a także mając na uwadze, co następuje:(1) Zgodnie z art. 2 Traktatu o Unii Europejskiej (TUE) Unia opiera się na wartościach poszanowania godności osoby ludzkiej, wolności, demokracji, równości, państwa prawnego, jak również poszanowania praw człowieka, w tym praw osób należących do mniejszości. Wartości te są wspólne państwom członkowskim w społeczeństwie opartym na pluralizmie, niedyskryminacji, tolerancji, sprawiedliwości, solidarności oraz na równości kobiet i mężczyzn. W art. 3 TUE doprecyzowano następnie, że celem Unii jest wspieranie pokoju, jej wartości i dobrobytu jej narodów oraz że szanuje ona swoją bogatą różnorodność kulturową i językową oraz czuwa nad ochroną i rozwojem dziedzictwa kulturowego Europy. Wartości te zostały ponadto potwierdzone i wyrażone w prawach, wolnościach i zasadach przewidzianych w Karcie praw podstawowych Unii Europejskiej (zwanej dalej "Kartą").
(2) Kluczowe jest, aby te prawa i wartości były nadal aktywnie pielęgnowane, chronione, propagowane, egzekwowane i podzielane przez obywateli i narody i aby pozostawały w centrum projektu unijnego, ponieważ pogorszenie ochrony tych praw i wartości w którymkolwiek państwie członkowskim może mieć szkodliwy wpływ na Unię jako całość. W ramach budżetu ogólnego Unii należy zatem przewidzieć nowy Fundusz "Sprawiedliwość, Prawa i Wartości", obejmujący program "Obywatele, równość, prawa i wartości" ustanowiony rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/692 3 i program "Sprawiedliwość". W czasach, gdy europejskie społeczeństwa zmagają się z ekstremizmem, radykalizmem i podziałami, a przestrzeń dla niezależnego społeczeństwa obywatelskiego się kurczy, tym ważniejsze są propagowanie, umacnianie i obrona sprawiedliwości, praw i wartości unijnych obejmujących poszanowanie godności osoby ludzkiej, wolności, demokracji, równości, państwa prawnego, jak również poszanowanie praw człowieka. Będzie to miało głębokie i bezpośrednie skutki dla życia politycznego, społecznego, kulturalnego i gospodarczego w Unii. Jako część nowego Funduszu "Sprawiedliwość, Prawa i Wartości" program "Sprawiedliwość" (zwany dalej "Programem"), zgodnie z programem "Sprawiedliwość" na lata 2014-2020 ustanowionym rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1382/2013 4 , będzie nadal udzielał wsparcia na rzecz dalszego rozwoju unijnej przestrzeni sprawiedliwości, której podstawą są państwo prawne, niezależność i bezstronność wymiaru sprawiedliwości, wzajemne uznawanie i zaufanie, dostęp do wymiaru sprawiedliwości i współpraca transgraniczna. Program "Obywatele, równość, prawa i wartości" połączy program "Prawa, równość i obywatelstwo" na lata 2014-2020 ustanowiony rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1381/2013 5 z programem "Europa dla obywateli" ustanowionym rozporządzeniem Rady (UE) nr 390/2014 6 .
(3) Program należy ustanowić na okres siedmiu lat w celu dostosowania jego czasu trwania do okresu obowiązywania wieloletnich ram finansowych ustanowionych w rozporządzeniu Rady (UE, Euratom) 2020/2093 7 .
(4) Fundusz "Sprawiedliwość, Prawa i Wartości" oraz dwa programy finansowania leżące u jego podstaw skupią się na osobach i podmiotach przyczyniających się do tego, aby nasze wspólne wartości oraz bogata różnorodność, a także prawa i równość były żywe i dynamiczne. Ostatecznym celem jest wspieranie i utrzymanie otwartego, pluralistycznego, integracyjnego i demokratycznego społeczeństwa opartego na prawach i równości. Obejmuje to dynamiczne i silne społeczeństwo obywatelskie będące główną zainteresowaną stroną, zachęcanie ludzi do udziału w życiu demokratycznym, obywatelskim i społecznym oraz pielęgnowanie bogatej różnorodności europejskiego społeczeństwa w oparciu o nasze wspólne wartości, historię i pamięć o przeszłości. Art. 11 TUE wymaga, aby instytucje Unii utrzymywały otwarty, przejrzysty i regularny dialog ze społeczeństwem obywatelskim oraz aby za pomocą odpowiednich środków umożliwiały obywatelom i stowarzyszeniom przedstawicielskim wypowiadanie się i publiczną wymianę poglądów we wszystkich obszarach działania Unii.
(5) Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE) przewiduje stworzenie przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości w poszanowaniu praw podstawowych oraz różnych systemów i tradycji prawnych państw członkowskich. Poszanowanie i propagowanie państwa prawnego, praw podstawowych i demokracji w Unii jest warunkiem zachowania wszystkich praw i utrzymania obowiązków zapisanych w Traktatach oraz budowania zaufania obywateli do Unii. Sposób realizowania zasady państwa prawnego w państwach członkowskich ma kluczowe znaczenie dla zapewnienia wzajemnego zaufania między państwami członkowskimi i między ich systemami prawnymi. W tym celu Unia powinna przyjąć środki służące rozwijaniu współpracy wymiarów sprawiedliwości w sprawach cywilnych i karnych. W ramach dalszego tworzenia europejskiej przestrzeni sprawiedliwości należy zapewnić i wspierać na wszystkich poziomach poszanowanie praw podstawowych oraz wspólnych zasad i wartości, takich jak zasada równego traktowania i zasada niedyskryminacji z któregokolwiek z powodów wymienionych w art. 21 Karty, obok solidarności, skutecznego dostępu do wymiaru sprawiedliwości dla wszystkich, państwa prawnego, demokracji oraz sprawnie działającego niezależnego systemu wymiaru sprawiedliwości.
(6) Finansowanie powinno pozostać jednym z istotnych narzędzi służących skutecznej realizacji ambitnych celów ustanowionych w Traktatach. Obok innych środków, elastyczny i skuteczny program "Sprawiedliwość" ma kluczowe znaczenie dla ułatwienia planowania i realizacji tych celów. Program powinien być realizowany w sposób przyjazny dla użytkownika, na przykład dzięki przyjaznej dla użytkownika procedurze składania wniosków i sprawozdawczości; należy też dążyć do zapewnienia jego zrównoważonego zasięgu geograficznego. Szczególną uwagę należy zwrócić na dostępność Programu dla wszystkich kategorii beneficjentów. W ramach puli środków finansowych przeznaczonych na Program należy zachować pewną elastyczność w procesie alokacji środków na cele szczegółowe. Margines elastyczności należy w pierwszej kolejności przeznaczyć na działania, które wspierają propagowanie państwa prawnego.
(7) Aby zapewnić stopniowe ustanowienie przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości dla wszystkich Unia ma przyjmować środki dotyczące współpracy wymiarów sprawiedliwości w sprawach cywilnych i karnych w oparciu o zasadę wzajemnego uznawania wyroków i orzeczeń sądowych, co stanowi fundament współpracy wymiarów sprawiedliwości w Unii od czasu posiedzenia Rady Europejskiej w Tampere w dniach 15 i 16 października 1999 r. Wzajemne uznawanie wymaga wysokiego poziomu wzajemnego zaufania między państwami członkowskimi. Po to by ułatwić wzajemne uznawanie i pogłębić wzajemne zaufanie, w kilku obszarach przyjęto już środki służące zbliżeniu przepisów ustawowych państw członkowskich. Sprawnie funkcjonująca przestrzeń sprawiedliwości, w której usunięto przeszkody utrudniające prowadzenie transgranicznych postępowań sądowych i dostęp do wymiaru sprawiedliwości w sytuacjach transgranicznych, jest również kluczowa dla zapewnienia wzrostu gospodarczego i dalszej integracji. Jednocześnie prawidłowo funkcjonująca europejska przestrzeń sprawiedliwości, która obejmuje sprawne, niezależne i wysokiej jakości krajowe systemy prawne, jak również większy stopień wzajemnego zaufania są niezbędne dla rozkwitu rynku wewnętrznego i utrzymania wspólnych wartości Unii.
(8) Dostęp do wymiaru sprawiedliwości powinien obejmować w szczególności dostęp do sądów, do alternatywnych metod rozstrzygania sporów oraz do osób sprawujących urzędy publiczne, które są zobowiązane na mocy prawa do udzielania stronom niezależnych i bezstronnych porad prawnych.
(9) Pełne poszanowanie i propagowanie państwa prawnego ma zasadnicze znaczenie dla wysokiego poziomu wzajemnego zaufania w dziedzinie sprawiedliwości i spraw wewnętrznych, oraz w szczególności dla skutecznej współpracy wymiarów sprawiedliwości w sprawach cywilnych i karnych, która to współpraca opiera się na wzajemnym uznawaniu. Państwo prawne jest jedną ze wspólnych wartości zapisanych w art. 2 TUE, a jej konkretnym wyrazem jest zasada skutecznej ochrony sądowej, o której mowa w art. 19 ust. 1 TUE i w art. 47 Karty. Propagowanie państwa prawnego dzięki wspieraniu starań na rzecz zwiększenia niezależności, przejrzystości, rozliczalności, jakości i wydajności krajowych systemów wymiaru sprawiedliwości przyczynia się do wzrostu wzajemnego zaufania, które jest niezbędne we współpracy wymiarów sprawiedliwości w sprawach cywilnych i karnych. Niezależność i bezstronność wymiaru sprawiedliwości są częścią istoty prawa do rzetelnego procesu sądowego i mają kluczowe znaczenie dla ochrony wartości europejskich. Ponadto sprawne systemy wymiaru sprawiedliwości, w których zapewnia się rozsądne terminy postępowań, gwarantują pewność prawa wszystkim zainteresowanym stronom.
(10) Zgodnie z art. 81 ust. 2 lit. h) i art. 82 ust. 1 lit. c) TFUE Unia ma wspierać szkolenia sędziów i innych pracowników wymiaru sprawiedliwości jako sposób pogłębiania współpracy wymiarów sprawiedliwości w sprawach cywilnych i karnych w oparciu o zasadę wzajemnego uznawania wyroków i orzeczeń sądowych. Zapewnienie szkolenia osób wykonujących zawody związane z wymiarem sprawiedliwości jest ważnym narzędziem służącym wypracowaniu wspólnego rozumienia, w jaki sposób najlepiej wprowadzać i zachowywać państwo prawne i prawa podstawowe. Przyczynia się ono do budowania europejskiej przestrzeni sprawiedliwości dzięki tworzeniu wspólnej kultury sądowniczej wśród osób wykonujących zawody związane z wymiarem sprawiedliwości państw członkowskich. Istotne jest zapewnienie niedyskryminacyjnego, prawidłowego, spójnego i konsekwentnego stosowania prawa Unii oraz wzajemnego zaufania i zrozumienia między osobami wykonującymi zawody związane z wymiarem sprawiedliwości w postępowaniach o charakterze transgranicznym. Działania szkoleniowe wspierane w ramach Programu powinny opierać się na solidnej ocenie potrzeb szkoleniowych, wykorzystywać najnowsze metody szkoleniowe, obejmować wydarzenia transgraniczne obejmujące osoby wykonujące zawody związane z wymiarem sprawiedliwości z różnych państw członkowskich, zawierać elementy aktywnego uczenia się i tworzenia sieci kontaktów i mieć zrównoważony charakter. Działania takie powinny obejmować szkolenia na temat terminologii prawnej, prawa cywilnego i karnego oraz praw podstawowych a także na temat wzajemnego uznawania i gwarancji proceduralnych. Działania takie powinny także obejmować szkolenia dla sędziów, prawników i prokuratorów dotyczące wyzwań i przeszkód napotykanych przez osoby, które często spotykają się z dyskryminacją lub znajdują się w trudnej sytuacji, takie jak kobiety, dzieci, przedstawiciele mniejszości, osoby LGBTIQ, osoby z niepełnosprawnościami oraz ofiary przemocy na tle płciowym, przemocy domowej lub przemocy w związkach i innych form przemocy interpersonalnej. Szkolenia takie powinny być prowadzone przy bezpośrednim udziale organizacji reprezentujących takie osoby lub im pomagających, a w miarę możliwości przy udziale takich osób. Zważywszy na fakt, że kobiety są niedostatecznie reprezentowane na najwyższych stanowiskach w wymiarze sprawiedliwości, należy zachęcać kobiety wykonujące zawód sędziego, zawód prokuratora i inne zawody prawnicze do udziału w szkoleniach.
(11) Do celów niniejszego rozporządzenia termin "sędziowie i inni pracownicy wymiaru sprawiedliwości" należy interpretować szeroko, tak aby obejmował on sędziów, prokuratorów, członków personelu sądów i prokuratur oraz wszelkie inne osoby wykonujące zawody związane z wymiarem sprawiedliwości, powiązane z sądownictwem lub w inny sposób uczestniczące w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości, niezależnie od definicji w prawie krajowym, statusu prawnego lub organizacji wewnętrznej, takie jak prawnicy, notariusze, komornicy sądowi, osoby wykonujące funkcje związane z postępowaniami dotyczącymi niewypłacalności, mediatorzy, sądowi tłumacze ustni i pisemni, biegli sądowi, personel więzienny oraz kuratorzy sądowi.
(12) W szkolenie kadr wymiaru sprawiedliwości mogą być zaangażowane różnorodne podmioty, takie jak organy prawne, organy wymiaru sprawiedliwości i organy administracyjne państw członkowskich, instytucje akademickie, krajowe organy odpowiedzialne za szkolenie kadr wymiaru sprawiedliwości, organizacje lub sieci szkoleniowe działające na poziomie europejskim czy też sieci sądowych koordynatorów ds. prawa Unii. Organy i podmioty działające w europejskim interesie ogólnym w dziedzinie szkolenia sędziów i innych pracowników wymiaru sprawiedliwości, takie jak Europejska Sieć Szkolenia Kadr Wymiaru Sprawiedliwości (EJTN), Akademia Prawa Europejskiego (ERA), Europejska Sieć Rad Sądownictwa (ENCJ), Stowarzyszenie Rad Stanu i Naczelnych Sądów Administracyjnych Unii Europejskiej (ACA-Europe), Sieć Prezesów Sądów Najwyższych Unii Europejskiej (EUSJC) oraz Europejski Instytut Administracji Publicznej (EIPA), stale odgrywają rolę we wspieraniu programów szkoleniowych o prawdziwie europejskim wymiarze przeznaczonych dla sędziów i innych pracowników wymiaru sprawiedliwości i w związku z tym takie organy i podmioty miałyby możliwość uzyskania odpowiedniego wsparcia finansowego zgodnie z procedurami i kryteriami określonymi w programach prac przyjmowanych przez Komisję na podstawie niniejszego rozporządzenia.
(13) Program powinien wspierać roczny program prac EJTN, który jest ważnym podmiotem w odniesieniu do szkolenia kadr wymiaru sprawiedliwości. EJTN ma specjalną pozycję, jako że jest jedyną siecią na poziomie Unii skupiającą działające w państwach członkowskich organy szkolenia kadr wymiaru sprawiedliwości. Dzięki temu ma wyjątkowe możliwości organizowania wymian dla sędziów i prokuratorów, zarówno nowych, jak i doświadczonych, ze wszystkich państw członkowskich oraz koordynowania prac krajowych organów szkolenia kadr wymiaru sprawiedliwości w zakresie organizacji szkoleń na temat prawa Unii i propagowania dobrych praktyk szkoleniowych. EJTN zapewnia również doskonałej jakości działania szkoleniowe na poziomie Unii w sposób racjonalny pod względem kosztów. Ponadto sieć obejmuje także - jako członków obserwatorów - organy szkolenia kadr wymiaru sprawiedliwości państw kandydujących. Sprawozdanie roczne EJTN powinno zawierać informacje na temat przeprowadzonych szkoleń w podziale, między innymi, na kategorie pracowników.
(14) Działania objęte Programem powinny wspierać zwiększanie poziomu wzajemnego uznawania wyroków i orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i karnych, wzajemne zaufanie między państwami członkowskimi oraz niezbędne zbliżanie ustawodawstwa w celu ułatwienia współpracy wszystkich właściwych organów, w tym drogą elektroniczną. Program powinien również wspierać ochronę sądową praw indywidualnych w sprawach cywilnych i handlowych. Powinien on również propagować większą zbieżność w dziedzinie prawa cywilnego, która pomoże wyeliminować przeszkody w satysfakcjonującym i sprawnym przebiegu postępowań sądowych i pozasądowych z korzyścią dla wszystkich stron w sporze cywilnym. Ponadto, w celu wsparcia skutecznego egzekwowania i praktycznego stosowania prawa Unii dotyczącego współpracy sądowej w sprawach cywilnych, Program powinien wspierać funkcjonowanie Europejskiej Sieci Sądowej w sprawach cywilnych i handlowych ustanowionej decyzją Rady 2001/470/WE 8 . W sprawach karnych Program powinien przyczynić się do wspierania i wdrażania przepisów i procedur zapewniających uznawanie wyroków i orzeczeń w całej Unii. Powinien on ułatwić współpracę i przyczynić się do usuwania przeszkód dla skutecznej współpracy i do budowania wzajemnego zaufania. Program powinien również przyczynić się do poprawy dostępu do wymiaru sprawiedliwości dzięki propagowaniu i wspieraniu praw ofiar przestępstw, a także praw procesowych osób podejrzanych i oskarżonych w postępowaniach karnych.
(15) Zgodnie z art. 3 TUE, art. 24 Karty i Konwencją Narodów Zjednoczonych o prawach dziecka Program powinien wspierać ochronę praw dziecka i uwzględniać propagowanie praw dziecka w realizacji wszystkich wspieranych działań. W związku z tym należy zwrócić szczególną uwagę na działania mające na celu ochronę praw dziecka w kontekście wymiaru sprawiedliwości w sprawach cywilnych i karnych, w tym ochronę dzieci towarzyszących rodzicom zatrzymanym, dzieci rodziców przebywających w więzieniu, a także dzieci, które są podejrzanymi lub oskarżonymi w postępowaniach karnych.
(16) Program "Sprawiedliwość" na lata 2014-2020 umożliwił zapewnienie szkoleń na temat prawa Unii, w szczególności w odniesieniu do zakresu i stosowania Karty, skierowanych do sędziów i innych pracowników wymiaru sprawiedliwości. W swoich konkluzjach z dnia 12 października 2017 r. w sprawie stosowania Karty w 2016 r. Rada przypomniała, jak ważne jest podnoszenie świadomości na temat stosowania Karty - zarówno na poziomie krajowym, jak i na poziomie Unii - w tym wśród osób odpowiedzialnych za wyznaczanie kierunków polityki, przedstawicieli zawodów prawniczych oraz samych posiadaczy praw. W związku z tym, aby konsekwentnie uwzględniać w działaniach prawa podstawowe, należy rozszerzyć wsparcie finansowe na służące podnoszeniu świadomości działania skierowane do organów publicznych innych niż organy sądowe i przedstawicieli zawodów prawniczych.
(17) Zgodnie z art. 67 TFUE Unia stanowi przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości w poszanowaniu praw podstawowych. W tym zakresie niezbędny jest wolny od dyskryminacji dostęp do wymiaru sprawiedliwości dla wszystkich. W celu ułatwienia skutecznego dostępu do wymiaru sprawiedliwości i z myślą o wspieraniu wzajemnego zaufania, które jest niezbędne do właściwego funkcjonowania przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości, należy rozszerzyć wsparcie finansowe na działania na poziomie krajowym, regionalnym i lokalnym prowadzone przez organy inne niż organy sądowe, przez przedstawicieli zawodów prawniczych, a także przez organizacje społeczeństwa obywatelskiego, które to działania przyczyniają się do realizacji tych celów. Wsparcia należy w szczególności udzielać na prowadzenie działań ułatwiających skuteczny i równy dostęp do wymiaru sprawiedliwości osobom, które często spotykają się z dyskryminacją lub znajdują się w trudnej sytuacji. Ważne jest wspieranie działań rzeczniczych prowadzonych przez organizacje społeczeństwa obywatelskiego, takich jak tworzenie sieci kontaktów, udział w postępowaniach przed sądem, prowadzenie kampanii, komunikacja i inne działania o charakterze monitorującym. W tym kontekście ważną rolę odgrywają również osoby wykonujące zawody związane z wymiarem sprawiedliwości powiązane z sądownictwem i działające na rzecz organizacji społeczeństwa obywatelskiego.
(18) Zgodnie z art. 8 i 10 TFUE wszystkie działania w ramach Programu powinny wspierać uwzględnianie aspektu płci i celów związanych z niedyskryminacją. Ponadto, w Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych potwierdzono prawo osób z niepełnosprawnościami do pełnej zdolności prawnej i dostępu do wymiaru sprawiedliwości. W ocenie śródokresowej i końcowej Programu należy zbadać jego wpływ w aspekcie płci, aby ustalić, w jakim stopniu przyczynia się on do osiągnięcia równości płci, oraz aby ocenić, czy Program nie wywiera niezamierzonego negatywnego wpływu na równość płci, zgodnie z pkt 16 Porozumienia międzyinstytucjonalnego z dnia 16 grudnia 2020 r. między Parlamentem Europejskim, Radą Unii Europejskiej i Komisją Europejską w sprawie dyscypliny budżetowej, współpracy w kwestiach budżetowych i należytego zarządzania finansami oraz w sprawie nowych zasobów własnych, w tym również harmonogramu wprowadzania nowych zasobów własnych 9 (zwanego dalej "Porozumieniem międzyinstytucjonalnym z dnia 16 grudnia 2020 r."). W tym kontekście, biorąc pod uwagę odmienny charakter i rozmiar działań w ramach celów szczegółowych Programu, ważne będzie przedstawianie poszczególnych danych gromadzonych przez promotorów projektów w miarę możliwości w podziale na płeć. Ważne jest również, aby udzielać wnioskodawcom informacji na temat sposobów uwzględniania równości płci, w tym na temat stosowania w razie konieczności narzędzi uwzględniania aspektu płci, takich jak sporządzanie budżetu z uwzględnieniem aspektu płci oraz oceny wpływu danego działania z uwzględnieniem aspektu płci. Przy zasięganiu opinii ekspertów i zainteresowanych stron należy brać pod uwagę równowagę płci.
(19) We wszystkich działaniach podejmowanych w ramach Programu należy w stosownych przypadkach również wspierać i chronić prawa poszkodowanych i pokrzywdzonych, zarówno w sprawach cywilnych, jak i karnych. W tym celu, należy zwrócić szczególną uwagę na lepsze wdrażanie i koordynację różnych unijnych instrumentów ochrony poszkodowanych i pokrzywdzonych, a także na działania mające na celu wymianę najlepszych praktyk między sądami a przedstawicielami zawodów prawniczych zajmującymi się przypadkami przemocy. W ramach Programu należy również wspierać doskonalenie wiedzy na temat instrumentów zbiorowego dochodzenia roszczeń i skuteczniejsze korzystanie z nich.
(20) Działania objęte niniejszym Programem powinny przyczyniać się do tworzenia europejskiej przestrzeni sprawiedliwości, wspierania niezależności i skuteczności systemu prawnego, zacieśniania współpracy transgranicznej i nawiązywania kontaktów transgranicznych, wzmacniania wzajemnego zaufania między wymiarami sprawiedliwości państw członkowskich, a także zapewniania prawidłowego, spójnego i konsekwentnego stosowania prawa Unii. Finansowanie powinno również przyczynić się do wspólnego rozumienia unijnych wartości oraz państwa prawnego, lepszej wiedzy o prawie i politykach Unii, dzielenia się wiedzą fachową i najlepszymi praktykami w zakresie wykorzystywania instrumentów współpracy wymiarów sprawiedliwości przez wszystkie zainteresowane strony, a także do zwiększania liczby i propagowania interoperacyjnych rozwiązań cyfrowych leżących u podstaw niezakłóconej i sprawnej współpracy transgranicznej oraz powinno zapewnić solidną bazę analityczną do wsparcia rozwoju, egzekwowania i właściwego rozumienia i wdrażania prawa i polityk Unii. Interwencja Unii pozwala na spójne realizowanie tych działań w całej Unii oraz przynosi korzyści skali. Ponadto Unia ma lepsze możliwości niż państwa członkowskie, aby zająć się sytuacjami transgranicznymi i zapewnić europejską platformę wzajemnego uczenia się i wymiany najlepszych praktyk.
(21) Program powinien również przyczynić się do zacieśnienia współpracy między państwami członkowskimi we wszystkich przypadkach, w których prawo Unii ma wymiar zewnętrzny,- przy uwzględnieniu skutków zewnętrznych, aby przyczyniać się do poprawienia dostępu do wymiaru sprawiedliwości oraz ułatwiać radzenie sobie z wyzwaniami sądowymi i proceduralnymi.
(22) Komisja powinna zapewnić ogólną spójność, komplementarność i synergię z pracą organów i jednostek organizacyjnych Unii, w szczególności Agencji Unii Europejskiej ds. Współpracy Wymiarów Sprawiedliwości w Sprawach Karnych (Eurojust), Agencji Praw Podstawowych Unii Europejskiej (FRA), Agencji Unii Europejskiej ds. Zarządzania Operacyjnego Wielkoskalowymi Systemami Informatycznymi w Przestrzeni Wolności, Bezpieczeństwa i Sprawiedliwości (eu-LISA) oraz Prokuratury Europejskiej (EPPO), oraz uwzględniać prace innych krajowych i międzynarodowych podmiotów w dziedzinach objętych Programem.
(23) W celu zapewnienia skutecznej alokacji środków z budżetu ogólnego Unii należy zapewnić, aby wszystkie działania realizowane w ramach Programu miały unijną wartość dodaną, były komplementarne w stosunku do działań państw członkowskich oraz były spójne z innymi działaniami Unii. Należy dążyć do spójności, komplementarności i synergii z programami finansowania wspierającymi ściśle ze sobą powiązane obszary polityki, w szczególności z programem "Obywatele, równość, prawa i wartości" jak również z Programem na rzecz jednolitego rynku, ustanowionym rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/690 10 , programami w dziedzinie zarządzania granicami i bezpieczeństwa, w szczególności Funduszem Azylu, Migracji i Integracji i Funduszem Bezpieczeństwa Wewnętrznego, programami w obszarze infrastruktury strategicznej, w tym programem "Cyfrowa Europa" ustanowionym rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/694 11 , programem "Erasmus+" ustanowionym rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) XXXX/XXXX 12 , programem "Horyzont Europa" ustanowionym rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/695 13 , Instrumentem Pomocy Przedakcesyjnej oraz Programem LIFE ustanowionym rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) XXXX/XXXX 14 .
(24) W niniejszym rozporządzeniu określono pulę środków finansowych na cały czas trwania Programu, która podczas corocznej procedury budżetowej ma stanowić dla Parlamentu Europejskiego i Rady główną kwotę odniesienia w rozumieniu pkt 18 Porozumienia międzyinstytucjonalnego z dnia 16 grudnia 2020 r..
(25) Zgodnie z art. 193 ust. 2 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE, Euratom) 2018/1046 15 (zwanego dalej "rozporządzeniem finansowym"), dotacji można udzielić na działanie, które już się rozpoczęło, pod warunkiem że wnioskodawca może wykazać potrzebę rozpoczęcia działania przed podpisaniem umowy o udzielenie dotacji. Jednakże koszty poniesione przed dniem przedłożenia wniosku o udzielenie dotacji nie są kwalifikowalne, z wyjątkiem należycie uzasadnionych sytuacji wyjątkowych. Aby uniknąć wszelkich zakłóceń w udzielaniu unijnego wsparcia, które mogłyby zaszkodzić interesom Unii, powinno być możliwe - w ograniczonym okresie na początku wieloletnich ram finansowych na lata 2021-2027 - uznanie za kwalifikowalne od dnia 1 stycznia 2021 r. kosztów poniesionych na działania wspierane na podstawie niniejszego rozporządzenia, które już się rozpoczęły, nawet jeżeli zostały one poniesione przed przedłożeniem wniosku o udzielenie dotacji.
(26) Do Programu stosuje się rozporządzenie finansowe. Rozporządzenie finansowe określa zasady wykonania budżetu Unii, w tym zasady dotyczące dotacji, nagród, zamówień, zarządzania pośredniego, instrumentów finansowych, gwarancji budżetowych, pomocy finansowej oraz zwrotu kosztów poniesionych przez ekspertów zewnętrznych.
(27) Wyboru rodzajów finansowania oraz metod realizacji na podstawie niniejszego rozporządzenia należy dokonywać na podstawie ich zdolności w zakresie osiągnięcia szczegółowych celów działań i uzyskania rezultatów, z uwzględnieniem w szczególności kosztów kontroli, obciążeń administracyjnych, potencjału odpowiednich zainteresowanych stron i docelowych beneficjentów oraz spodziewanego ryzyka niezgodności z wymogami. Pod uwagę należy wziąć przy tym zastosowanie płatności ryczałtowych, stawek zryczałtowanych i kosztów jednostkowych, a także formę finansowania niepowiązanego z kosztami, o którym mowa w art. 125 ust. 1 rozporządzenia finansowego.
(28) Zgodnie z rozporządzeniem finansowym, rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE, Euratom) nr 883/2013 16 i rozporzązeniami Ray (WE, Euratom) nr 2988/95 17 , (Euratom, WE) nr 2185/96 18 i (UE) 2017/1939 19 interesy finansowe Unii należy chronić za pomocą proporcjonalnych środków, w tym środków w zakresie zapobiegania nieprawidłowościom - w tym nadużyciom finansowym - ich wykrywania, korygowania i prowadzenia w ich sprawie postępowań, odzyskiwania środków utraconych, nienależnie wypłaconych lub nieodpowiednio wykorzystanych oraz, w stosownych przypadkach, nakładania kar administracyjnych. W szczególności, zgodnie z rozporządzeniami (Euratom, WE) nr 2185/96 i (UE, Euratom) nr 883/2013, Europejski Urząd ds. Zwalczania Nadużyć Finansowych (OLAF) jest uprawniony do prowadzenia dochodzeń administracyjnych, w tym kontroli na miejscu i inspekcji, w celu ustalenia, czy miały miejsce nadużycia finansowe, korupcja lub wszelka inna nielegalna działalność na szkodę interesów finansowych Unii. Zgodnie z rozporządzeniem Rady (UE) 2017/1939 EPPO jest uprawnione do prowadzenia postępowań przygotowawczych oraz wnoszenia i popierania oskarżeń w sprawie przestępstw naruszających interesy finansowe Unii, jak przewidziano w dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2017/1371 20 . Zgodnie z rozporządzeniem finansowym każda osoba lub podmiot, które otrzymują środki finansowe Unii, mają w pełni współpracować w celu ochrony interesów finansowych Unii, przyznać Komisji, OLAF, Trybunałowi Obrachunkowemu oraz, w przypadku państw członkowskich, które uczestniczą we wzmocnionej współpracy na podstawie rozporządzenia (UE) 2017/1939, EPPO, niezbędne prawa i dostęp, a także zapewniać, aby wszelkie osoby trzecie uczestniczące w wykonywaniu środków finansowych Unii przyznały tym organom równoważne prawa.
(29) Państwa trzecie będące członkami Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG) mogą uczestniczyć w programach unijnych w ramach współpracy ustanowionej na mocy Porozumienia o Europejskim Obszarze Gospodarczym 21 , które przewiduje realizację programów na podstawie decyzji wydanej na mocy tego porozumienia. Państwa trzecie mogą również uczestniczyć w tych programach na podstawie innych instrumentów prawnych. W niniejszym rozporządzeniu należy wprowadzić przepis szczególny zobowiązujący państwa trzecie do przyznania właściwemu urzędnikowi zatwierdzającemu OLAF oraz Trybunałowi Obrachunkowemu praw i dostępu niezbędnych do wykonywania w pełni ich odpowiednich kompetencji.
(30) Do niniejszego rozporządzenia zastosowanie mają horyzontalne przepisy finansowe przyjęte przez Parlament Europejski i Radę na podstawie art. 322 TFUE. Przepisy te, ustanowione w rozporządzeniu finansowym, określają w szczególności procedurę uchwalania i wykonywania budżetu w drodze dotacji, zamówień, nagród i wykonania pośredniego oraz przewidują kontrolę odpowiedzialności podmiotów upoważnionych do działań finansowych. Zasady przyjęte na podstawie art. 322 TFUE obejmują również ogólny system warunkowości służący ochronie budżetu Unii.
(31) Zgodnie z decyzją Rady 2013/755/UE 22 osoby i odpowiednie publiczne lub prywatne organy i instytucje w krajach i terytoriach zamorskich kwalifikują się do finansowania z zastrzeżeniem zasad i założeń Programu oraz możliwych uzgodnień mających zastosowanie do państwa członkowskiego, z którym dany kraj zamorski lub dane terytorium zamorskie są powiązane.
(32) Odzwierciedlając znaczenie przeciwdziałania zmianie klimatu zgodnie z zobowiązaniami Unii na rzecz realizacji porozumienia paryskiego przyjętego na mocy Ramowej konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu i celów zrównoważonego rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych, Program ma przyczynić się do uwzględnienia działań w dziedzinie klimatu i do osiągnięcia celu ogólnego zakładającego, że 30 % wydatków budżetowych Unii zostanie przeznaczonych na wspieranie celów klimatycznych, oraz do realizacji ambicji, by 7,5 % budżetu Unii w 2024 r. oraz 10 % w 2026 r. i 2027 r. stanowiły wydatki związane z różnorodnością biologiczną, przy uwzględnieniu istnienia zjawiska nakładania się na siebie celów w zakresie klimatu i różnorodności biologicznej. Program powinien wspierać działania, które są zgodne z unijnymi normami i priorytetami w zakresie klimatu i środowiska oraz z zasadą "nie szkodzić" przewidzianą w Europejskim Zielonym Ładzie. Stosowne działania powinny zostać określone na etapie przygotowania i realizacji Programu i ponownie ocenione w ramach w ramach odpowiednich ewaluacji i przeglądów.
(33) Zgodnie z pkt 22 i 23 Porozumienia międzyinstytucjonalnego z dnia 13 kwietnia 2016 r. w sprawie lepszego stanowienia prawa 23 Program powinien być oceniany na podstawie informacji zgromadzonych zgodnie ze szczególnymi wymogami dotyczącymi monitorowania, przy czym należy unikać obciążeń administracyjnych, w szczególności dla państw członkowskich, a także nadmiernej regulacji. Wymogi te powinny, w stosownych przypadkach, obejmować mierzalne wskaźniki stanowiące podstawę oceny skutków w praktyce Programu. W ramach istniejących mechanizmów sprawozdawczych, w szczególności unijnej tablicy wyników wymiaru sprawiedliwości, Komisja powinna co roku przedstawiać Parlamentowi Europejskiemu i Radzie sprawozdanie z wykonania Programu.
(34) Aby zapewnić skuteczną ocenę postępów w realizacji celów Programu należy przekazać Komisji uprawnienia do przyjmowania aktów zgodnie z art. 290 TFUE w odniesieniu do wskaźników określonych w art. 13 i 15 oraz w załączniku II. Szczególnie ważne jest, aby w czasie prac przygotowawczych Komisja prowadziła stosowne konsultacje, w tym na poziomie ekspertów, oraz aby konsultacje te prowadzone były zgodnie z zasadami określonymi w Porozumieniu międzyinstytucjonalnym z dnia 13 kwietnia 2016 r. w sprawie lepszego stanowienia prawa. W szczególności, aby zapewnić Parlamentowi Europejskiemu i Radzie udział na równych zasadach w przygotowaniu aktów delegowanych, instytucje te otrzymują wszelkie dokumenty w tym samym czasie co eksperci państw członkowskich, a eksperci tych instytucji mogą systematycznie brać udział w posiedzeniach grup eksperckich Komisji zajmujących się przygotowaniem aktów delegowanych.
(35) W celu zapewnienia jednolitych warunków wykonywania niniejszego rozporządzenia należy powierzyć Komisji uprawnienia wykonawcze. Uprawnienia te powinny być wykonywane zgodnie z rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 182/2011 24 .
(36) Ponieważ cele niniejszego rozporządzenia, a mianowicie przyczynienie się do dalszego rozwoju europejskiej przestrzeni sprawiedliwości opartej na państwie prawnym, wzajemnym uznawaniu oraz wzajemnym zaufaniu, w szczególności poprzez współpracę wymiarów sprawiedliwości w sprawach cywilnych i karnych, nie mogą zostać osiągnięte w sposób wystarczający przez państwa członkowskie, natomiast ze względu na rozmiary lub skutki działań możliwe jest ich lepsze osiągnięcie na poziomie Unii, może ona podjąć działania zgodnie z zasadą pomocniczości określoną w art. 5 TUE. Zgodnie z zasadą proporcjonalności określoną w tym artykule, niniejsze rozporządzenie nie wykracza poza to, co jest konieczne do osiągnięcia tych celów.
(37) W związku z tym należy uchylić rozporządzenie (UE) nr 1382/2013.
(38) Aby zapewnić ciągłość udzielania wsparcia w odpowiednim obszarze polityki i umożliwić rozpoczęcie wykonania od początku wieloletnich ram finansowych na lata 2021-2027, niniejsze rozporządzenie powinno wejść w życie w trybie pilnym i powinno się je stosować z mocą wsteczną od dnia 1 stycznia 2021 r.
(39) Zgodnie z art. 1 i 2 Protokołu nr 22 w sprawie stanowiska Danii, załączonego do TUE i do TFUE, Dania nie uczestniczy w przyjęciu niniejszego rozporządzenia i nie jest nim związana, ani go nie stosuje.
(40) Zgodnie z art. 1 i 2 oraz art. 4a ust. 1 Protokołu nr 21 w sprawie stanowiska Zjednoczonego Królestwa i Irlandii w odniesieniu do przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości, załączonego do TUE i do TFUE, bez uszczerbku dla art. 4 tego protokołu, Irlandia nie uczestniczy w przyjęciu niniejszego rozporządzenia i nie jest nim związana, ani go nie stosuje,
PRZYJMUJĄ NINIEJSZE ROZPORZĄDZENIE:
