W Polsce i w wielu innych krajach co do zasady 70 lat od śmierci autora prawa majątkowe do jego utworów wygasają. Ponieważ czas ten liczy się w pełnych latach kalendarzowych, katalog utworów, z których każdy może legalnie korzystać, rozszerza się corocznie 1 stycznia. Z tego powodu pierwszy dzień roku jest również nieoficjalnym świętem, znanym jako Dzień Domeny Publicznej.

 

Dzień Domeny Publicznej 2025

1 stycznia 2025 r. do domeny publicznej przechodzą co do zasady utwory artystów zmarłych w 1954 r. Eksperci z Fundacji Legalna Kultura rekomendują, by najpełniejszej listy ich nazwisk szukać w anglojęzycznej Wikipedii. Sami zwracają uwagę na takie postaci jak:

  • Frida Kahlo (meksykańska malarka, słynąca z autoportretów);
  • Auguste Lumière (wraz ze zmarłym w 1948 r. bratem był jednym z pionierów kinematografii);
  • Henri Matisse (francuski malarz, uważany za najsłynniejszego fowistę);
  • Zofia Nałkowska (polska pisarka, publicystka i dramatopisarka, autorka m.in. „Granicy” i „Medalionów”);
  • Leon Schiller (polski reżyser, twórca m.in., scenariuszy teatralnych i słuchowisk radiowych);
  • Władysław Umiński (polski pisarz i eseista, autor powieści „Samolotem naokoło świata”).

 

Domena publiczna - co to takiego?

Co to w ogóle oznacza, że utwór znalazł się w domenie publicznej? Sara Dobrzańska, adwokat z Fundacji Legalna Kultura, tłumaczy, że z dzieła znajdujące się w domenie publicznej możemy powielać, udostępniać innym, wystawiać czy wyświetlać publicznie, modyfikować.

- W praktyce oznacza to, że każdy może swobodnie korzystać nieodpłatnie z tychże utworów w przestrzeni publicznej – tłumaczył Maciej Dydo, dyrektor Departamentu Prawa Autorskiego i Filmu w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego podczas niedawnego posiedzenia sejmowej podkomisji stałej ds. czytelnictwa i prawa autorskiego. Tematem był „Okres ochrony praw autorskich i przejście do domeny publicznej - stan prawny w Polsce i innych krajach Unii Europejskiej”.

Czytaj także: Nowelizacja prawa autorskiego lekiem na całe zło?

Jak tłumaczył, prawa autorskie dzielimy na autorskie prawa osobiste (które chronią więź twórcy z utworem, są nieograniczone w czasie, nie gasną nawet po śmierci twórcy) oraz autorskie prawa majątkowe (zapewniają możliwość gospodarczego obrotu przedmiotami ochrony prawno-autorskiej; są to prawa ograniczone w czasie). W Polsce kwestię tę reguluje ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych [dalej: prawo autorskie], zaś na poziomie Unii Europejskiej: dyrektywa 2006/116/WE w sprawie czasu ochrony prawa autorskiego i niektórych praw pokrewnych.

Czytaj w LEX: Wydłużenie okresu ochrony praw pokrewnych, czyli jak z poważnego tematu uczynić groteskę > >

 

70 lat od śmierci: prosta zasada, liczne wyjątki

Autorskie prawa majątkowe wygasają, jak wspomnieliśmy, 70 lat od śmierci twórcy. Są jednak wyjątki. Okres 70 lat liczymy w inny sposób w odniesieniu do utworu: którego twórca nie jest znany; do którego autorskie prawa majątkowe przysługują z mocy ustawy innej osobie niż twórca; audiowizualnego; słowno-muzycznego, jeżeli utwór słowny i utwór muzyczny zostały stworzone specjalnie dla danego utworu słowno-muzycznego. Szczegóły określa art. 36 prawa autorskiego.

Dyrektor Dydo przypomniał też, że inny, krótszy okres ochrony dotyczy tzw. praw pokrewnych. Chodzi tu o prawo do artystycznych wykonań, prawo do nadań (tzw. ochrona sygnału telewizyjnego lub radiowego), prawo do publikacji prasowych online, prawo do fonogramów, tzw. prawo do pierwszych wydań, prawo do rozporządzania wydaniem krytycznym lub naukowym. Jeszcze inne reguły dotyczą tzw. dzieł osieroconych.

Co to oznacza w praktyce? Zapytana przez Prawo.pl mec. Dobrzańska z Fundacji Legalna Kultura zwraca uwagę, że wygaśniecie praw majątkowych do danego dzieła nie powoduje automatycznego wygaszenia autorskich praw majątkowych do utworów zależnych (np. tłumaczeń, reprodukcji) czy też praw pokrewnych do artystycznych wykonań utworów.

- O ile bowiem sam utwór może należeć już do domeny publicznej, to prawa do konkretnego, artystycznego wykonania przysługujące muzykom, wokalistom czy dyrygentowi mogą nadal podlegać ochronie, podobnie jak tłumaczenie dzieła literackiego z oryginału czy też twórcze aranżacje utworów muzycznych - wskazuje mec. Dobrzańska.

Sprawdź w LEX: Umowa o prace projektowe a prawa autorskie do projektu > >

 

Nowość
Prawo autorskie i prawa pokrewne. Przepisy
-20%
Nowość
Prawo autorskie i prawa pokrewne. Przepisy

Sprawdź  

Cena promocyjna: 11.92 zł

|

Cena regularna: 14.9 zł

|

Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: 11.92 zł


Problem cyfrowego odwzorowania utworu

Na wspomnianym posiedzeniu sejmowej podkomisji Maria Drabczyk, prezes fundacji Centrum Cyfrowe, zwróciła ponadto uwagę na problem interpretacyjnych dotyczący cyfrowego odwzorowania utworu. Przykładowo, muzeum lub galeria może posiadać obraz będący w domenie publicznej, inny status prawnoautorski nadaje natomiast zdjęciu tegoż obrazu, chcąc chronić w ten sposób prawa fotografa. - Proponowaliśmy doprecyzowanie tego zapisu przy okazji ostatniej nowelizacji. Ten zapis nie został wprowadzony, ale myślę, że tak jakby warto by było powrócić do szerszej dyskusji na ten temat. Bardzo często rodzi to nieporozumienia, niejasności ze strony użytkowników, którzy chcą korzystać z cyfrowych zasobów – mówiła ekspertka.

Dyrektor Dydo odpowiedział, że utwór może zostać przekształcony w tzw. dzieło zależne, którego okres ochrony jest liczony osobno. – Natomiast są pewne warunki, które muszą zostać spełnione, aby uznać utwór za utwór zależny. Fotografia obrazu może być chroniona, jeśli zawiera cechy indywidualne, czyli sama nosi w sobie cechy utworu – wskazał ekspert z MKiDN. Nie wykluczył natomiast dalszych nowelizacji prawa autorskiego.

 

Inne prawo autorskie w USA

Inny aspekt dotyczy różnych uregulowań prawnych obowiązujących w różnych krajach. Najczęściej wskazuje się tu Stany Zjednoczone. - Na mocy Copyright Term Extension Act prawa autorskie do utworów stworzonych po 1 stycznia 1978 roku trwają przez całe życie autora plus 70 lat. Natomiast jeżeli utwory zostały opublikowane przed tą datą, są utworami anonimowymi lub opublikowanymi pod pseudonimem, to są chronione przez 95 lat od pierwszej publikacji tego utworu – tłumaczył Maciej Dydo. - Powoduje to często pewien dysonans, nie tylko poznawczy, ale i prawny, gdzie w różnych krajach konkretne utwory już przestały być chronione, a w Stanach Zjednoczonych cały czas jeszcze są. Podaje się tutaj w piśmiennictwie przykład powieści „Rok 1984” George’a Orwella, który w Wielkiej Brytanii i Unii Europejskiej wszedł do domeny publicznej w 2021 r., a w Stanach Zjednoczonych stanie się to dopiero w 2044 r.

Mec. Sara Dobrzańska uczula, że przy wykorzystaniu cudzej twórczości w ramach domeny publicznej należy uwzględnić prawo obowiązujące w państwie, w którym ma mieć miejsce wykorzystanie. - Może zdarzyć się, że np. w USA utwór trafił do domeny publicznej szybciej niż w Polsce. Nie sprawia to jednak, że w takim przypadku osoby korzystające z utworu w Polsce mogą na tej podstawie, swobodnie wykorzystywać dzieło. Korzystając z cudzego utworu musimy bowiem zweryfikować, czy zgodnie z krajową (np. polską) regulacją prawną autorskie prawa majątkowe wygasły – wskazuje prawniczka z Fundacji Legalna Kultura.

Zobacz w LEX: Autorskie prawa majątkowe a konstytucyjna ochrona własności > >

 

Warto pytać i sprawdzać

Co wiec robić, gdy chcemy np. wydać utwór i nie mamy pewności co do jego statusu? Dyrektor Dydo stwierdził, że do MKiDN nie wpływa wiele pytań w takich sprawach. - Jeśli takowe się pojawiają, to oczywiście przedstawiamy informacje dotyczącą tego, jak wygląda ochrona prawno-autorska czy od jakich podmiotów należy uzyskać licencję, jeżeli chciałoby się zrealizować projekt, który wymagałby wykorzystania utworu objętego ochroną bądź przedmiotu prawa pokrewnego – mówił. Anna Misiewicz, prawniczka Stowarzyszenia Autorów ZAiKS, dodała, że jej organizacja w wielu sytuacjach nie jest władna udzielić licencji na korzystanie z utworu, ale może pomóc np. skontaktować autora zapytania ze spadkobiercami autora.

Mec. Dobrzyńska radzi, by przed wykorzystaniem utworu zweryfikować czy faktycznie jest on w domenie publicznej, jak również czy jest w niej interesująca nas forma utworu (np. jego cyfrowe zwielokrotnienie bądź aranżacja). Apeluje o pobieranie działa z legalnych źródeł.

 

 

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.