Przykład (choć nie pierwszy i nie jedyny, ale prawdopodobnie najbardziej znany) wykorzystania przez firmę Google Inc. przestrzeni w ramach procesu oddziaływania na pracowników w celu stymulowania ich twórczości i zwiększenia zaangażowania ukazał niewykorzystany potencjał, jaki tkwił w tym elemencie składowym organizacji.
Instrumenty technologii teleinformatycznej wykorzystywane przez ludzi zmieniają sposób ich funkcjonowania. Przeobrażenia te obejmują również wymiar organizacyjny oraz sferę zawodową. Zmianom ulegają nie tylko metody i techniki wykonywania pracy, ale również przestrzeń, w ramach której są one realizowane.

Istota przestrzeni hybrydowej
Przestrzeń hybrydowa to – ogólnie rzecz ujmując – przestrzeń łącząca w sobie pewne specyficzne właściwości, cechy i atrybuty różnych jej rodzajów. Przykładem może być przestrzeń małych firm, których siedziby ulokowane są w domach ich właścicieli. To pokoje, które spełniają – poprzez odpowiednią aranżację i wyposażenie – funkcje biurowe, ale są jednocześnie wykorzystywane w codziennym życiu rodzinnym. Współcześnie termin „przestrzeń hybrydowa” wykorzystywany jest najczęściej w odniesieniu do przenikania się wymiaru realnego (fizycznego) oraz wirtualnego (cyfrowego). Wyraźnym przykładem takiego połączenia są próby wprowadzania rozwiązań z zakresu technologii cyfrowej (np. dotykowych monitorów, trójwymiarowych hologramów) jako uzupełnienie przestrzennej aranżacji danego miejsca.
Przestrzeń hybrydowa jest z założenia różnorodna i w jej ramach możliwe są interakcje z otoczeniem na zasadach odmiennych od dotychczasowych. Obejmuje ona miejsce łączące przestrzeń wewnętrzną (prywatną) oraz zewnętrzną (publiczną), skupia w sobie właściwości tradycyjnej przestrzeni publicznej, miejsca spotkań (realnych oraz w wymiarze cyfrowym – w ramach oprogramowania wykorzystywanego w sieciach komputerowych) oraz mobilnego miejsca pracy1. Ze względu na swój po części publiczny charakter i wielofunkcyjność oddziałuje proinnowacyjnie na użytkowników. Przestrzeń hybrydowa umożliwia relacje ze światem zewnętrznym jednostki lub zespołu w poczuciu bezpieczeństwa, w przyjaznej, akceptowanej atmosferze, w miejscu utożsamianym z pojęciem „u siebie”, a jednocześnie w obszarze o zatartych granicach między przestrzenią półprywatną a publiczną, otwartym na ingerencję przypadkowych uczestników z zewnątrz oraz sprzyjającym tworzeniu i rozwojowi interakcji społecznych. W ten sposób stymuluje ona twórczość lokalnej społeczności, a przez to generowanie nowych pomysłów i idei.
Jedną z podstawowych ról przypisywanych przestrzeni organizacji jest przyczynianie się (samodzielnie lub wspólnie z innymi elementami organizacji) do kreowania i zaspakajania ludzkich potrzeb. Wyróżnione cechy, jak i nowoczesne rozwiązania występujące w przestrzeni hybrydowej, powinny służyć zaspokajaniu zróżnicowanych potrzeb człowieka i zgodnie z teorią hierarchii potrzeb Abrahama Maslowa prowadzić do wystąpienia ich najwyższego poziomu, czyli potrzeb samorealizacji, w ramach których jednostka ludzka dąży nieustannie do uzewnętrzniania swojego twórczego potencjału. Przyjmując jako pewne stwierdzenie, że różne potrzeby wymagają odmiennych sposobów ich zaspokajania, możliwe jest dokonanie funkcjonalnego przyporządkowania przestrzeni lub określonych jej elementów dla spełniania określonych potrzeb (człowiek jest istotą zorientowaną przestrzennie, czyli przestrzeń może zaspokajać jego określone potrzeby).
Szczegółowe rozwiązania przestrzenne służące zaspokajaniu potrzeb niższego poziomu powinny być dopasowane do lokalnej specyfiki poszczególnych organizacji. Przykładowo w odniesieniu do potrzeb bezpieczeństwa można wprowadzać działania chroniące pracowników przed zagrożeniami oraz przed nieprzyjemnymi doznaniami. Dla kolejnego poziomu, czyli potrzeb społecznych, wprowadza się rozwiązania zachęcające do spacerów, umożliwiające kontakt wzrokowy i spotkania, „zatrzymania się na chwilę”, aranżuje się przestrzeń tak, żeby możliwe było swobodne przeprowadzanie rozmów, dyskusji i dzielenie się informacjami.
Stymulowanie kreatywności człowieka odbywa się głównie w jego najbliższym otoczeniu, w ramach którego oddziałują na niego różnorodne czynniki społeczne, przyrodnicze oraz materialne. Możliwa jest zatem identyfikacja takich pobudzających elementów i aktywności, których człowiek poszukuje w przestrzeni, zarówno świadomie, jak i podświadomie. Ma ona służyć pobudzaniu ludzkiej kreatywności, aktywności, zaangażowaniu. Zawarte w niej elementy, jej cechy czy wymiary mogą stać się źródłem inspiracji do tworzenia innowacji zarówno indywidualnych, jak i zbiorowych, ale ważne jest też, aby w pozytywny sposób wpływała na pozostałe aspekty funkcjonowania organizacji, w tym również na kształtowanie rozwiązań służących środowisku, stąd konieczne staje się wykorzystywanie koncepcji bazujących na idei „zielonej gospodarki” zarówno w zakresie posiadanego wyposażenia, jak i zasileń energetycznych.

@page_break@

Funkcje przestrzeni hybrydowej
Rozwiązania funkcjonujące w ramach hybrydowej przestrzeni organizacji powinny być komponowane tak, aby służyły zaistnieniu następujących odczuć i postaw2:
1. Poczucia tożsamości w przestrzeni organizacji – tworzenie tożsamości polega na rozwoju potencjałów stanowiących istotę osoby, która w toku tego procesu staje się osobowością. Przeszkodą może być wystąpienie sprzeczności pomiędzy tym, co oferuje natura ludzka, a tym, czego żąda kultura i cywilizacja. W przypadku tych odmienności ich rozwój wiąże się z faktem, że człowiek pozostanie niezrozumiany i wyobcowany, stąd dążenie do poszukiwania podobnych społeczności o wspólnej płaszczyźnie wartości, które stają się punktami oparcia i wywołują poczucie lojalności wobec grupy. W przypadku odmienności pojawia się wtórne poczucie tożsamości wynikające z konieczności dostosowania się do obyczajów i tradycji, może wówczas dojść do rozpłynięcia się naturalnych ludzkich pragnień, w tym dążenia do bycia twórczym. Niezbędna staje się organizacja przestrzeni umożliwiająca poszukiwanie własnej tożsamości będącej źródłem wewnętrznej dynamiki. Twórcze podejście do życia wywołuje poczucie bycia podmiotem i wolnym twórcą, a dążenie do rozwoju umożliwia ciągły wzrost świadomości i urzeczywistnianie prawdziwych wartości, które są wsparte rozwojem intelektualnym.
2. Poczucia bezpieczeństwa – rodzina stanowi pierwotne źródło bytu, umożliwiając ucieczkę od lęku przed wyobcowaniem, daje sposobność kontaktu z inną osobą, przez co następuje akt poznania samego siebie. Zaleca się wprowadzać w miejscu pracy artefakty związane z rodziną, kształtować relacje zbliżone do więzi rodzinnych i naśladujące je, umożliwiają bowiem zapewnienie priorytetu godności ludzkiej nad cywilizacją, co jest warunkiem realizacji w oparciu o wartości pełnej osobowości.
3. Pobudzenia współodczuwania – jest to najistotniejsze zadanie do spełnienia w przestrzeni, jej użytkownicy powinni postrzegać ją w porównywalny sposób, stąd też zalecenie, aby kształtować ją w oparciu o wspólne wzorce kulturowe; możliwa jest wówczas jej interpretacja połączona z przywołaniem wspólnej dla użytkowników płaszczyzny wartości, zarówno uświadomionych, jak i nieuświadomionych. Dodatkowo w przestrzeni, którą osoby intuicyjnie utożsamiają jako sobie znaną, łatwiej o poczucie bezpieczeństwa. Tworzenie rozwiązań przestrzennych sprzyjających współodczuwaniu powinno przebiegać dwutorowo:
a. opierać się na budowie czytelnych, uniwersalnych zasad w danej przestrzeni na podstawie wspólnych wzorców kulturowych;
b. ich forma i kształt powinny być wypracowane razem z członkami organizacji, aby czuli się pełnoprawnymi użytkownikami wspólnie ukształtowanej przestrzeni (takiemu celowi mogą służyć różne akcje oswajające przestrzeń: wspólne warsztaty projektowe, sadzenie roślin, organizowanie biurowych uroczystości połączonych ze wspólnymi zabawami itp.).
4. Umożliwienia relacji z najbliższymi – nieodzownymi w zbiorze relacji jednostki z otoczeniem są jej więzi z najbliższymi, czyli rodziną, znajomymi, przyjaciółmi, i to one stanowią wyznacznik uznania przestrzeni za przyjazną; w jej projektowaniu mogą one podświadomie podsuwać wzorce rozwiązań poszczególnych elementów. Dane osoby dokonują takich wyborów przestrzennych, które będę umożliwiały i ułatwiały kontakty z najbliższymi (choć w rzeczywistości może okazać się, że ze względu na uwarunkowania funkcjonowania danej organizacji są one mało prawdopodobne). W tym wymiarze naturalne jest, gdyż wynika z potrzeb człowieka, preferowanie niewielkich przestrzeni stymulujących w sposób nieskrępowany relacje międzyosobowe. Jednocześnie w taką przestrzeń wprowadza się osoby z zewnątrz, ale są one wówczas traktowane jako goście, których chce się poznać; ważne jest przy tym zachowanie właściwych proporcji, aby „obcy” nie zdominowali takiej przestrzeni.
5. Otwarcia na sztukę i jej improwizację – artyzm oraz estetyka przestrzeni wpływają na wywoływanie stanów psychicznych korzystnych dla ludzkiej aktywności, a mianowicie relaksacji, pobudzeniu wyobraźni oraz aktywnej obserwacji. Kopie arcydzieł sztuki malarskiej prezentowane w miejscu pracy mogą być traktowane jako klucz do wywołania refleksji u widza, wprowadzając go w stan ukierunkowanego odprężenia, co powoduje, że rozważania analityczne dokonywane przez niego stają się bardziej abstrakcyjne i całościowe. W celu zwiększenia twórczego oddziaływania przestrzeni na użytkownika dotychczasowego widza można zaprosić do różnego typu wydarzeń o wydźwięku przestrzennym realizowanych przez organizację, przez co dajemy mu możliwości twórczej samoekspresji.
Wskazywanie na możliwość osiągnięcia wymienionych postaw, zachowań i odczuć dzięki rozwiązaniom przestrzennym jest wyrazem uznania stymulującej względem człowieka roli przestrzeni. Istnieją różne działania wynikające z psychofizycznych uwarunkowań funkcjonowania człowieka, zwiększające poziom zaangażowania pracowniczego, a w szczególności kreatywność.
Przykładem mikroprzestrzeni hybrydowej jest stołówka udostępniana gościom z zewnątrz. Następuje wymieszanie zwykłych użytkowników korzystających ze stołówki z osobami z otoczenia organizacji, które incydentalnie pojawiają się w tym miejscu – wspólne spożywanie posiłków oraz przebywanie razem umożliwia nawiązywanie kontaktów, wymianę poglądów, spostrzeżeń i dzielenie się posiadaną wiedzą, a zawiązane relacje mogą skutkować nowymi pomysłami i projektami.

Wolnoć Tomku w swoim domku
Pewnym wzorcem dla innych w stosowaniu hybrydowych rozwiązań przestrzeni pracy może być już przywołana wcześniej firma Google Inc. W ramach jej siedziby i lokalnych biur wprowadzane są różne połączenia w jedną całość rozwiązań charakterystycznych dla przestrzeni pracy, domowej, relaksu, cyfrowej i publicznej. Pomimo sukcesów, jakie odnosi ta firma dzięki m.in. zaangażowaniu swoich pracowników w tworzenie innowacyjnych rozwiązań, należy dodać, że pojawiają się również głosy krytyczne dotyczące wdrażanych przez nią rozwiązań przestrzennych. Takie stanowisko reprezentuje m.in. Janusz Filipiak, współwłaściciel i prezes firmy Comarch, który stwierdza wręcz, że „To jest psucie kapitału ludzkiego. Psucie ludzi”3. Tak odmienne podejście przedsiębiorcy z tej samej branży jest wyrazem przyjęcia innych założeń bazowych filozofii zarządzania organizacją. W przypadku firmy Comarch jej władze uznały, że pozyskiwanie właściwych pracowników oznacza oferowanie im ciekawej pracy, zapewnienie najlepszych warunków do jej wykonywania, odpowiednią organizację, mądre zarządzanie i możliwość uczestnictwa w ambitnych projektach realizowanych na całym świecie. Google reprezentuje podejście zgodne z koncepcją „klasy kreatywnej”, w ramach której stwierdza się, że czynnikiem decydującym o wyborze miejsca na założenie firmy jest dostęp do utalentowanych, kreatywnych ludzi, a ci skupiają się tam, gdzie istnieje klimat sprzyjający zarówno przedsiębiorczości, twórczości, jak i pełnemu funkcjonowaniu człowieka4. Wyraża się on m.in. możliwością wielowymiarowego zaspokajania ludzkich potrzeb. Biorąc pod uwagę sukcesy odnoszone przez obydwa przedsiębiorstwa, nie można jednoznacznie wskazać, które podejście jest właściwsze, lepiej dopasowane do warunków współczesnej gospodarki. Należy jednak dodać, że w firmie Comarch wykorzystuje się wybrane rozwiązania z zakresu hybrydowej przestrzeni pracy, łącząc cyfrowe i rzeczywiste miejsce pracy, natomiast wyraźnie rozdziela się przestrzeń pracy od innych jej rodzajów. Ten fakt można odebrać jako sygnał, że w warunkach dynamicznego rozwoju technologii tele­informatycznej proces hybrydyzacji przestrzeni pracy jest nieunikniony.

Dr Daniel Gach jest wykładowcą Krakowskiej Akademii im. Andrzeja Frycza-Modrzewskiego, konsultantem z zakresu zarządzania jakością oraz autorem artykułów poświęconych m.in. zarządzaniu wiedzą, pracy zespołowej i kapitałowi relacyjnemu.

Artykuł pochodzi z Personelu Plus