Plan operacyjno-ratowniczy

W Polsce działa ponad 360 zakładw o dużym i zwiększonym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej. Są to w szczeglności zakłady branży paliwowej i posiadające substancje toksyczne. Oprcz rygorw dotyczących codziennego zapewnienia bezpieczeństwa pracy zatrudnionym tam pracownikom, w zakładzie powinien być opracowany, na wypadek dojścia do poważnej awarii, wewnętrzny Plan operacyjno-ratowniczy. Podobny plan, nazywany zewnętrznym, gdyż dotyczy zagrożonego obszaru leżącego poza zakładem, ma obowiązek opracować komendant wojewdzki Państwowej Straży Pożarnej. W planach tych powinny być określone procedury, siły i środki do zapobiegania, zwalczania i ograniczania skutkw poważnej awarii przemysłowej.

CO TO ZA PRAWO?
Rozporządzenie w sprawie planu operacyjno-ratowniczego
W rozporządzeniu Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 17 lipca 2003 r. w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać plany operacyjno-ratownicze (Dz. U. Nr 131, poz. 1219 z późn. zm.) – dalej r.w.p.o.r. zostały określone wymagania, jakim powinien odpowiadać wewnątrzzakładowy oraz zewnętrzny plan operacyjno-ratowniczy.
Plany te powinny być opracowane w celu zapobiegania, zwalczania i ograniczania skutków poważnej awarii przemysłowej. W Polsce przez „poważną awarię” rozumie się zdarzenia, w szczególności emisję, pożar lub eksplozję, powstałe w trakcie procesu przemysłowego, magazynowania lub transportu, w których występuje jedna lub więcej niebezpiecznych substancji, prowadzące do natychmiastowego powstania zagrożenia życia lub zdrowia ludzi lub środowiska albo powstania takiego zagrożenia z opóźnieniem. Z tej definicji wyodrębnia się dodatkowo “poważną awarię przemysłową” definiowaną jako “poważna awaria w zakładzie”.

Przepisy r.w.p.o.r. określają formę sporządzanych planów, zakres zagadnień, które w planie powinny zostać ujęte oraz zakres terytorialny, na którym plan obowiązuje.
Plan wewnętrzny jest sporządzany przez pracodawcę prowadzącego zakład o dużym ryzyku i powinien zawierać:
1) podstawowe informacje dotyczące lokalizacji, terenu i charakteru działalności zakładu;
2) określenie występujących zagrożeń oraz procedur prowadzenia na terenie zakładu działań ratowniczych służących ochronie ludzi i środowiska przed skutkami awarii, wraz ze wskazaniem przewidzianych do tego celu środków i metod;
3) wskazanie sposobu postępowania poawaryjnego;
4) dokumentację graficzną sporządzoną w skali zapewniającej czytelne przedstawienie wymaganych informacji;
5) wykaz osób i obiektów użyteczności publicznej, które mogą zostać dotknięte skutkami awarii, do których pracodawca ma obowiązek przekazać informację o występujących zagrożeniach, przewidywanych skutkach tych zagrożeń, zastosowanych środkach zapobiegawczych i działaniach, które będą podjęte w przypadku wystąpienia awarii.

 Zasadniczo plan wewnętrzny należy sporządzić w formie pisemnej, ale po wcześniejszym uzgodnieniu z właściwym komendantem wojewódzkim Państwowej Straży Pożarnej plan może być również sporządzony i przesłany w formie elektronicznej.
Wykaz osób i obiektów użyteczności publicznej, które mogą zostać dotknięte skutkami awarii, do których pracodawca przekazuje wspomnianą wyżej informację powinien zawierać:
1) określenie prowadzącego zakład (kierownika zakładu) oraz adres zakładu;
2) wskazanie osoby przekazującej informacje, poprzez podanie zajmowanego przez nią stanowiska;
3) oświadczenie, że zakład podlega przepisom dotyczącym zakładów o dużym ryzyku oraz że właściwy organ Państwowej Straży Pożarnej otrzymał zgłoszenie, o którym mowa w art. 250 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska (tekst jedn.: Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150 z późn. zm.) – dalej pr.o.ś. Zgłoszenie to powinno być przekazane PSP co najmniej na 30 dni przed uruchomieniem zakładu lub jego części.
Integralną częścią planu wewnętrznego jest dokumentacja graficzna, obejmująca plan sytuacyjny terenu zakładu wraz z terenem przyległym (jeżeli obejmuje go przewidywany zasięg awarii) oraz plany sytuacyjne poszczególnych obiektów.

Plan zewnętrzny, który ma obowiązek sporządzić komendant wojewódzki Państwowej Straży Pożarnej obejmuje teren poza zakładem o dużym ryzyku, który może być narażony na skutki poważnej awarii i powinien zawierać:
1) wskazanie osób upoważnionych do uruchamiania procedur ratowniczych, osoby kierującej działaniami ratowniczymi oraz nadzorującej i koordynującej działania w zakresie usuwania skutków awarii;
2) zbiorczy wykaz sił i środków służb ratowniczych oraz służb wspomagających, przewidzianych do prowadzenia działań ratowniczych i usuwania skutków awarii;
3) opis systemu przedstawiania społeczeństwu informacji o występujących zagrożeniach związanych z działalnością zakładu, podjętych środkach zapobiegawczych i działaniach, które będą podejmowane w razie wystąpienia awarii;
4) procedury powiadamiania ludności i właściwych organów administracji o zagrożeniu awarią lub jej wystąpieniu;
5) procedury dotyczące ewakuacji ludności;
6) procedury udzielenia pomocy medycznej osobom poszkodowanym;
7) procedury postępowania związane z możliwością wystąpienia transgranicznych skutków awarii;
8) procedury postępowania poawaryjnego;
9) określenie sposobów zabezpieczenia logistycznego działań ratowniczych;
10) inne niezbędne informacje wynikające ze specyfiki zagrożenia oraz lokalnych uwarunkowań, w szczególności procedury powiadamiania właściwych organów o możliwości wystąpienia lub wystąpieniu poważnej awarii oraz informacje dotyczące działań podejmowanych przez właściwe organy w celu ograniczenia skutków awarii dla ludzi i środowiska.

 Plan zewnętrzny sporządza się na podstawie planu wewnętrznego oraz danych określonych w raporcie o bezpieczeństwie, który zgodnie z art. 253 pr.o.ś. jest obowiązany opracować kierownik zakładu o dużym ryzyku. W raporcie o bezpieczeństwie kierownik zakładu powinien wykazać, że:
1) jest przygotowany do stosowania programu zapobiegania awariom i do zwalczania awarii przemysłowych;
2) zakład spełnia warunki do wdrożenia systemu bezpieczeństwa, stanowiącego element ogólnego systemu zarządzania i organizacji zakładu, jaki ma obowiązek opracować kierownik zakładu o dużym ryzyku;
3) zostały przeanalizowane możliwości wystąpienia awarii przemysłowej i podjęto środki konieczne do zapobieżenia jej;
4) rozwiązania projektowe instalacji, w której znajduje się substancja niebezpieczna, jej wykonanie oraz funkcjonowanie zapewniają bezpieczeństwo;
5) został opracowany wewnętrzny plan operacyjno-ratowniczy oraz dostarczono informacje do opracowania zewnętrznego planu operacyjno-ratowniczego.

Raport bezpieczeństwa zgodnie z rozporządzeniem Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 maja 2003 r. w sprawie wymagań, jakim powinien odpowiadać raport o bezpieczeństwie zakładu o dużym ryzyku (Dz. U Nr 104, poz. 970 z późn. zm.) powinien zawierać:
1) informacje o zakładzie, jego działalności, systemie zarządzania oraz organizacji istotne dla zapobiegania awariom;
2) analizę możliwości wystąpienia awarii i informacje o środkach koniecznych do zapobieżenia im;
3) informacje, że kierownik prowadzący zakład opracował program zapobiegania awariom i jest przygotowany do jego stosowania;
4) informacje, że zakład spełnia warunki do wdrożenia systemu bezpieczeństwa;
5) informacje, że zastosowane rozwiązania projektowe, konstrukcja oraz eksploatacja instalacji zakładu zapewniają wystarczający poziom bezpieczeństwa;
6) informacje, że prowadzący zakład opracował wewnętrzny plan operacyjno-ratowniczy oraz dostarczył informacje do opracowania zewnętrznego planu operacyjno-ratowniczego.

Plan zewnętrzny, podobnie jak plan wewnętrzny, należy sporządzić w formie pisemnej lub na nośniku elektronicznym.
Procedury dotyczące ewakuacji ludności powinny obejmować:
1) określenie kolejności ewakuacji, z uwzględnieniem osób wymagających specjalnych środków podczas jej przeprowadzania, w szczególności dotyczy to dzieci, pacjentów szpitali, pensjonariuszy domów pomocy społecznej oraz innych osób zamieszkałych w obiektach użyteczności publicznej i zamieszkania zbiorowego;
2) sposoby prowadzenia ewakuacji i zabezpieczenia potrzeb socjalnych ewakuowanej ludności;
3) wykaz instytucji i służb odpowiedzialnych za przeprowadzenie ewakuacji, zabezpieczenie potrzeb socjalnych i pomocy psychologicznej ewakuowanej ludności, wraz z wyszczególnieniem realizowanych przez nie zadań;
4) sposoby alarmowania podmiotów odpowiedzialnych za przyjęcie oraz ochronę ewakuowanej ludności;
5) sposoby zabezpieczenia mienia ewakuowanej ludności.

Ponadto powinny być opracowane procedury postępowania poawaryjnego, określające metody i środki usuwania skutków awarii, ustalające miejsca i sposoby neutralizacji substancji niebezpiecznych, w tym odkażania terenu oraz podmioty przewidziane do podjęcia działań związanych z usuwaniem skutków awarii lub rekultywacją gruntu oraz procedury ich powiadamiania.