Potrącenie wierzytelności jest jedną z form wygaśnięcia zobowiązania w wyniku wykonania świadczenia poprzez umorzenie wzajemnych wierzytelności między stronami. Wygaśnięcie zobowiązania przez potrącenie, czyli kompensata wierzytelności, następuje wówczas, jeżeli jedna strona jest w stosunku do drugiej dłużnikiem i jednocześnie wierzycielem, tj. ma zarówno wierzytelność, jak i zobowiązanie względem tej drugiej strony. Potrącenie, pomimo iż dotyczy świadczeń tego samego rodzaju (z reguły pieniężnych), prowadzi do zaliczenia jednej wierzytelności na poczet drugiej. Dochodzi w ten sposób do zaspokojenia wierzyciela i osiągnięcia tym samym celu zobowiązania. Na skutek potrącenia wierzytelności obydwu stron umarzają się nawzajem do wysokości wierzytelności niższej.
Potrącenie jest zatem formą regulowania (wykonywania) zobowiązań, skutkującą powstaniem przychodu podatkowego w wysokości umorzonego (potrąconego) zobowiązania. W konsekwencji, kara umowna – stanowiąca przychód związany z działalnością gospodarczą – którą podatnik obciążył kontrahenta z tytułu opóźnienia w realizacji umowy, stanowi przychód w momencie jego faktycznego otrzymania (zapłaty), tj. w momencie dokonania potrącenia, stosownie do regulacji art. 12 ust. 3e ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych.
Bez znaczenia dla momentu rozpoznania przychodu podatkowego z powyższego tytułu pozostaje fakt kwestionowania zasadności kary umownej przez kontrahenta. Skoro spółka zdecydowała się na potrącenie spornej wierzytelności, czyli de facto uregulowanie tejże należności, ustawa o podatku dochodowym od osób prawnych wiąże z takim zdarzeniem obowiązek rozpoznania z tego tytułu przychodu podatkowego.
Interpretacja indywidualna Dyrektora Izby Skarbowej w Bydgoszczy z 19 marca 2013 r., ITPB4/423-31/12/AM