Nieodzownym elementem prowadzenia działalności gospodarczej w formie spółki osobowej jest bieżąca współpraca ze wspólnikami. Zdarza się jednak, że ta współpraca nie układa się bezkonfliktowo i dochodzi do sporów między wspólnikami. W spółkach osobowych, gdzie do podejmowania decyzji przekraczających zwykły zarząd, konieczna jest jednomyślność wspólników (o ile inaczej nie przewiduje umowa spółki), powstanie konfliktu może prowadzić do paraliżu decyzyjnego. Może to dotyczyć takich kwestii jak zaciągnięcie kredytu, nabycie wartościowych składników majątkowych niezbędnych dla prowadzenia biznesu czy podpisanie istotnej umowy z kontrahentem.
Czytaj też: Poślizg ustawy o kryptoaktywach grozi zamieszaniem z AML
W takich sytuacjach najlepszym rozwiązaniem może okazać się opuszczenie spółki. Z dostępnych sposobów wyzbycia się statusu wspólnika należy wskazać żądanie rozwiązania spółki przez sąd, sprzedaż ogółu praw i obowiązków w spółce czy właśnie wypowiedzenie umowy spółki. Zdaniem części doktryny do powyższego katalogu dodać można także zmianę składu osobowego w drodze porozumienia wspólników. O ile umowa spółki nie zawiera w powyższych kwestiach odrębnych uregulowań, jedynie wypowiedzenie umowy spółki może zostać dokonane na podstawie wyłącznej, samodzielnej decyzji wspólnika. Tym samym zgoda sądu czy pozostałych wspólników nie jest wymagana. Co więcej, możliwość skorzystania z tego rozwiązania nie jest uzależniona od wystąpienia tzw. „ważnych powodów”, jak to ma miejsce w przypadku rozwiązania spółki przez sąd.
Wypowiedzenie umowy spółki może więc okazać się w wielu sytuacjach jedynym rozwiązaniem dostępnym dla wspólnika umożliwiającym wystąpienie ze spółki i tym samym ochronę jego interesów.
Cena promocyjna: 127.2 zł
|Cena regularna: 159 zł
|Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: 111.3 zł
Warunki i sposób wypowiedzenia umowy spółki
Umowę spółki może wypowiedzieć wspólnik spółki osobowej zawiązanej na czas nieoznaczony. W przypadku spółki komandytowej uprawnienie to będzie przysługiwało zarówno komplementariuszowi jak i komandytariuszowi. Wyjątkiem wśród wspólników spółek osobowych jest akcjonariusz spółki komandytowo akcyjnej, któremu takie uprawnienie nie przysługuje.
W przypadku spółek zawiązanych na czas oznaczony, kwestia dopuszczalności wypowiedzenia ich umowy przez wspólnika budzi pewne wątpliwości w doktrynie, jednak dominuje pogląd, iż takie wypowiedzenie jest niedopuszczalne, chyba że uprawnienie do wypowiedzenia zostało wprost przewidziane w umowie spółki.
Oświadczenie o wypowiedzeniu umowy spółki powinno zostać złożone w zwykłej formie pisemnej, dopuszczalna jest też ekwiwalentna forma elektroniczna. Umowa spółki może przewidywać surowsze wymogi co do formy oświadczenia np. formę z podpisami notarialnie poświadczonymi lub aktu notarialnego. Forma pisemna zastrzeżona została wyłącznie dla celów dowodowych, choć w praktyce bez pisemnego (lub elektronicznego) wypowiedzenia niemożliwe byłoby ujawnienie zmian dokonanych wypowiedzeniem w postępowaniu rejestrowym.
Adresatami oświadczenia o wypowiedzeniu powinni być:
- wszyscy pozostali wspólnicy albo
- wyłącznie wspólnik (wspólnicy) uprawniony do reprezentacji spółki.
Warto zaznaczyć, iż jeśli nawet wspólnicy uprawnieni do reprezentacji mają przewidzianą reprezentację łączną, wystarczające będzie doręczenie oświadczenia jednemu z nich. Odbiorcą wypowiedzenia nie powinien z kolei być prokurent.
W praktyce oświadczenie o wypowiedzeniu, ze względów dowodowych, powinno zostać wysłane listem poleconym lub przesyłką kurierską na adres spółki, oczywiście możliwe jest także bezpośrednie wręczenie wspólnikom za potwierdzeniem odbioru.
Kodeks spółek handlowych przewiduje, iż oświadczenie o wypowiedzeniu umowy spółki powinno być złożone najpóźniej na sześć miesięcy przed upływem roku obrotowego i ma skutek na koniec tego roku. Jeśli więc rok obrotowy pokrywa się z rokiem kalendarzowym, w celu osiągnięcia skutku wypowiedzenia umowy spółki na 31 grudnia danego roku konieczne będzie złożenie oświadczenia najpóźniej w dniu 30 czerwca tegoż roku.
Co w przypadku, gdy się spóźnimy i złożymy oświadczenie po tym terminie? Tu zdania doktryny są podzielone, według niektórych poglądów oświadczenie takie odniesie skutek na koniec kolejnego roku, według innych jest ono bezskuteczne i nie odniesie żadnego skutku. Istotna dla oceny może tu być także sama treść oświadczenia (konkretnie wskazanie lub nie przez wypowiadającego wspólnika oczekiwanej daty skuteczności wypowiedzenia), skutki złożonego po terminie oświadczenia powinny być zatem oceniane odrębnie dla każdego przypadku.
Umowa spółki może przewidywać modyfikacje powyższego terminu, m.in. obejmujące zarówno jego skracanie jak i wydłużanie czy określenie innego dnia skuteczności wypowiedzenia niż koniec roku obrotowego.
Odwołanie oświadczenia o wypowiedzeniu umowy spółki będzie możliwe, jeśli dotrze do adresatów wypowiedzenia jednocześnie z tym oświadczeniem lub wcześniej, dokonanie tego w terminie późniejszym należy uznać za dopuszczalne już tylko za zgodą wszystkich pozostałych wspólników.
Czytaj w LEX: Uwolnienie "więźnia korporacyjnego" spółki z o.o. przez wypowiedzenie udziału w spółce > >
Skutki wypowiedzenia umowy spółki
Wspólnik w okresie wypowiedzenia zachowuje pełnię praw i obowiązków członkowskich, w tym może prowadzić jej sprawy, reprezentować ją, ma prawo do informacji i obowiązek powstrzymania się od działalności konkurencyjnej o ile co innego nie wynika z treści umowy spółki.
Wypowiedzenie umowy spółki jest jedną ze, wskazanych w k.s.h., przyczyn rozwiązania spółki. Nie oznacza to jednak, iż wraz z upływem okresu wypowiedzenia spółka ulega automatycznemu rozwiązaniu i kończy się jej byt prawny. Taki skutek nastąpi bowiem dopiero w momencie ewentualnego wykreślenia spółki z rejestru. Upływ okresu wypowiedzenia powoduje zatem wyłącznie otwarcie jej likwidacji, chyba że wspólnicy ustalą inny sposób zakończenia działalności spółki.
Zależnie od treści umowy spółki lub decyzji wspólników, mimo wypowiedzenia, spółka nie musi nawet być likwidowana a może trwać dalej pomiędzy pozostałymi, niewypowiadającymi wspólnikami, przy czym w przypadku decyzji wspólników, powinna ona zapaść przed upływem okresu wypowiedzenia.
W przypadku wspólnika, skutkiem wypowiedzenia umowy spółki jest co do zasady utrata przez niego statusu wspólnika, z wyjątkiem sytuacji, w których na skutek wypowiedzenia skład spółki byłby nieprawidłowy (np. spółka dwuosobowa).
Sprawdź w LEX: Rezygnacja członka zarządu spółki kapitałowej > >
Spłata występującego wspólnika
Występującemu wspólnikowi należne jest tzw. udział kapitałowy. Należy go rozumieć jako przypadającą na wspólnika część majątku spółki, wycenionego według wartości zbywczej, którą ustala się w oparciu o bilans sporządzony specjalnie dla potrzeb spłaty byłego wspólnika (nie może to być bilans roczny). W przypadku wypowiedzenia umowy spółki, dniem, na który sporządza się wskazany wyżej bilans jest ostatni dzień roku obrotowego, w którym upłynął termin wypowiedzenia.
W zakresie metody wyceny stosowanej na potrzeby obliczenia udziału kapitałowego należnego wspólnikowi przepisy k.s.h. nie wskazują precyzyjnie metody jaka powinna być zastosowana. Wskazane zostało jedynie, że kwota powinna uwzględnić "wartość zbywczą" majątku spółki. W tej sytuacji niezmiernie istotne jest, aby pożądaną przez wspólników metodę wyceny wprost określić w treści umowy spółki.
Wykonanie zobowiązania do spłaty występującego wspólnika powinno nastąpić niezwłocznie po wezwaniu spółki do zapłaty, chyba że umowa spółki przewiduje w tym zakresie stosowne regulacje.
Należy zwrócić uwagę, iż w braku uregulowania powyższych kwestii w umowie spółki w sposób korzystny dla danego interesariusza (obojętnie czy będą to pozostający w spółce wspólnicy czy wspólnik występujący), może pociągnąć za sobą doniosłe konsekwencje finansowe. Patrząc od strony spółki (pozostających wspólników), mogą one polegać na konieczności wypłaty wysokiej kwoty udziału kapitałowego w bardzo krótkim czasie, czemu spółka może nie podołać. Z punktu widzenia wspólnika wypowiadającego, może to być otrzymanie świadczenie niewspółmiernie niskiego. Zalecanym jest więc wprowadzenie do umowy spółki rozwiązań, które będą dostosowane do naszych potrzeb, obejmujących np. wskazanie konkretnej metody wyceny udziału kapitałowego, konkretnego wzoru na jego obliczenie czy wprowadzenie wydłużonego okresu na dokonanie spłaty występującego wspólnika.
Czytaj także w LEX: Prawa i obowiązki spółki kapitałowej po jej wykreśleniu z rejestru > >
O czym warto pamiętać
Wypowiedzenie umowy spółki jest narzędziem, którego zastosowanie rodzi daleko idące skutki zarówno dla spółki (spłata wspólnika, potencjalne zakończenie bytu spółki), jak i samego wspólnika (wyjście ze spółki, potencjalne przecięcie trwającego konfliktu wspólników). Jak wyraźnie widać z przedstawionych wyżej informacji, zdecydowana większość rozwiązań modelowych zawartych w k.s.h., może być przedmiotem odmiennej regulacji wspólników w umowie spółki, w oparciu o zasadę swobody umów. Istotnym jest, aby wspólnicy dokonali decyzji co do tego jak uregulować kwestię wypowiedzenia umowy spółki przez wspólnika w jej akcie założycielskim w sposób kompleksowy i świadomy, co pozwoli zapobiec negatywnym skutkom w przyszłości.
Tomasz Kamiński, dyrektor, radca prawny, Praktyka Transakcyjna oraz Obsługi Korporacyjnej w KPMG Law
Jakub Kokociński, Associate, radca prawny Praktyka Transakcyjna oraz Obsługi Korporacyjnej w KPMG Law
