Do RPO dotarły informacje o sytuacjach, w których organy dokonywały zwrotu z tytułu nadpłaty podatku uiszczonego wcześniej przez podatnika, a następnie po upływie określonego czasu uznawały, że zwrot był niezasadny. Podatnicy otrzymywali wezwania do zapłaty zwróconej nadpłaty podatku, a w przypadku odmowy zwrotu należności, Prokuratoria Generalna SP w imieniu organu podatkowego występowała przeciwko podatnikom z pozwem do sądu cywilnego.
W ocenie Rzecznika niedopuszczalne są praktyki organów polegające na alternatywnym poszukiwaniu dróg dochodzenia roszczeń pierwotnie wynikających ze stosunku publicznoprawnego, gdyż prawo podatkowe ma charakter samoistny w stosunku do prawa cywilnego, a zatem nie można przenosić konstrukcji cywilistycznych na grunt zupełnie innej gałęzi prawa i w ramach powództwa o zwrot nienależnego świadczenia żądać w istocie zapłaty podatku. Rzecznik zwrócił się do ministra rozwoju i finansów z prośbą o ustosunkowanie się do przedstawionego problemu.
W odpowiedzi minister rozwoju i finansów wskazał na dwie podstawy prawne dochodzenia zwrotu nienależnej nadpłaty lub zwrotu podatku w zależności od obowiązującego stanu prawnego. Do 31 grudnia 2015 r. przepisy Ordynacji podatkowej nie regulowały wszystkich możliwych przypadków, w których po stronie podatnika mógł wystąpić obowiązek takiego zwrotu, w zw. z tym odzyskanie od podatnika nienależnie zwróconych mu kwot mogło nastąpić tylko na drodze cywilnoprawnej.
Po 1 stycznia 2016 r., w zw. z nowelizacją Ordynacji, sytuacja uległa zmianie. Określone zostały przypadki, w których zwrotowi bez wezwania podlega nadpłata lub zwrot podatku, które wcześniej zostały zwrócone lub zaliczone na poczet zaległości podatkowych w wyniku błędnego działania organu podatkowego. W takich przypadkach, jeżeli podatnik nie dokona dobrowolnego zwrotu, organ wydaje decyzję o obowiązku zwrotu należności w terminie 30 dni. W przypadku, gdy upłynie ten termin a podatnik nie dokona zwrotu, sporna kwota traktowana jest jako zaległość podatkowa.
Resort stoi na stanowisku, że zmiana stanu prawnego skutkuje tym, że po 1 stycznia 2016 r. odzyskiwanie od podatników nienależnie wypłaconych im należności podatkowych powinno odbywać się na podstawie przepisów Ordynacji podatkowej, a nie przepisów prawa cywilnego.
Z danych przekazanych przez resort wynika, że w ciągu ostatnich 10 lat organy podatkowe skierowały 41 powództw do sądów cywilnych, domagając się zwrotu należności na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu. Rzecznik Praw Obywatelskich zapowiedział, że będzie monitorował orzecznictwo w sprawach podatników, wobec których Skarb Państwa wytoczył powództwo cywilne, pod kątem możliwości skorzystania z przewidzianych w ustawie kompetencji procesowych.
