Po przeprowadzonej kontroli NIK zgłosił uwagi m.in. do planów rozwoju branży i wskazał, że wciąż brakuje koncepcji funkcjonowania spółek rolno-spożywczych, mającej na celu wsparcie polskich producentów rolnych, którzy dzisiaj w znacznym stopniu uzależnieni są od dużych sieci handlowych. - Także pomysł utworzenia Narodowego Holdingu Spożywczego, który miał służyć stabilizacji rynku rolnego w Polsce powrócił dopiero w trakcie kontroli - czytamy w raporcie NIK.
Premier i minister przejął kontrolę nad spółki
Kontrola podjęta została w związku z tym, że od stycznia 2017 r. zmienił się nadzór właścicielski nad spółkami prawa handlowego z udziałem Skarbu Państwa. Weszły wtedy w życie przepisy, na podstawie których nadzór przejął Prezes Rady Ministrów, a uprawnienia z nim związane (czyli np. prawa z udziałów lub akcji) wykonują m. in. inni członkowie Rady Ministrów. Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi sprawuje nadzór nad grupą 21 spółek z sektora rolno-spożywczego, w których prawa z udziałów lub akcji do końca 2016 r. wykonywał Minister Skarbu Państwa.
Czytaj: Premier przejmie nadzór nad strategicznymi spółkami>>
NIK podjęła kontrolę, by sprawdzić, czy Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi, który miał ponad 50 proc. akcji w 9 spółkach, tj. w Krajowej Spółce Cukrowej S.A. (KSC) oraz 8 rynkach hurtowych, prawidłowo i skutecznie nadzorował działalność tych spółek. Spośród 21 spółek nadzorowanych przez Ministra 14 to rynki hurtowe, 6 spółek z innych branż oraz Krajowa Spółka Cukrowa S.A.
Kontrola NIK objęła Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz 11 spółek z branży rolno-spożywczej, w tym 8 rynków hurtowych, 2 stacje unasieniania zwierząt oraz jedno przedsiębiorstwo przetwórstwa owocowo-warzywnego.
Cena promocyjna: 55.2 zł
|Cena regularna: 69 zł
|Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: zł
Nadzór ministra ogólnie prawidłowy
W ocenie NIK Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi prawidłowo wykonywał ustawowo określone zadania związane z nadzorem właścicielskim nad podlegającymi mu spółkami z branży rolno-spożywczej.
Przede wszystkim Minister utworzył komórki organizacyjne (jak np. Departament Nadzoru Właścicielskiego) odpowiedzialne za nadzór i zapewnił im odpowiednią obsadę kadrową. Szef resortu wyznaczył też reprezentantów Skarbu Państwa, którzy sprawowali bezpośredni, bieżący nadzór nad działalnością spółek.
Nie wszędzie nowe standardy
Minister wprowadził nowe standardy nadzoru i obsady kadrowej w 12 spółkach, a w jednej częściowo. Pomimo działań Ministra, w 8 spółkach z mniejszościowym udziałem Skarbu Państwa w kapitale zakładowym nie wprowadzono tych standardów, bo nie zgodziły się na to organy spółek. Działania Ministra przyczyniły się natomiast do określenia zasad wynagradzania członków zarządu oraz rad nadzorczych, które były zgodne z przepisami prawa.
Lepsze wyniki i odchody
Wyniki finansowe za 2017 r. podległych Ministrowi RiRW spółek objętych kontrolą NIK poprawiły się w porównaniu z 2016 r. Łączny wynik finansowy tych spółek na koniec okresu sprawozdawczego 2016 r. wyniósł niecałe 5,8 mln zł, podczas gdy na koniec 2017 r. było to już prawie 18,8 mln zł (wzrost o ponad 300%). Wzrósł też poziom dywidendy wpłaconej przez spółki do budżetu państwa za lata 2016 i 2017. Łącznie z tytułu dywidendy za rok 2016 spółki objęte tą kontrolą wpłaciły do budżetu państwa niecałe 1,8 mln zł. Za rok 2017 kwota dywidendy wpłaconej przez te spółki przekroczyła 2,3 mln zł.
Poprawiły się też wyniki finansowe spółek z branży rolno-spożywczej za 2017 r. Stało się tak przede wszystkim dzięki Krajowej Spółce Cukrowej, której wynik finansowy za rok obrotowy 2016/2017 r. wzrósł o prawie 47% w stosunku do roku obrotowego 2015/2016 r.
Zysk netto 17 nadzorowanych przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi spółek za 2017 r. przekroczył 413 mln zł. Podział zysku netto tych spółek za 2017 r. przeprowadzono z uwzględnieniem polityki dywidendowej określonej w dokumencie przyjętym przez Prezesa Rady Ministrów, mając na uwadze bieżącą sytuację, w jakiej znajdowały się spółki (starano się uniknąć tzw. „drenażu” spółek).
Osiem spółek w 2018 r. wpłaciło łącznie do budżetu państwa dywidendę za 2017 r. w kwocie 7,7 mln zł. Ze względu na sytuację ekonomiczno-finansową oraz zmiany na rynku cukru, odstąpiono od poboru dywidendy z tytułu zysku Krajowej Spółki Cukrowej osiągniętego za rok obrotowy 2015/2016 i 2016/2017.
Nie wszędzie poprawa
Jednak w ocenie NIK nadzór właścicielski Ministra nad spółkami nie był w pełni skuteczny, gdyż nie wszystkie cele zostały w pełni osiągnięte. W 2017 r. wyniki finansowe sześciu spółek w odniesieniu do 2016 r. pogorszyły się (w tym 4 z udziałem większościowym Skarbu Państwa).
Były to:
- Rolno-Spożywczy Rynek Hurtowy S.A. z siedzibą w Radomiu,
- Lubelski Rynek Hurtowy S.A. z siedzibą w Elizówce,
- Małopolski Rynek Hurtowy S.A. w likwidacji z siedzibą w Tarnowie,
- Pomorskie Hurtowe Centrum Rolno-Spożywcze S.A. z siedzibą w Gdańsku,
- Przedsiębiorstwo Przemysłu Ziemniaczanego „Trzemeszno” Sp. z o.o. i KOSMO Sp. z o.o. z siedzibą we Wrocławiu.
Ponadto cztery spółki odnotowały stratę netto, w łącznej wysokości 617 tys. zł. Były to następujące podmioty: Wałbrzyski Rynek Hurtowy S.A., Kosmo Sp. z o.o. z siedzibą we Wrocławiu, Małopolski Rynek Hurtowy S.A. w likwidacji z siedzibą w Tarnowie i Chłodnia Białystok S.A.
Minister próbował, ale mało skutecznie
NIK zauważa, że w okresie objętym kontrolą Minister podejmował różne działania mające poprawić sytuację nadzorowanych spółek, w tym realizował projekty, takie jak np.: Odtwarzanie i wsparcie lokalnych rynków rolnych, Platforma Żywnościowa SELLFOOD (elektroniczna platforma do sprzedaży produktów rolno-spożywczych). A w trakcie prac legislacyjnych nad ustawą o ograniczeniu handlu w niedziele i święta Minister wnioskował o wyłączenie rolno-spożywczych rynków hurtowych z zakazu handlu w niedzielę.
Miał być spożywczy holding, ale wciąż nie powstał
Jednak do do czasu zakończenia kontroli NIK Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi nie określił koncepcji funkcjonowania i rozwoju nadzorowanych spółek. NIK przypomina, że szef resortu już w grudniu 2015 r. przyjął w Programie Działań Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi na lata 2015–2019 zadanie utworzenia Narodowego Holdingu Spożywczego przy udziale istniejących już spółek z branży rolno-spożywczej. Według wstępnych ustaleń w skład Holdingu miały wejść m.in.: Krajowa Spółka Cukrowa, Elewarr Sp. z o.o., rynki hurtowe oraz spółki nadzorowane przez KOWR. Powołanie nowego podmiotu miało przede wszystkim stworzyć warunki stabilizacji rynku rolnego w Polsce, m.in. poprzez podniesienie poziomu cen płaconych rolnikom za sprzedane płody rolne, promocję polskiej żywności i wspieranie jej eksportu.
- Jednak koncepcja utworzenia Narodowego Holdingu Spożywczego nie została wprowadzona w życie. Dopiero pod koniec 2018 r., w trakcie kontroli NIK, Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi podjął działania w celu utworzenia Holdingu, m.in. powołując zespół do spraw opracowania koncepcji utworzenia Krajowej Grupy Spożywczej, a wdrożenie tej koncepcji polecił Krajowemu Ośrodkowi Wsparcia Rolnictwa - czytamy w raporcie NIK.
Nie ma koncepcji dla podległych spółek
Jego autorzy wskazują także, że poza tym Minister nie wykonał planowanych prac nad projektem ustawy o rynkach hurtowych, ani nie podjął innych działań na rzecz określenia koncepcji funkcjonowania lub strategii rozwoju nadzorowanych spółek, w szczególności rynków hurtowych.
W związku z wynikami kontroli NIK wskazuje na potrzebę opracowania i wdrożenia koncepcji funkcjonowania spółek z branży rolno-spożywczej dla stabilizacji rynku rolnego w Polsce, a także na rzecz osiągnięcia trwałego i zrównoważonego wzrostu wartości tych spółek, jako majątku narodowego.