a także mając na uwadze, co następuje:(1) Unia postawiła sobie za cel utrzymanie i rozwój przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości. Zgodnie z konkluzjami prezydencji z posiedzenia Rady Europejskiej w Tampere w dniach 15 i 16 października 1999 r., w szczególności z ich pkt 33, zasada wzajemnego uznawania wyroków i innych orzeczeń organów sądowych powinna stać się podstawą współpracy sądowej w sprawach cywilnych i karnych w Unii, ponieważ poprawa wzajemnego uznawania oraz niezbędne zbliżenie przepisów ułatwiłoby współpracę między właściwymi organami oraz sądową ochronę praw jednostki.
(2) W dniu 29 listopada 2000 r. Rada, zgodnie z konkluzjami z posiedzenia w Tampere, przyjęła program środków mających na celu wprowadzenie w życie zasady wzajemnego uznawania orzeczeń w sprawach karnych(3). We wprowadzeniu do tego programu stwierdza się, że wzajemne uznawanie "ma na celu wzmocnienie współpracy między państwami członkowskimi, ale także zwiększenie ochrony praw jednostki".
(3) Wdrożenie zasady wzajemnego uznawania orzeczeń w sprawach karnych zakłada, że państwa członkowskie mają wzajemne zaufanie do swoich systemów wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych. Zakres wzajemnego uznawania w znacznym stopniu zależy od szeregu czynników, w tym mechanizmów mających na celu zagwarantowanie praw osób podejrzanych lub oskarżonych oraz wspólnych minimalnych norm niezbędnych dla ułatwienia stosowania zasady wzajemnego uznawania.
(4) Wzajemne uznawanie orzeczeń w sprawach karnych może skutecznie funkcjonować jedynie w duchu zaufania, gdy nie tylko organy sądowe, ale wszyscy uczestnicy procesu karnego traktują decyzje organów sądowych innego państwa członkowskiego jako równoważne ze swoimi własnymi, co wymaga nie tylko zaufania do tego, że przepisy innego państwa członkowskiego są odpowiednie, ale także zaufania co do ich prawidłowego stosowania.
(5) W art. 47 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej (zwanej dalej "Kartą") oraz w art. 6 europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (zwanej dalej "EKPC") zapisane jest prawo do rzetelnego procesu sądowego. Art. 48 ust. 2 Karty gwarantuje poszanowanie prawa do obrony.
(6) W art. 6 Karty oraz w art. 5 EKPC zapisano prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego. Jakiekolwiek ograniczenia tego prawa nie mogą wykraczać poza te, na które zezwala art. 5 EKPC, oraz te, które wynikają z orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.
(7) Chociaż wszystkie państwa członkowskie są stronami EKPC, z doświadczenia wynika, iż fakt ten sam w sobie nie zawsze jest gwarancją wystarczającego stopnia zaufania do systemów wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych innych państw członkowskich.
(8) Pogłębienie wzajemnego zaufania wymaga szczegółowych przepisów dotyczących ochrony praw i gwarancji procesowych wynikających z Karty i z EKPC.
(9) Art. 82 ust. 2 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej przewiduje możliwość ustanowienia norm minimalnych stosowanych w państwach członkowskich w celu ułatwienia wzajemnego uznawania wyroków i orzeczeń sądowych, jak również współpracy policyjnej i wymiarów sprawiedliwości w sprawach karnych o wymiarze transgranicznym. Artykuł ten odwołuje się do "praw jednostek w postępowaniu karnym" jako jednego z obszarów, w którym można ustanowić normy minimalne.
(10) Wspólne normy minimalne powinny doprowadzić do zwiększonego zaufania do systemów wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych wszystkich państw członkowskich, co z kolei powinno doprowadzić do skuteczniejszej współpracy sądowej opartej na wzajemnym zaufaniu. Takie wspólne normy minimalne powinny zostać ustanowione w dziedzinie informacji w postępowaniu karnym.
(11) W dniu 30 listopada 2009 r. Rada przyjęła rezolucję dotyczącą harmonogramu działań mających na celu wzmocnienie praw procesowych osób podejrzanych lub oskarżonych w postępowaniu karnym(4) (zwanego dalej "harmonogramem działań"). Harmonogram działań zawierał wezwanie do stopniowego przyjmowania środków dotyczących prawa do tłumaczenia pisemnego i ustnego (środek A), prawa do informacji o prawach i do informacji o zarzutach (środek B), prawa do porady prawnej i pomocy prawnej (środek C), prawa do kontaktu z krewnymi, pracodawcami i organami konsularnymi (środek D) oraz specjalnych gwarancji dla osób podejrzanych lub oskarżonych wymagających szczególnego traktowania (środek E). W harmonogramie działań podkreślono, że kolejność praw ma charakter jedynie orientacyjny, co oznacza, że może ona zostać zmieniona stosownie do priorytetów. Harmonogram działań ma funkcjonować jako jedna całość: płynące z niego korzyści będą w pełni odczuwalne dopiero po realizacji wszystkich jego części.
(12) W dniu 11 grudnia 2009 r. Rada Europejska z zadowoleniem przyjęła harmonogram działań i uznała go za część programu sztokholmskiego - Otwarta i bezpieczna Europa dla dobra i ochrony obywateli(5) (pkt 2.4). Rada Europejska podkreśliła niewyczerpujący charakter tego harmonogramu działań i wezwała Komisję do zbadania dalszych aspektów minimalnych praw proceduralnych osób podejrzanych i oskarżonych, jak również do oceny, czy istnieje potrzeba zajęcia się innymi kwestiami, na przykład domniemaniem niewinności, aby wspierać lepszą współpracę w tym obszarze.
(13) Pierwszym środkiem przyjętym zgodnie z harmonogramem działań, w ramach środka A, była dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/64/UE z dnia 20 października 2010 r. w sprawie prawa do tłumaczenia ustnego i pisemnego w postępowaniu karnym(6).
(14) Niniejsza dyrektywa dotyczy środka B z harmonogramu działań. Ustanawia ona - z myślą o zwiększeniu wzajemnego zaufania między państwami członkowskimi - wspólne normy minimalne, które mają być stosowane w odniesieniu do informowania osób podejrzanych i oskarżonych o popełnienie przestępstwa o prawach i o zarzutach. Niniejsza dyrektywa opiera się na prawach określonych w Karcie, a w szczególności jej art. 6, 47 i 48, oraz na art. 5 i 6 EKPC zgodnie z wykładnią Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. W niniejszej dyrektywie użyto terminu "oskarżenie" w celu opisania tego samego pojęcia, które opisuje termin "oskarżenie" użyty w art. 6 ust. 1 EKPC.
(15) W swoim komunikacie z dnia 20 kwietnia 2010 r. zatytułowanym "Przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości dla europejskich obywateli - Plan działań służący realizacji programu sztokholmskiego" Komisja zapowiedziała, że w 2010 r. przedstawi wniosek dotyczący prawa do informacji o prawach oraz informacji o zarzutach.
(16) Niniejsza dyrektywa powinna mieć zastosowanie do osób podejrzanych i oskarżonych bez względu na ich status prawny, obywatelstwo czy narodowość.
(17) W niektórych państwach członkowskich organ inny niż sąd właściwy w sprawach karnych jest uprawniony do nakładania kar w odniesieniu do stosunkowo drobnych przestępstw. Taki przypadek może mieć miejsce, na przykład, w odniesieniu do przestępstw drogowych, które popełniane są na szeroką skalę i które mogłyby być wykryte w wyniku kontroli ruchu drogowego. W takich sytuacjach nieuzasadnione byłoby wymaganie od właściwego organu zapewnienia wszystkich praw określonych w niniejszej dyrektywie. W przypadku gdy prawo państwa członkowskiego przewiduje nakładanie kar w odniesieniu do drobnych przestępstw przez taki organ, a od nałożenia kary przysługuje prawo do odwołania się lub możliwość przekazania w inny sposób sprawy do sądu właściwego w sprawach karnych, niniejsza dyrektywa powinna mieć zastosowanie jedynie do postępowania przed sądem w wyniku takiego odwołania lub przekazania sprawy.
(18) Niniejsza dyrektywa powinna wyraźnie ustanawiać prawo do informacji o prawach procesowych wynikające z orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.
(19) Właściwe organy powinny niezwłocznie poinformować osoby podejrzane lub oskarżone o tych prawach, stosowanych zgodnie z prawem krajowym, które są istotne dla zagwarantowania rzetelnego postępowania, ustnie albo pisemnie, tak jak przewiduje to niniejsza dyrektywa. W celu umożliwienia w praktyce skutecznego wykonywania tych praw, informacji należy udzielić niezwłocznie w toku postępowania, a najpóźniej przed pierwszym oficjalnym przesłuchaniem osoby podejrzanej lub oskarżonej przez policję lub przez inny właściwy organ.
(20) Niniejsza dyrektywa określa minimalne zasady w odniesieniu do informacji o prawach osób podejrzanych lub oskarżonych. Pozostaje to bez uszczerbku dla informacji, jakiej należy udzielić o innych prawach procesowych wynikających z Karty, EKPC, prawa krajowego oraz mającego zastosowanie prawa Unii, zgodnie z wykładnią właściwych sądów i trybunałów. Gdy już udzielono informacji o określonym prawie, nie należy wymagać od właściwego organu jego powtarzania, chyba że wymagają tego szczególne okoliczności danej sprawy lub szczególne przepisy prawa krajowego.
(21) Zawarte w niniejszej dyrektywie odniesienia do osób podejrzanych lub oskarżonych, które zostały zatrzymane lub aresztowane, należy rozumieć jako odniesienia do każdej sytuacji, w której w toku postępowania karnego osoby podejrzane lub oskarżone zostają pozbawione wolności w rozumieniu art. 5 ust. 1 lit. c) EKPC, zgodnie z wykładnią dokonaną w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.
(22) W przypadku gdy dokonano zatrzymania lub aresztowania osób podejrzanych lub oskarżonych, informacji o mających zastosowanie prawach procesowych należy udzielić w formie pisemnego pouczenia o prawach sporządzonego w zrozumiałym języku, tak aby pomóc tym osobom w zrozumieniu przysługujących im praw. Takie pisemne pouczenie o prawach należy przekazać każdej zatrzymanej osobie niezwłocznie po pozbawieniu jej wolności wskutek interwencji organów ścigania w kontekście postępowania karnego. Powinno ono zawierać podstawowe informacje dotyczące wszelkich możliwości zakwestionowania legalności zatrzymania, możliwości oceny zasadności decyzji o aresztowaniu lub wystąpienia o tymczasowe zwolnienie, w przypadku gdy i tylko w zakresie, w jakim takie prawo istnieje w prawie krajowym. Aby pomóc państwom członkowskim w opracowaniu takiego pouczenia o prawach, w załączniku 1 zamieszczono jego wzór. Wzór ten ma charakter orientacyjny i może zostać zmieniony stosownie do sprawozdania Komisji z wdrożenia niniejszej dyrektywy, a także po wejściu w życie wszystkich środków z harmonogramu działań. Pouczenie o prawach może zawierać informacje o innych stosownych prawach procesowych mających zastosowanie w państwach członkowskich.
(23) Szczegółowe warunki i zasady odnoszące się do prawa osób podejrzanych lub oskarżonych do poinformowania osoby trzeciej o ich zatrzymaniu lub aresztowaniu powinny zostać określone przez państwa członkowskie w ich prawie krajowym. Zgodnie z harmonogramem działań wykonywanie tego prawa powinno pozostawać bez uszczerbku dla właściwego przebiegu postępowania karnego.
(24) Niniejsza dyrektywa pozostaje bez uszczerbku dla przepisów prawa krajowego dotyczących bezpieczeństwa osób przebywających w miejscach zatrzymania.
(25) Państwa członkowskie powinny zapewnić, aby przy przekazywaniu informacji zgodnie z niniejszą dyrektywą osobom podejrzanym lub oskarżonym zapewniono w razie konieczności tłumaczenia pisemne i ustne na język dla nich zrozumiały, zgodnie ze standardami określonymi w dyrektywie 2010/64/UE.
(26) Udzielając osobom podejrzanym lub oskarżonym informacji zgodnie z niniejszą dyrektywą, właściwe organy powinny zwrócić szczególną uwagę na osoby, które nie mogą zrozumieć treści lub znaczenia informacji, na przykład ze względu na ich młody wiek lub ich stan psychiczny lub fizyczny.
(27) Osobom oskarżonym o popełnienie przestępstwa należy udzielić wszelkich informacji dotyczących oskarżenia niezbędnych do umożliwienia im przygotowania swojej obrony oraz do zagwarantowania rzetelności postępowania.
(28) Przekazywane osobom podejrzanym lub oskarżonym informacje na temat czynu zabronionego, o którego popełnienie są one podejrzane lub oskarżone, należy podawać niezwłocznie, a najpóźniej przed ich pierwszym oficjalnym przesłuchaniem przez policję lub inny właściwy organ, oraz bez uszczerbku dla przebiegu prowadzonego postępowania przygotowawczego. Opis faktów, odnoszących się do czynu zabronionego, o którego popełnienie osoby są podejrzane lub oskarżone, w tym również - jeżeli są znane - czas i miejsce, oraz możliwa kwalifikacja prawna zarzucanego przestępstwa, powinny zostać podane w sposób wystarczająco szczegółowy, z uwzględnieniem etapu postępowania karnego, na którym ten opis jest podawany, aby zagwarantować rzetelność postępowania i umożliwić skuteczne wykonywanie prawa do obrony.
(29) W przypadku gdy w toku postępowania karnego szczegóły dotyczące oskarżenia ulegną zmianie w sposób, który ma istotny wpływ na sytuację osób podejrzanych lub oskarżonych, należy je o tym poinformować, w przypadku gdy jest to konieczne do zagwarantowania rzetelności postępowania, oraz w odpowiednim czasie, aby umożliwić skuteczne wykonywanie prawa do obrony.
(30) Dokumenty oraz, w stosownych przypadkach, zdjęcia, nagrania audio i wideo, które są konieczne do skutecznego zakwestionowania legalności zatrzymania lub aresztowania osób podejrzanych lub oskarżonych zgodnie z prawem krajowym, należy udostępnić osobom podejrzanym lub oskarżonym lub ich obrońcom, najpóźniej przed skierowaniem do właściwego organu sądowego w celu oceny legalności zatrzymania lub aresztowania zgodnie z art. 5 ust. 4 EKPC, oraz w odpowiednim czasie, aby umożliwić skuteczne wykonywanie prawa do zakwestionowania legalności zatrzymania lub aresztowania.
(31) Na użytek niniejszej dyrektywy dostęp do materiału dowodowego, zgodnie z prawem krajowym, niezależnie od tego, czy jest on na korzyść czy na niekorzyść osoby podejrzanej lub oskarżonej, który znajduje się w posiadaniu właściwych organów w związku z daną sprawą karną, powinien obejmować dostęp do materiałów takich, jak dokumenty oraz, w stosownych przypadkach, zdjęcia oraz nagrania audio i wideo. Takie materiały mogą znajdować się w aktach sprawy lub być przechowywane przez właściwe organy w każdy inny odpowiedni sposób zgodnie z prawem krajowym.
(32) Przewidzianego w niniejszej dyrektywie dostępu do materiału dowodowego znajdującego się w posiadaniu właściwych organów, niezależnie od tego, czy jest on na korzyść czy na niekorzyść osoby podejrzanej lub oskarżonej, można zgodnie z prawem krajowym odmówić w przypadku, gdy dostęp taki może spowodować poważne zagrożenie dla życia lub praw podstawowych innej osoby, lub w przypadku gdy odmowa takiego dostępu jest bezwzględnie konieczna dla ochrony ważnego interesu publicznego. Każdą taką odmowę należy wyważyć w świetle prawa do obrony osoby podejrzanej lub oskarżonej, uwzględniając różne etapy postępowania karnego. Ograniczenia takiego dostępu należy interpretować rygorystycznie i zgodnie z prawem do rzetelnego procesu przewidzianym w EKPC i zinterpretowanym przez orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.
(33) Prawo dostępu do materiałów sprawy powinno pozostawać bez uszczerbku dla przepisów prawa krajowego dotyczących ochrony danych osobowych i miejsca pobytu świadków pozostających pod ochroną.
(34) Dostęp do materiałów sprawy, przewidziany w niniejszej dyrektywie, powinien być zapewniany nieodpłatnie, bez uszczerbku dla przepisów prawa krajowego przewidujących opłaty, jakie należy uiścić za sporządzenie kopii dokumentów z akt sprawy lub za przesłanie materiałów zainteresowanym osobom lub ich obrońcy.
(35) W przypadku udzielenia informacji zgodnie z niniejszą dyrektywą powinno to być zarejestrowane przez właściwe organy zgodnie z procedurami rejestracji istniejącymi w prawie krajowym oraz nie powinno podlegać jakiemukolwiek obowiązkowi wprowadzenia nowych procedur ani jakimkolwiek dodatkowym obciążeniom administracyjnym.
(36) Osoby podejrzane lub oskarżone lub ich obrońcy powinni mieć prawo do zakwestionowania, zgodnie z prawem krajowym, braku lub odmowy udzielenia informacji lub ujawnienia niektórych materiałów sprawy przez właściwe organy zgodnie z niniejszą dyrektywą. Prawo to nie pociąga za sobą obowiązku zapewnienia przez państwa członkowskie szczególnych procedur odwoławczych, odrębnego mechanizmu lub procedury wnoszenia skarg, za pomocą których można zakwestionować taki brak lub odmowę.
(37) Bez uszczerbku dla niezależności sądów i dla różnic w organizacji wymiaru sprawiedliwości w Unii, państwa członkowskie powinny zapewnić swoim urzędnikom odpowiednie szkolenia dotyczące celów niniejszej dyrektywy lub zachęcać do zapewniania takich szkoleń.
(38) Państwa członkowskie powinny podjąć wszelkie działania niezbędne do wykonania niniejszej dyrektywy. Skuteczne wprowadzanie w życie niektórych przepisów w praktyce, na przykład obowiązku udzielania osobom podejrzanym lub oskarżonym informacji o przysługujących im prawach w prostym i przystępnym języku, mogłoby zostać osiągnięte w różny sposób, w tym również za pomocą środków pozalegislacyjnych, takich jak odpowiednie szkolenia dla właściwych organów lub pouczenia o prawach sporządzonego w prostym i niespecjalistycznym języku, tak aby było ono zrozumiałe dla laika bez jakiejkolwiek znajomości prawa karnego procesowego.
(39) Prawo do pisemnej informacji o prawach przysługujących w razie zatrzymania przewidziane w niniejszej dyrektywie powinno być również odpowiednio stosowane do osób zatrzymanych na potrzeby wykonania europejskiego nakazu aresztowania zgodnie z decyzją ramową Rady 2002/584/WSiSW z dnia 13 czerwca 2002 r. w sprawie europejskiego nakazu aresztowania i procedury wydawania osób między państwami członkowskimi(7). Aby pomóc państwom członkowskim w opracowaniu pouczenia o prawach dla tych osób, w załączniku II zamieszczono jego wzór. Wzór ten ma charakter orientacyjny i może zostać zmieniony stosownie do sprawozdania Komisji z wdrożenia niniejszej dyrektywy, a także po wejściu w życie wszystkich środków z harmonogramu działań.
(40) Niniejsza dyrektywa określa zasady minimalne. Państwa członkowskie mogą rozszerzyć zakres praw określonych w niniejszej dyrektywie w celu zapewnienia wyższego poziomu ochrony także w sytuacjach, których niniejsza dyrektywa wyraźnie nie przewiduje. Poziom ochrony nigdy nie powinien być niższy od standardów przewidzianych w EKPC, zgodnie z wykładnią dokonaną w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.
(41) Niniejsza dyrektywa nie narusza praw podstawowych i jest zgodna z zasadami uznanymi w Karcie. W szczególności niniejsza dyrektywa ma na celu promowanie prawa do wolności, prawa do rzetelnego procesu sądowego oraz prawa do obrony. Należy ją zatem odpowiednio wdrożyć.
(42) Przepisy niniejszej dyrektywy odpowiadające prawom gwarantowanym przez EKPC powinny być interpretowane i wdrażane w sposób spójny z tymi prawami, zgodnie z wykładnią dokonaną w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.
(43) Ponieważ cel niniejszej dyrektywy, a mianowicie ustanowienie wspólnych norm minimalnych dotyczących prawa do informacji w postępowaniach karnych, nie może zostać osiągnięty przez państwa członkowskie działające jednostronnie, na poziomie krajowym, regionalnym lub lokalnym, natomiast ze względu na jego rozmiary i skutki możliwe jest lepsze jego osiągnięcie na poziomie Unii, Unia może przyjąć środki zgodne z zasadą pomocniczości określoną w art. 5 Traktatu o Unii Europejskiej. Zgodnie z zasadą proporcjonalności określoną w tym artykule niniejsza dyrektywa nie wykracza poza to, co jest konieczne do osiągnięcia tego celu.
(44) Zgodnie z art. 3 Protokołu (nr 21) w sprawie stanowiska Zjednoczonego Królestwa i Irlandii w odniesieniu do przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości, załączonego do Traktatu o Unii Europejskiej i do Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, te dwa państwa członkowskie powiadomiły o chęci uczestniczenia w przyjęciu i stosowaniu niniejszej dyrektywy.
(45) Zgodnie z art. 1 i 2 Protokołu (nr 22) w sprawie stanowiska Danii, załączonego do Traktatu o Unii Europejskiej i do Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, Dania nie uczestniczy w przyjęciu niniejszej dyrektywy i nie jest nią związana, ani jej nie stosuje,
PRZYJMUJĄ NINIEJSZĄ DYREKTYWĘ:
