Pełna treść komentarza  dostępna jest w programie Serwis Budowlany .



Obowiązująca ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych nie rozstrzyga szczegółowo kwestii uznawania za utwory projektów budowlanych.

Wypowiada się ona wyraźnie jedynie na temat projektów architektonicznych i architektoniczno-urbanistycznych, uznając je za jedną z rodzajowych kategorii dzieł chronionych prawem autorskim. Powstaje wobec tego pytanie, czy pozostałe niearchitektoniczne dzieła projektantów budowlanych mogą być uznawane za utwory w ich ustawowym znaczeniu, a jeśli tak, to na jakich zasadach projekty takie powinny być chronione.


Prawo autorskie a prawo budowlane
Aby zrozumieć stopień skomplikowania rozpatrywanego zagadnienia, trzeba sobie zdać sprawę z istotnej różnicy w podejściu do projektanta budowlanego, jaką da się łatwo zauważyć między dwoma odmiennymi porządkami prawnymi: administracyjnym prawem budowlanym a zaliczanym generalnie do dziedziny prawa cywilnego prawem autorskim.

Prawo budowlane (ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. - dalej pr. bud.) odznacza się podmiotowym ujęciem projektowania budowlanego. O tym, czy konkretne dzieło może być uznane za projekt budowlany w jego ustawowym rozumieniu decyduje w pierwszej kolejności to, czy został on sporządzony przez osobę legitymującą się odpowiednimi uprawnieniami budowlanymi, posiadającymi charakter indywidualnej decyzji administracyjnej (oczywiście nie mniej ważne jest, czy dany projekt spełnia przesłanki postawione przez ustawodawcę w kontekście zasad jego sporządzania – por. rozporządzenie Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej z dnia 25 kwietnia 2012 r. w sprawie szczegółowego zakresu i formy projektu budowlanego - dalej r.z.f.p.b. Inaczej status projektanta przedstawia się w świetle unormowań prawa autorskiego. Otóż prawo to cechuje się podejściem wybitnie przedmiotowym, tzn. pierwszorzędne znaczenie ma twórczy i indywidualny charakter wykonywanego dzieła (por. art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych - dalej u.p.a.). O posiadaniu przez konkretny wytwór intelektualnej, koncepcyjnej pracy ustawowych znamion utworu nie będą zatem decydowały automatycznie odpowiednie kwalifikacje zawodowe autora, ale fakt odznaczania się przez oceniane dzieło rzeczywiście oryginalnym, twórczym charakterem, czyli kreacją nowej, nie istniejącej wcześniej wartości niematerialnej. Do uzyskania statusu utworu przez dane dzieło nie jest konieczne dokonywanie żadnych urzędowych poświadczeń czy innego rodzaju formalności; ochrona z tytułu prawa autorskiego rozpoczyna się bowiem od momentu jego ustalenia z mocy samego prawa (por. art. 1 ust. 3 i 4 u.p.a.).

Innymi słowy, aby projekt mógł być uznany za utwór, nie musi być on koniecznie sporządzony przez uprawnionego projektanta. Ponieważ jednak taki projekt, wykonany przez osobę bez wymaganych uprawnień, nie będzie mógł stać się przedmiotem obrotu prawnego (nie można na jego podstawie realizować konkretnej inwestycji), z praktycznego punktu widzenia podstawowe znaczenie ma badanie twórczego charakteru tych projektów budowlanych, które opracowywane są przez uprawnionych w myśl Prawa budowlanego projektantów.

Czy projekty budowlane są utworami?
Na pytanie, czy można projekt budowlany uznać za przedmiot prawa autorskiego, udzielić należałoby odpowiedzi pozytywnej. Praktyczny problem polega natomiast na tym, w stosunku do których konkretnie projektów twierdzenie o ich twórczym charakterze jest zasadne, skoro ustawa wyraźnie problemu tego nie rozstrzyga. Oczywiście poza dyskusją pozostawić należy projekty wykonywane przez architektów, które wyraźnie kwalifikowane są przez ustawodawcę jako utwory architektoniczne. Poniższe rozważania będą zatem dotyczyły projektów budowlanych wykonywanych przez osoby legitymujące się uprawnieniami budowlanymi w innych niż architektoniczna specjalnościach (por. art. 14 ust. 1 pr. bud.). Generalnie za możliwością uznawania niearchitektonicznych prac projektowych w budownictwie za przedmiot prawa autorskiego przemawiają dwie podstawowe okoliczności.

Otóż po pierwsze na słuszność takiej interpretacji wskazuje otwarty charakter wyliczenia rodzajowych kategorii utworów z art. 1 ust. 2 u.p.a., o czym świadczy użyty w konstrukcji tego wyliczenia zwrot „w szczególności". Z tego rodzaju przykładowego wyszczególnienia wynika więc, że ustawodawca potencjalnie dopuszcza uznanie za utwory nie wymienionych w nim z nazwy prac, w tym projektowych, jeśli tylko zasadne jest stwierdzenie, iż stanowią one ustalony w jakiejkolwiek postaci przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze (por. art. 1 ust. 1 u.p.a.).

Po drugie natomiast za dopuszczalnością przypisywania statusu utworów dziełom projektowym, w tym w zakresie projektowania budowlanego, świadczą konkretne wypowiedzi Sądu Najwyższego, według którego np. „przedmiotem ochrony autorskiej mogą być projekty dokumentacji technicznej: plany, zarysy, szkice, rysunki, modele i projekty (art. 1 w zw. z art. 12 ustawy o prawie autorskim)"(chodzi o ustawę o prawie autorskim z dnia 10 lipca 1952 r. – R.G.) – por. orzeczenie Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych SN z dnia 12 czerwca 1978 r., I PRN 47/78, „Wynalazczość i Racjonalizacja" 1978, nr 15, s. 13. Co więcej, „przedmiotem ochrony prawno-autorskiej może być także rysunek. Pojęcie rysunku należy przy tym pojmować szeroko. Najogólniej mówiąc, wchodzi tu w rachubę wszelki zapis graficzny bez względu na to, jakiej dziedzinie sztuki i wiedzy można go przyporządkować. Ważną rzeczą jest tylko to, aby poprzez swoje cechy wykazywał te elementy, które są istotne z punktu widzenia ochrony udzielanej przez prawo autorskie.(...)" – por. orzeczenie SN z dnia 24 listopada 1978 r., I CR 185/78, „Gazeta Prawnicza" 1979, nr 23, s. 8 (oba powyższe cytaty za: J. Barta, R. Markiewicz: Prawo autorskie. Przepisy, orzecznictwo, umowy międzynarodowe, Warszawa 1997, s. 688).

Pełna treść komentarza dostępna jest w programie Serwis Budowlany .