd pracownika do pracy i z pracy, „załatwienie spraw prywatnych" samochodem służbowym), aby miało miejsce wykorzystanie „mieszane". W konsekwencji w ramach stosowanego w decyzji upraszczającego założenia przyjmuje się, że każdy pojazd samochodowy o dopuszczalnej masie całkowitej do 3,5 tony służy użytkowi mieszanemu, a zatem wszystkie wydatki z nim związane podlegają odliczeniu w 50 proc. (z pewnymi wyjątkami, które zostały omówione poniżej).

Ograniczonym do 50 proc. prawem do odliczenia podatku naliczonego zostaną objęte wydatki związane z pojazdami samochodowymi, w rozumieniu prawa o ruchu drogowym, o dopuszczalnej masie całkowitej nieprzekraczającej 3,5 tony. Odesłanie słowniczkowe do prawa o ruchu drogowym powoduje, że ograniczeniem tym zostaną objęte wydatki związane z pojazdami silnikowymi, których konstrukcja umożliwia jazdę z prędkością przekraczającą 25 km/h. W konsekwencji ograniczenie będzie dotyczyć wydatków związanych z motocyklami, samochodami osobowymi i pozostałymi pojazdami o dopuszczalnej masie całkowitej do 3,5 tony. Ograniczenie to nie będzie natomiast dotyczyć wydatków związanych z motorowerami i ciągnikami rolniczymi.

Odliczenie w 100 proc. podatku naliczonego

Odliczenie pełne będzie przysługiwało tylko w odniesieniu do wydatków związanych z pojazdami wykorzystywanymi przez podatnika wyłącznie do działalności gospodarczej. Fakt ten musi być rozpatrywany w kategoriach obiektywnych, tj. nie istnieje potencjalna możliwość użytku danego pojazdu dla celów prywatnych. Przykładowo taka sytuacja może mieć miejsce w następujących przypadkach:

- gdy przedmiotem działalności podatnika jest odsprzedaż tych pojazdów i zostanie wyeliminowana możliwość ich użytku prywatnego (samochody nie są zarejestrowane i nie mogą poruszać się po drogach),

- gdy przedmiotem działalności podatnika jest wynajem tych pojazdów i zostanie wyeliminowana możliwość ich użytku prywatnego,

- gdy konstrukcja pojazdu obiektywnie wskazuje na wyłączny użytek do działalności gospodarczej lub gdy użytek na cele niezwiązane z działalnością gospodarczą byłby znikomy, np. koparka,

- z posiadanej przez podatnika dokumentacji (regulaminy, umowy, zarządzenia, itp.) obiektywnie wynika, że pojazd jest wykorzystywany wyłącznie do działalności gospodarczej i nie ma możliwości, aby np. pracownik skorzystał z firmowego samochodu w celu dojazdu do swojego miejsca zamieszkania.

W przypadku osób fizycznych, które działalność gospodarczą prowadzą w swoim miejscu zamieszkania (np. architekt) należy uznać, że posiadany przez niego wykorzystywany w działalności gospodarczej samochód jest również używany na cele prywatne.

Wyłączenie opodatkowania użytku prywatnego

Zaproponowana konstrukcja ograniczenia do 50 proc. odliczenia podatku w odniesieniu do pojazdów wykorzystywanych do użytku mieszanego powiązana jest z wyłączeniem konieczności opodatkowania ich użytku prywatnego, z uwagi na fakt, że opodatkowanie to zostało skalkulowane w przyjętym ograniczeniu odliczenia. Rozwiązanie to - w powiązaniu z ryczałtowym ograniczeniem odliczenia podatku - zapewnia przedsiębiorcom bardzo proste w stosowaniu zasady odliczania podatku naliczonego od wszystkich wydatków związanych z pojazdami, bez konieczności prowadzenia szczegółowych i przez to uciążliwych ewidencji dla celów opodatkowania użytku prywatnego.

System zabezpieczający

Celem prawidłowego stosowania proponowanych zasad rozliczania podatku VAT od pojazdów konieczne jest wprowadzenie odpowiedniego systemu zabezpieczającego. Dokonanie pełnego odliczenia podatku VAT od pojazdów przeznaczonych wyłącznie do działalności gospodarczej uwarunkowane będzie co do zasady złożeniem informacji o tych pojazdach oraz prowadzeniem ewidencji przebiegu pojazdu. Zarówno informacja, jak i ewidencja będą podlegały weryfikacji przez organy skarbowe. W przypadku niezłożenia takiej informacji lub złożenia informacji niezgodnej ze stanem faktycznym podatnikowi będzie przysługiwało tylko prawo do ograniczonego odliczenia.

Jeżeli ww. informacja zostanie złożona po terminie, wówczas podatnik będzie mógł odliczać podatek w pełnej wysokości, ale począwszy od dnia, w którym złożył tę informację (oczywiście przy założeniu, że ponoszone wydatki są związane z pojazdami wykorzystywanymi przez podatnika wyłącznie do opodatkowanej działalności gospodarczej). W konsekwencji w razie dokonania w ww. przypadkach nieuprawnionego pełnego odliczenia podatnik będzie zobowiązany do dokonania korekty odliczonego podatku. Na tą okoliczność zostaną również wprowadzone stosowne sankcje karnoskarbowe. Podatnik będzie również zobowiązany do poinformowania organów skarbowych o zmianie przeznaczenia pojazdu. Z obowiązku złożenia informacji lub jej aktualizacji zostaną wyłączone jedynie ściśle określone ustawą przypadki, m.in. przeznaczenie pojazdu wyłącznie do odsprzedaży lub najmu, lub sprzedaż pojazdu wykorzystywanego do użytku „mieszanego".

Dokonywanie korekt podatku naliczonego

Projektowane regulacje przewidują również wprowadzenie systemu korekt przy zmianie wykorzystania pojazdu pierwotnie przeznaczonego do użytku „mieszanego". Zmiana ta jest skorelowana z likwidacją zwolnienia dla sprzedawanych pojazdów objętych ograniczonym prawem do odliczania. Te nowe regulacje będą lepiej realizować zasadę neutralności zarówno u podatników, którzy sprzedają używane przez siebie ww. pojazdy, jak i podatników, którzy handlują tego rodzaju pojazdami kupionymi od innych podatników (vide: sprawa C-160/11 Bawaria Motors). W związku z wątpliwościami Komisji Europejskiej - przewiduje się likwidację zwolnienia od podatku takiej sprzedaży. W konsekwencji sprzedaż taka zostanie objęta opodatkowaniem na zasadach ogólnych, należy zatem przyjąć, że z chwilą jej dokonania w trakcie 5-letniego okresu liczonego od nabycia pojazdu nastąpiła zmiana jego przeznaczenia do celów związanych wyłącznie z działalnością gospodarczą (podobnie jak ma to miejsce obecnie w art. 91 ust. 6 pkt 1 ustawy o VAT).

Projektowane regulacje będą przewidywały konieczność lub możliwość dokonania stosownej korekty uprzednio odliczonego podatku lub podatku nieodliczonego, jeśli w trakcie 60 miesięcy (przy pojazdach o wartości do 15 tys. zł - 12 miesięcy), licząc od miesiąca nabycia danego pojazdu, nastąpi zmiana jego przeznaczenia. Wysokość dokonywanej korekty będzie uzależniona od miesiąca, w którym będzie miała miejsce ta zmiana. Możliwością dokonania korekty zostaną objęte również sytuacje sprzedaży pojazdów, w stosunku do których przysługiwało ograniczone prawo do odliczania podatku naliczonego, z uwagi na ich wykorzystywanie do użytku „mieszanego".

Wprowadzany system korekt nie będzie miał jednak zastosowania do pojazdów nabytych przed dniem wejścia w życie przedmiotowej ustawy. Wyjątek stanowić będzie wyłącznie sprzedaż takiego pojazdu.

Ocena skutków regulacji

Resort finansów szacuje, że projektowana nowelizacja ustawy o VAT pociągnie za sobą ubytek dochodów budżetu państwa z podatku VAT w wysokości w stosunku do 2013 r.:

- 939 mln zł w 2014 r.

- 1.376 mln zł w 2015 r.

-2.601 mln zł w 2016 r.

Zobacz także:

Wicepremier za pełnym odliczeniem VAT od samochodów służbowych >>>

Nowe zasady rozliczania VAT od samochodów zaszkodzą przedsiębiorcom >>>

Od 1 stycznia można odliczyć pełen VAT od zakupu auta "z kratką" >>>

Wracają odliczenia VAT na auta z kratką, ale trudniej z nich skorzystać >>>

Do końca lutego będzie można odliczyć cały VAT od zakupu samochodu >>>