Przygotowane przez Ministerstwo Sprawiedlwości rozwiązania mają zwiększyć efektywność pociągania do odpowiedzialności podmiotów zbiorowych. W razie popełnienia przestępstwa lub przestępstwa skarbowego na tle korporacyjnym sankcjom karnym będą więc podlegać nie tylko sami sprawcy, lecz także spółki. Można zatem wnosić, że w założeniu projektodawcy regułą w takich przypadkach mają być postępowania karne, w których obok podejrzanego/oskarżonego będącego osobą fizyczną występuje oskarżony podmiot zbiorowy, np. spółka. Zwiększy się zatem liczba postępowań, w których spółki będą musiały bronić swoich interesów w celu uniknięcia lub złagodzenia sankcji przewidywanych przez projektowaną ustawę. Te zaś mają być znacznie surowsze niż dotychczas – dość wspomnieć, że zasadnicza sankcja w postaci kary pieniężnej może wynieść do 30 mln zł.

Księgarnia Profinfo.pl poleca: Zbiór karny Plus, a w nim odpowiedzialność podmiotów zbiorowych
za czyny zabronione pod groźbą kary >>


Jak się skutecznie bronić

Obrona w toku postępowań w wielu przypadkach będzie sprowadzała się do wykazania, że spółka zachowała należytą staranność w wyborze pracownika/współpracownika lub w nadzorze nad tą osobą. Spółka będzie też musiała wykazać należytą organizację działalności, w tym w szczególności fakt określenia zasad postępowania na wypadek zaistnienia nieprawidłowości oraz wskazania organu odpowiedzialnego za nadzorowanie przestrzegania prawa.
W przypadkach, w których popełnienie czynu zabronionego na tle korporacyjnym nie budzi wątpliwości, możliwe będzie dobrowolne poddanie się odpowiedzialności przez podmiot zbiorowy. Umożliwi to spółkom złagodzenie odpowiedzialności (maksymalna kwota odpowiadająca karze pieniężnej, którą będzie musiała uiścić, wyniesie wówczas 3 mln zł) oraz uniknięcie wpisania wyroku zapadłego przeciw spółce do Krajowego Rejestru Karnego.
Warto przy tym zwrócić uwagę, że w takich okolicznościach może ujawnić się konflikt interesów pomiędzy pracownikiem/współpracownikiem podmiotu – indywidualnym sprawcą czynu, w związku z którego popełnieniem odpowiada podmiot zbiorowy – a samym podmiotem zbiorowym. Ten pierwszy będzie zwykle dążył do uwolnienia się od odpowiedzialności, kwestionując popełnienie czynu zabronionego. Podmiot zbiorowy zaś, chcąc zmniejszyć swoją odpowiedzialność, będzie wskazywać na okoliczność przeciwną.

Przede wszystkim prewencja

Niezbędne działania spółek nie ograniczają się jednak tylko do fazy procesowej. Uniknięcie lub złagodzenie odpowiedzialności wymaga bowiem również podjęcia działań prewencyjnych w celu wyeliminowania lub ograniczenia ryzyka popełnienia przestępstwa lub przestępstwa skarbowego na tle korporacyjnym.
Spółki będą musiały w szczególności wdrożyć wewnętrzne procedury przeciwdziałania nieprawidłowościom (takie jak np. regulaminy antykorupcyjne, procedury zgłaszania nieprawidłowości), wyraźnie określić obszary odpowiedzialności poszczególnych organów spółki (tak by było wiadomo, za jaki obszar działalności spółki dany organ odpowiada) oraz wyznaczyć organ nadzorujący przestrzeganie prawa (w tym np. powołać compliance officera).

Czytaj również:
Przestępcza działalność zarządu może oznaczać koniec firmy >>
60 mln zł kary za zignorowanie sygnalisty >>
Od odpowiedzialności firmy blisko do ukarania członków zarządu >>

Do powinności podmiotów zbiorowych należeć będzie również prowadzenie postępowań wyjaśniających oraz usuwanie stwierdzonych w ich ramach nieprawidłowości lub naruszeń. Spółki będą zatem musiały podejmować czynności mające na celu wyjaśnienie zgłaszanych przez ich pracowników/współpracowników informacji świadczących o podejrzeniu popełnienia czynu zabronionego, niedopełnieniu obowiązków lub nadużyciu uprawnień, niezachowaniu należytej staranności czy nieprawidłowościach w organizacji ich działalności, które mogłyby prowadzić do popełnienia czynu zabronionego. W praktyce w wielu przypadkach będzie to oznaczać przeprowadzenie postępowania wewnętrznego. W razie stwierdzenia nieprawidłowości lub naruszeń niezbędne będzie podjęcie działań w celu ich usunięcia. Mogą one polegać przykładowo na przeglądzie lub naprawie wadliwie funkcjonujących urządzeń, których niewłaściwe działanie może doprowadzić do uszczerbku na zdrowiu pracownika.

Przepisy nie będą już martwe

Nie ulega wątpliwości, że dotychczasowa ustawa o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary praktycznie nie jest stosowana, a jej wpływ na funkcjonowanie spółek prawa handlowego pozostaje głównie w sferze teorii, ewentualnie bardzo daleko (wręcz do przesady) posuniętej ostrożności procesowej.
Projektowana ustawa ma przełamać impas spowodowany dotychczasowymi dysfunkcjonalnymi przepisami i doprowadzić do wywiązania się z wiążących Polskę zobowiązań międzynarodowych. Prędzej czy później obecny stan rzeczy musi więc ulec zmianie. Założeniem nowych regulacji jest umożliwienie efektywnego prowadzenia postępowań i pociągania podmiotów zbiorowych do odpowiedzialności, w ramach której mogą być na nie nakładane surowe i odstraszające sankcje. Z drugiej strony projektowane przepisy dają podmiotom zbiorowym pewne możliwości obrony przed nałożeniem odpowiedzialności oraz umożliwiają złagodzenie potencjalnych sankcji. Do zmian warto się zatem zawczasu się przygotować i już teraz pomyśleć o zaopatrzeniu się w piorunochron.

Jakub Znamierowski, adwokat w kancelarii Wardyński i Wspólnicy, doktorant w Zakładzie Postępowania Karnego Instytutu Prawa Karnego Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego