Protokół dodatkowy do Porozumienia między Rządem Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej a Międzynarodową Agencją Energii Atomowej o stosowaniu zabezpieczeń w związku z Układem o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej, podpisanego w Wiedniu dnia 8 marca 1972 r. Wiedeń.1997.09.30.

PROTOKÓŁ DODATKOWY

MIĘDZY RZECZĄPOSPOLITĄ POLSKĄ A MIĘDZYNARODOWĄ AGENCJĄ ENERGII ATOMOWEJ,

sporządzony w Wiedniu dnia 30 września 1997 r.,

do Porozumienia między Rządem Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej a Międzynarodową Agencją Energii Atomowej o stosowaniu zabezpieczeń w związku z Układem o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej,

podpisanego w Wiedniu dnia 8 marca 1972 r.

W imieniu Rzeczypospolitej Polskiej

PREZYDENT RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

podaje do powszechnej wiadomości:

W dniu 30 września 1997 r. w Wiedniu został sporządzony Protokół dodatkowy między Rzecząpospolitą Polską a Międzynarodową Agencją Energii Atomowej do Porozumienia między Rządem Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej a Międzynarodową Agencją Energii Atomowej o stosowaniu zabezpieczeń w związku z Układem o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej, podpisanego w Wiedniu dnia 8 marca 1972 r.

Protokół dodatkowy do Porozumienia między Rządem Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej a Międzynarodową Agencją Energii Atomowej o stosowaniu zabezpieczeń w związku z Układem o nierozprzestrzenianu broni jądrowej

Ponieważ Rzeczpospolita Polska (zwana w dalszej treści protokołu "Polską") oraz Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej (w dalszej treści protokołu zwana "Agencją") są stronami Porozumienia w sprawie stosowania zabezpieczeń materiałów jądrowych w związku z Układem o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej (w dalszej treści protokołu zwanego "Porozumieniem o Zabezpieczeniach"), które weszło w życie w dniu 11 października 1972 r.;

mając świadomość, że społeczność międzynarodowa pragnie nadal umacniać działania zmierzające do nierozprzestrzeniania broni jądrowej na drodze poprawiania skuteczności i sprawności wprowadzonego przez Agencję systemu zabezpieczeń;

pamiętając o tym, że Agencja - wprowadzając w życie system zabezpieczeń - musi: unikać wprowadzania przeszkód w rozwoju ekonomicznym i technologicznym w Polsce lub we współpracy międzynarodowej w dziedzinie pokojowych zastosowań energii jądrowej; respektować obowiązujące przepisy związane ze zdrowiem, bezpieczeństwem, ochroną fizyczną i innymi przedsięwzięciami bezpieczeństwa, a także prawa człowieka; podejmować wszelkie środki ostrożności konieczne do ochrony tajemnic handlowych, technologicznych i przemysłowych oraz wszelkich innych poufnych informacji, które do niej docierają;

ponieważ częstotliwość i intensywność działań o których mowa w niniejszym Protokole, będzie utrzymywana na możliwie najniższym poziomie dającym się pogodzić z celem, jakim jest poprawienie skuteczności i sprawności Agencyjnego systemu zabezpieczeń;

niniejszym Polska oraz Agencja uzgodniły, co następuje:

Związek między Protokołem i Porozumieniem o Zabezpieczeniach

Artykuł  1

Postanowienia Porozumienia o Zabezpieczeniach będą mieć zastosowanie do niniejszego Protokołu o tyle, o ile dotyczą i są zgodne z postanowieniami niniejszego Protokołu. W przypadkach konfliktu między postanowieniami Porozumienia o Zabezpieczeniach i postanowieniami niniejszego Protokołu stosuje się postanowienia niniejszego Protokołu.

Dostarczanie informacji

Artykuł  2

a. Polska musi dostarczyć Agencji deklarację, zawierającą:

(i) Ogólny opis i stosowne informacje określające miejsce prowadzenia wszelkich działań badawczo-rozwojowych, związanych z jądrowym cyklem paliwowym, które nie będąc związane z wykorzystywaniem materiałów jądrowych, są prowadzone w dowolnym miejscu i są finansowane, dopuszczane lub kontrolowane przez Polskę albo są prowadzone na rzecz Polski.

(ii) Informacje wskazane przez Agencję na podstawie oczekiwań odnoszących się do poprawy skuteczności lub sprawności oraz uzgodnione z Polską, a dotyczące działań operatorskich istotnych z punktu widzenia zabezpieczeń, prowadzonych w obiektach i w lokalizacjach poza terenem obiektów, w których rutynowo są stosowane materiały jądrowe.

(iii) Ogólny opis każdego budynku dla każdego terenu obiektu, łącznie z opisem jego wykorzystywania oraz - jeśli nie wynika to z tego opisu - zawartości. Opis powinien zawierać mapę terenu obiektu.

(iv) Opis skali, na jaką jest prowadzona eksploatacja w każdej lokalizacji, w której prowadzone są działania wymienione w Aneksie I do niniejszego Protokołu.

(v) Informacje określające lokalizację, status funkcjonowania obiektu oraz szacowaną roczną zdolność produkcji w odniesieniu do zakładów wydobycia rud uranu oraz zakładów produkujących koncentraty uranowe oraz koncentraty toru, a także sumaryczną wielkość bieżącej rocznej produkcji takich zakładów wydobywczych i zakładów produkujących koncentraty w Polsce jako całości. Polska na życzenie Agencji dostarczy informacje o bieżącej rocznej produkcji w konkretnym zakładzie wydobywczym lub produkującym koncentraty. Dostarczenie tych informacji nie wymaga szczegółowej ewidencji materiałów jądrowych.

(vi) Następujące informacje dotyczące materiałów wyjściowych, które nie osiągnęły składu i stopnia czystości kwalifikujących je do wykorzystania do produkcji paliwa lub do wzbogacenia izotopowego:

(a) ilość, skład chemiczny, sposób wykorzystania lub zamierzony sposób wykorzystania takiego materiału, zarówno jądrowy, jak i niejądrowy, dla każdego miejsca w Polsce, w którym materiał taki znajduje się w ilości przekraczającej dziesięć ton metrycznych uranu oraz/lub dwadzieścia ton metrycznych toru, a także w odniesieniu do innych miejsc, w których materiały takie znajdują się w ilościach przekraczających jedną tonę metryczną, łączną ilość takich materiałów w Polsce jako całości, jeśli taka łączna ilość przekracza dziesięć ton metrycznych uranu lub dwadzieścia ton metrycznych toru. Dostarczenie tych informacji nie wymaga szczegółowej ewidencji materiałów jądrowych.

(b) ilość, skład chemiczny i przeznaczenie takich materiałów w każdym przypadku ich eksportu z Polski w związku z konkretnymi zastosowaniami niejądrowymi w ilości przekraczającej:

(1) dziesięć ton metrycznych uranu, lub - w przypadku kolejnych transportów związanych z eksportem uranu z Polski do tego samego państwa, z których żaden nie przekracza dziesięciu ton metrycznych - jeśli sumaryczna ilość uranu wyeksportowana w ciągu roku przekracza dziesięć ton metrycznych;

(2) dwadzieścia ton metrycznych toru, lub - w przypadku kolejnych transportów związanych z eksportem toru z Polski do tego samego państwa, z których żaden nie przekracza dziesięciu ton metrycznych - jeśli sumaryczna ilość toru wyeksportowana w ciągu roku przekracza dwadzieścia ton metrycznych;

(c) ilość, skład chemiczny, bieżące umiejscowienie oraz przewidywany sposób wykorzystania w odniesieniu do każdorazowego importu takich materiałów do Polski do celów niejądrowych, w ilości przekraczającej:

(1) dziesięć ton metrycznych uranu lub - w przypadku kolejnych transportów związanych z importem uranu do Polski, z których żaden nie przekracza dziesięciu ton metrycznych - jeśli sumaryczna ilość uranu sprowadzona w ciągu roku przekracza dziesięć ton metrycznych;

(2) dwadzieścia ton metrycznych toru lub - w przypadku kolejnych transportów związanych z importem toru do Polski, z których żaden nie przekracza dwudziestu ton metrycznych - jeśli sumaryczna ilość toru sprowadzona w ciągu roku przekracza dwadzieścia ton metrycznych;

przy czym przyjmuje się, że w odniesieniu do takich materiałów przeznaczonych do wykorzystania niejądrowego, przekazywanie informacji na ich temat nie jest konieczne od chwili, gdy materiały te przybierają swą docelową dla zastosowania niejądrowego postać.

(vii)

(a) informacje dotyczące ilości, sposobów wykorzystania oraz lokalizacji materiałów jądrowych wyłączonych spod działania zabezpieczeń w związku z paragrafem 37 "Porozumienia o Zabezpieczeniach";

(b) informacje dotyczące ilości (mogą to być oszacowania) oraz sposobów wykorzystania dla każdej lokalizacji, w której znajdują się materiały jądrowe wyłączone spod działania zabezpieczeń w związku z paragrafem 36(b) Porozumienia o Zabezpieczeniach, ale niebędące jeszcze w docelowej postaci niejądrowej, w ilościach przekraczających wartości podane w paragrafie 37 Porozumienia o Zabezpieczeniach. Dostarczenie tych informacji nie wymaga szczegółowej ewidencji materiałów jądrowych.

(viii) Informacje dotyczące lokalizacji lub dalszego przerobu średnio- lub wysokoaktywnych odpadów zawierających pluton, uran wysoko wzbogacony lub uran-233, których zabezpieczanie zostało zakończone w związku z paragrafem 11 Porozumienia o Zabezpieczeniach. W niniejszym paragrafie określenie "dalszy przerób" nie obejmuje przepakowania odpadów lub ich dalszego przetwarzania niezwiązanego z rozdzielaniem pierwiastków, w celu ich przygotowania do przechowywania lub składowania.

(ix) Następujące informacje dotyczące określonych urządzeń i materiałów niejądrowych, wymienionych w Aneksie II:

(a) w związku z każdorazowym wywozem z Polski takich materiałów i wyposażenia: jego identyfikacja, ilość, miejsce planowanego wykorzystania w państwie odbierającym oraz data lub oczekiwana data wysyłki;

(b) na konkretne żądanie Agencji, potwierdzenie przez Polskę jako państwo importujące informacji dostarczonych Agencji w związku z punktem (a) powyżej.

(x) Ogólne plany dotyczące okresu najbliższych dziesięciu lat w odniesieniu do rozwijania jądrowego cyklu paliwowego (włącznie z planowanymi działaniami badawczo-rozwojowymi, związanymi z jądrowym cyklem paliwowym) zatwierdzone przez odpowiednie władze w Polsce.

b. Polska musi dołożyć wszelkich rozsądnych starań, aby dostarczyć Agencji następujące informacje:

(i) Ogólny opis i stosowne informacje określające miejsce prowadzenia działań badawczo-rozwojowych, związanych z jądrowym cyklem paliwowym i niedotyczących materiałów jądrowych, które są jednoznacznie związane ze wzbogacaniem, przerobem paliwa jądrowego lub przerobem średnio- i wysokoaktywnych odpadów promieniotwórczych zawierających pluton, uran wysoko wzbogacony albo uran-233, a które są prowadzone na terytorium Polski, ale nie są finansowane, specjalnie zatwierdzone lub kontrolowane albo prowadzone na rzecz Polski. Dla celów niniejszego paragrafu, określenie "przerób" średnio- i wysokoaktywnych odpadów promieniotwórczych nie obejmuje przepakowania odpadów albo ich niezwiązanego z rozdzielaniem pierwiastków przygotowania do przechowywania lub składowania.

(ii) Ogólny opis działań oraz wskazanie osób lub jednostek organizacyjnych prowadzących takie działania, we wskazanych przez Agencję miejscach poza jakąś lokalizacją obiektu, które Agencja może jednak uznać za związane funkcjonalnie z działaniami prowadzonymi w tej lokalizacji. Dostarczenie tych informacji następuje na wyraźne żądanie Agencji. Informacje te są dostarczane w porozumieniu z Agencją i w odpowiednim terminie.

c. Na żądanie Agencji Polska musi dostarczyć uzupełnienia lub wyjaśnienia związane z dowolnymi informacjami przekazanymi na podstawie zapisów niniejszego artykułu, w zakresie mającym znaczenie w związku z zabezpieczeniami.

Artykuł  3

a. Polska musi dostarczyć Agencji informacje wskazane w artykule 2.a.(i), (iii), (iv), (v), (vi)(a), (vii) i (x) oraz w artykule 2.b.(i) w terminie nieprzekraczającym 180 dni od chwili wejścia niniejszego Protokołu w życie.

b. W terminie do 15 maja każdego roku Polska musi dostarczyć Agencji uaktualnione informacje, o jakich mowa w punkcie a. powyżej, odnoszące się do okresu minionego roku kalendarzowego. Jeżeli w odniesieniu do informacji przekazanych uprzednio nie zaszły żadne zmiany, to Polska musi to stwierdzić.

c. W terminie do 15 maja każdego roku Polska musi dostarczyć Agencji informacje wskazane w artykule 2.a.(vi)(b) oraz (c), odnoszące się do okresu minionego roku kalendarzowego.

d. Co kwartał Polska musi dostarczyć Agencji informacje wskazane w artykule 2.a.(ix)(a). Informacje te są przekazywane w terminie nieprzekraczającym sześćdziesięciu dni od ostatniego dnia każdego kwartału.

e. Polska musi przekazać Agencji informacje wskazane w artykule 2.a.(viii) na 180 dni przed dalszym przerobem, zaś do dnia 15 maja każdego roku - informacje na temat zmian lokalizacji, które zaszły w okresie odpowiadającym minionemu rokowi kalendarzowemu.

f. Polska oraz Agencja wspólnie muszą uzgodnić termin i częstotliwość przekazywania informacji, o jakich mowa w artykule 2.a.(ii).

g. Polska musi przekazać Agencji informacje, o których mowa w artykule 2.a.(ix)(b) w ciągu sześćdziesięciu dni od przekazania żądania Agencji.

Dostęp uzupełniający

Artykuł  4

W związku z zapewnieniem uzupełniającego dostępu, o jakim mowa w artykule 5 niniejszego Protokołu, mają zastosowanie następujące postanowienia:

a. Agencji nie wolno weryfikować informacji, o jakich mowa w artykule 2, w sposób mechaniczny lub systematyczny. Jednak Agencja musi mieć dostęp do:

(i) Każdej lokalizacji, o jakiej mowa w artykule 5.a.(i) lub (ii) na zasadzie selektywności, aby wykluczyć niezadeklarowane materiały jądrowe i działania;

(ii) Każdej lokalizacji, o jakiej mowa w artykule 5.b lub c., aby określić stopień poprawności i zupełności informacji przekazanych na podstawie artykułu 2 lub by wyjaśnić niezgodność związaną z taką informacją;

(iii) Każdej lokalizacji, o jakiej mowa w artykule 5.a.(iii), w zakresie koniecznym do potwierdzenia przez Agencję - w związku z zabezpieczeniami - deklaracji złożonej przez Polskę o tym, że obiekt lub lokalizacja poza terenem obiektu, w którym rutynowo wykorzystywano materiały jądrowe, jest w stanie likwidacji.

b.

(i) Poza przypadkami, o jakich mowa w punkcie (ii) poniżej, Agencja musi poinformować Polskę o żądaniu dostępu co najmniej z 24-godzinnym wyprzedzeniem;

(ii) Dla zapewnienia dostępu do każdego miejsca w terenie obiektu w związku z weryfikacją informacji projektowych albo w związku z doraźną lub rutynową inspekcją na danym terenie obiektu wyprzedzenie poinformowania o żądaniu dostępu - jeśli Agencja tak postanowi - wynosi co najmniej dwie godziny, jednak w wyjątkowych okolicznościach może to być mniej niż dwie godziny.

c. Powiadomienie uprzedzające jest przekazywane na piśmie i podaje powody żądania dostępu oraz wymienia czynności, które będą przeprowadzone.

d. W przypadku wątpliwości lub niezgodności Agencja musi zapewnić Polsce możliwość złożenia wyjaśnień i ułatwienia rozwiązania problemu. Możliwość taka jest stwarzana przed zażądaniem dostępu, chyba że Agencja uzna, iż opóźnienie dostępu odbije się niekorzystnie dla celu, w związku z którym zażądano dostępu. W każdym razie Agencja nie wyciąga żadnych wniosków w związku z wątpliwością lub niezgodnością, dopóki Polska nie uzyska takiej możliwości.

e. O ile Polska nie wyrazi zgody na inne rozwiązanie, to dostęp jest zapewniany podczas normalnych godzin pracy.

f. Polska musi mieć prawo do spowodowania, że w czasie inspekcji inspektorom Agencji towarzyszą jej przedstawiciele, pod warunkiem że nie opóźni to lub w inny sposób nie utrudni wypełniania obowiązków przez inspektorów.

Artykuł  5

Polska musi zapewnić Agencji dostęp do:

a.

(i) Dowolnego miejsca na terenie obiektu;

(ii) Każdej lokalizacji wskazanej przez Polskę na podstawie postanowień artykułu 2.a.(v)-(viii);

(iii) Każdego zlikwidowanego obiektu lub zlikwidowanej lokalizacji poza zakładami, gdzie rutynowo wykorzystywano materiały jądrowe.

b. Każdej lokalizacji, wskazanej przez Polskę w związku z postanowieniami artykułu 2.a.(i), artykułu 2.a.(iv), artykułu 2.a.(ix)(b) lub artykułu 2.b, innymi niż te, o których mowa w punkcie a.(i) powyżej, przy czym - w przypadku gdy Polska nie jest w stanie zapewnić takiego dostępu - musi dołożyć wszelkich starań, aby niezwłocznie spełnić wymagania Agencji w inny sposób.

c. Każdej wskazanej przez Agencję lokalizacji, innej niż lokalizacje wymienione w punktach a. i b. powyżej, w celu pobrania próbek środowiskowych odnoszących się do danej lokalizacji, przy czym - w przypadku gdy Polska nie jest w stanie zapewnić takiego dostępu - musi dołożyć wszelkich starań, aby niezwłocznie spełnić wymagania Agencji w położonych w pobliżu miejscach lub w inny sposób.

Artykuł  6

Wprowadzając w życie artykuł 5, Agencja może przeprowadzić następujące działania:

a. Jako metody dostępu na podstawie artykułu 5.a.(i) lub (iii): obserwacje; pobranie próbek środowiskowych; wykorzystanie detektorów promieniowania i przyrządów pomiarowych; wykorzystanie plomb i innych środków służących do identyfikacji oraz do wykrywania naruszenia stanu, wymienionych w Uzgodnieniach Pomocniczych; inne obiektywne środki, których techniczną możliwość zastosowania wykazano i na których wykorzystanie zgodziła się Rada Zarządzających (nazywana dalej "Radą"), po przeprowadzeniu konsultacji między Agencją i Polską.

b. Jako metody dostępu na podstawie artykułu 5.a.(ii): obserwacje; przeliczanie materiałów jądrowych; nieniszczące pomiary i pobieranie próbek; wykorzystanie detektorów promieniowania i przyrządów pomiarowych; badanie dokumentów odnoszących się do ilości, pochodzenia i przeznaczenia materiałów; pobieranie próbek środowiskowych; inne obiektywne środki, których techniczną możliwość zastosowania wykazano i na których wykorzystanie zgodziła się Rada, po przeprowadzeniu konsultacji między Agencją i Polską.

c. Jako metody dostępu na podstawie artykułu 5.b.: obserwacje; pobieranie próbek środowiskowych; wykorzystanie detektorów promieniowania i przyrządów pomiarowych; badanie istotnych z punktu widzenia zabezpieczeń dokumentów dotyczących produkcji i transportu; inne obiektywne środki, których techniczną możliwość zastosowania wykazano i na których wykorzystanie zgodziła się Rada, po przeprowadzeniu konsultacji między Agencją i Polską.

d. Jako metody dostępu na podstawie artykułu 5.c.: pobieranie próbek środowiskowych oraz w przypadku, gdy wyniki nie wyjaśniają wątpliwości lub niezgodności związanych z lokalizacją wskazaną przez Agencję na podstawie art. 5.c. - wykorzystanie w tej lokalizacji obserwacji, detektorów promieniowania i przyrządów pomiarowych, a także, po uzgodnieniu między Agencją i Polską , innych obiektywnych środków.

Artykuł  7

a. Na życzenie Polski, Agencja i Polska na podstawie niniejszego Protokołu muszą zorganizować dostęp kontrolowany w taki sposób, aby zapobiegać ujawnianiu informacji wrażliwych z punktu widzenia nieproliferacji, aby spełniać wymogi bezpieczeństwa i ochrony fizycznej oraz by chronić informacje zastrzeżone lub będące tajemnicą handlową. Taki sposób zorganizowania nie może przeszkodzić Agencji w prowadzeniu przez nią działań koniecznych dla wiarygodnego zapewnienia o braku materiałów jądrowych i działań w danym miejscu, włącznie z wyjaśnianiem wątpliwości dotyczących poprawności i zupełności informacji, o jakich mowa w artykule 2, oraz wszelkich niezgodności związanych z takimi informacjami.

b. Dostarczając informacji, o jakich mowa w artykule 2, Polska może poinformować Agencję o miejscach na terenie obiektu lub innych lokalizacjach, do których mogą się odnosić postanowienia dotyczące dostępu kontrolowanego.

c. Aż do wejścia w życie wszelkich koniecznych Uzgodnień Pomocniczych Polska może ograniczyć swą zgodę jedynie do zgody na dostęp kontrolowany, zorganizowany zgodnie z postanowieniami punktu a. powyżej.

Artykuł  8

Żadne z postanowień niniejszego Protokołu nie uniemożliwia Polsce zaoferowania Agencji dostępu do lokalizacji dodatkowych, poza tymi wymienionymi w artykułach 5 i 9, ani wystąpienia do Agencji z żądaniem przeprowadzenia działań weryfikujących w jakiejś konkretnej lokalizacji. Agencja musi niezwłocznie podjąć wszelkie starania, aby uczynić zadość takiemu żądaniu.

Artykuł  9

Polska musi zapewnić Agencji dostęp do wskazanych przez Agencję lokalizacji w celu pobrania próbek środowiskowych odnoszących się do dużego obszaru, przy czym - w przypadku gdy Polska nie jest w stanie zapewnić takiego dostępu - musi dołożyć wszelkich starań, aby niezwłocznie spełnić wymagania Agencji w lokalizacjach zastępczych. Agencji nie wolno występować o taki dostęp przed zatwierdzeniem przez Radę zamiaru pobrania próbek środowiskowych na dużym obszarze oraz związanych z tym sposobów postępowania i po konsultacjach między Agencją i Polską.

Artykuł  10

Agencja musi poinformować Polskę o:

a. Działaniach prowadzonych na podstawie postanowień niniejszego Protokołu, włącznie z tymi, które dotyczą wszelkich wątpliwości lub niezgodności, na jakie Agencja zwróciła uwagę Polsce - w terminie do sześćdziesięciu dni od przeprowadzenia tych działań przez Agencję.

b. Wynikach działań związanych z wszelkimi wątpliwościami lub niezgodnościami, na jakie Agencja zwróciła uwagę Polsce - w możliwie najkrótszym terminie, jednak nie później niż w ciągu trzydziestu dni od ustalenia tych wyników przez Agencję.

c. Wnioskach wyciągniętych z działań przeprowadzonych na podstawie postanowień niniejszego Protokołu. Informacje o wnioskach są przekazywane co roku.

Wyznaczanie inspektorów Agencji

Artykuł  11

a.

(i) Dyrektor Generalny musi każdorazowo powiadomić Polskę o zatwierdzeniu przez Radę pracownika Agencji na stanowisko inspektora do spraw zabezpieczeń. Jeżeli Polska nie zawiadomi Dyrektora Generalnego o odmowie uznania takiej osoby za inspektora w Polsce w terminie trzech miesięcy od otrzymania powiadomienia o zgodzie Rady na tę nominację, to uznaje się, że inspektor, którego dotyczyło powiadomienie przesłane do Polski, został wyznaczony.

(ii) Dyrektor Generalny, działając na podstawie żądania przedstawionego przez Polskę lub z własnej inicjatywy, musi niezwłocznie poinformować o cofnięciu nominacji jej pracownika na inspektora w Polsce.

b. Uważa się, że powiadomienie, o jakim mowa w punkcie a. powyżej, zostało doręczone Polsce po upływie siedmiu dni od daty przesłania powiadomienia pocztą poleconą z Agencji do Polski.

Wizy

Artykuł  12

W ciągu jednego miesiąca od otrzymania stosownego wniosku Polska udzieli wymienionemu we wniosku inspektorowi odpowiednich wielokrotnych wiz na wjazd/wyjazd oraz /lub tranzytowych, które umożliwią inspektorowi wjazd i przebywanie na terytorium Polski w związku z wykonywaniem jego obowiązków. Wszelkie wymagane wizy są ważne przez okres co najmniej roku i muszą być w miarę potrzeby przedłużane tak, aby obejmowały cały okres, na jaki inspektor został mianowany do pełnienia obowiązków w Polsce.

Uzgodnienia Pomocnicze

Artykuł  13

a. W przypadku gdy Polska lub Agencja wskaże na konieczność określenia w Uzgodnieniach Pomocniczych, jak należy stosować postanowienia niniejszego Protokołu, Polska i Agencja uzgodnią takie Uzgodnienia Pomocnicze w ciągu dziewięćdziesięciu dni od wejścia niniejszego Protokołu w życie, lub też - jeśli potrzeba wprowadzenia takich Uzgodnień Pomocniczych została stwierdzona po wejściu niniejszego Protokołu w życie - w ciągu dziewięćdziesięciu dni od stwierdzenia takiej potrzeby.

b. Do czasu wejścia w życie wszelkich koniecznych Uzgodnień Pomocniczych Agencja ma prawo stosowania środków określonych w niniejszym Protokole.

Systemy komunikowania się

Artykuł  14

a. Polska umożliwia i chroni swobodę komunikowania się w oficjalnych sprawach Agencji między inspektorami Agencji w Polsce i Siedzibą Główną Agencji oraz/lub Biurami Regionalnymi, włącznie z prowadzonym przez inspektorów przesyłaniem lub przesyłaniem automatycznym informacji wytwarzanych przez należące do Agencji urządzenia zabezpieczające i/lub nadzorujące albo pomiarowe. Agencja, w porozumieniu z Polską, musi mieć prawo do wykorzystywania międzynarodowych systemów komunikacji bezpośredniej, włącznie z systemami satelitarnymi i innymi formami telekomunikacji, których nie stosuje się w Polsce. Na żądanie Polski lub Agencji szczegóły dotyczące wprowadzania w życie niniejszego paragrafu w odniesieniu do nadzorowanego lub nienadzorowanego przekazywania informacji wytwarzanych przez należące do Agencji urządzenia zabezpieczające i/lub nadzorujące albo pomiarowe są opisane w Porozumieniach Dodatkowych.

b. Komunikacja i przekazywanie informacji, o jakich mowa w punkcie a. powyżej, muszą w należyty sposób uwzględniać potrzebę chronienia informacji zastrzeżonych lub tajemnic handlowych albo informacji projektowych, które według Polski uważane są za szczególnie wrażliwe.

Ochrona informacji poufnych

Artykuł  15

a. Agencja musi utrzymywać surowy system zapewniający skuteczną ochronę przed ujawnianiem tajemnic handlowych, technologicznych i przemysłowych oraz innych przekazywanych jej informacji poufnych, włączając w to informacje uzyskane przez Agencję na podstawie wprowadzenia w życie postanowień niniejszego Protokołu.

b. System, o jakim mowa w punkcie a. powyżej, musi obejmować - między innymi - postanowienia wiążące się z:

(i) Ogólnymi zasadami i odpowiednimi środkami dotyczącymi postępowania z informacjami poufnymi;

(ii) Warunkami zatrudniania personelu, odnoszącymi się do ochrony informacji poufnych;

(iii) Procedurami postępowania w przypadkach złamania lub rzekomego złamania poufności.

c. System, o jakim mowa w punkcie a. powyżej, musi podlegać zatwierdzaniu i okresowemu przeglądowi dokonywanemu przez Radę.

Aneksy

Artykuł  16

a. Aneksy do niniejszego Protokołu muszą stanowić jego integralną część. W niniejszym dokumencie, poza tym, co dotyczy wprowadzania poprawek do Aneksów, określenie "Protokół" oznacza Protokół i Aneksy łącznie.

b. Na wniosek powołanej przez Radę i złożonej z ekspertów otwartej grupy roboczej Rada może dokonać poprawek w liście czynności podanej w Aneksie I oraz w liście wyposażenia i materiałów z Aneksu II. Każda z takich poprawek wchodzi w życie po czterech miesiącach od daty jej przyjęcia przez Radę.

Wejście w życie

Artykuł  17

Protokół wejdzie w życie w dniu, w którym Agencja otrzyma od Polski pisemną notyfikację stwierdzającą, że wymagania prawne i/albo konstytucyjne w Polsce dla jego wejścia w życie zostały spełnione. Polska może, przed datą wejścia w życie Protokołu, zadeklarować jego tymczasowe obowiązywanie. Dyrektor Generalny zawiadomi niezwłocznie wszystkie państwa członkowskie Agencji o każdej deklaracji o stosowaniu tymczasowym oraz o wejściu w życie Protokołu.

Definicje

Artykuł  18

W rozumieniu niniejszego Protokołu:

a. Działania badawczo-rozwojowe, związane z jądrowym cyklem paliwowym oznaczają takie działania, które są konkretnie związane z wszelkimi aspektami dotyczącymi opracowywania procesów lub systemów odnoszących się do którejkolwiek z wymienionych niżej dziedzin:

- konwersja (chemiczna) materiałów jądrowych;

- wzbogacanie materiałów jądrowych;

- wytwarzanie paliwa jądrowego;

- reaktory;

- zestawy krytyczne;

- przerób paliwa jądrowego;

- przerób (nie dotyczy przepakowania lub niezwiązanego z rozdzielaniem pierwiastków przygotowania do przechowywania lub składowania) średnio- i wysokoaktywnych odpadów promieniotwórczych zawierających pluton, uran wysoko wzbogacony lub uran-233,

ale nie obejmuje działań związanych z naukowymi badaniami teoretycznymi lub podstawowymi ani działań badawczo-rozwojowych dotyczących przemysłowych zastosowań izotopów promieniotwórczych, zastosowań medycznych, hydrologicznych i rolniczych, skutków zdrowotnych i środowiskowych oraz ulepszenia obsługi i konserwacji.

b. Teren obiektu oznacza obszar wskazany przez Polskę w stosownej informacji projektowej obiektu (włączając w to obiekt wycofany z eksploatacji) oraz w odpowiedniej informacji odnoszącej się do lokalizacji poza terenem obiektów, gdzie rutynowo wykorzystuje się materiały jądrowe, włączając w to wycofane z eksploatacji lokalizacje poza terenem obiektów, w których rutynowo wykorzystywano materiały jądrowe (jest to ograniczone do miejsc wyposażonych w komory gorące lub takich, w których prowadzono działania związane z konwersją związków uranu wzbogacaniem, wytwarzaniem paliwa lub jego przerobem). Określenie to musi objąć również wszystkie urządzenia zlokalizowane wspólnie z obiektem lub lokalizacją w celu dostarczenia lub świadczenia istotnych usług, włącznie z: komorami gorącymi do wykorzystywania materiałów napromienionych niezawierających materiałów jądrowych; urządzenia do obróbki, przechowywania i składowania odpadów; oraz budynki z nimi związane, w których znajdują się przedmioty wymienione przez Polskę na podstawie artykułu 2.a.(iv) powyżej.

c. Obiekt wycofany z eksploatacji lub wycofana z eksploatacji lokalizacja poza terenem obiektu oznacza urządzenie lub lokalizację, gdzie budowle i wyposażenie konieczne dla prowadzenia eksploatacji są usunięte lub nieczynne, i które w związku z tym nie może być wykorzystywane do przechowywania i nie może dalej służyć do przemieszczania, przetwarzania lub wykorzystywania materiałów jądrowych.

d. Obiekt zamknięty lub zamknięta lokalizacja poza terenem obiektu oznacza urządzenie lub lokalizację, gdzie eksploatacja została zakończona i skąd usunięto materiały jądrowe, ale gdzie nie przeprowadzono likwidacji.

e. Uran wysoko wzbogacony oznacza uran zawierający 20 % lub więcej izotopu uran-235.

f. Pobranie próbek środowiskowych odnoszących się do danej lokalizacji oznacza pobranie próbek środowiskowych (np. powietrza, wody, roślinności, ziemi, próbek z powierzchni) we wskazanej przez Agencję lokalizacji oraz jej najbliższym otoczeniu, w celu umożliwienia Agencji wyciągnięcia wniosków dotyczących braku niezadeklarowanych materiałów jądrowych lub działań związanych z techniką jądrową w określonej lokalizacji.

g. Pobranie próbek środowiskowych odnoszących się do dużego obszaru oznacza pobranie próbek środowiskowych (np. powietrza, wody, roślinności, ziemi, próbek z powierzchni) w szeregu wskazanych przez Agencję lokalizacjach, w celu umożliwienia Agencji wyciągnięcia wniosków dotyczących braku niezadeklarowanych materiałów jądrowych lub działań związanych z techniką jądrową na dużym terenie.

h. Materiał jądrowy oznacza wszelki materiał wyjściowy lub specjalny materiał rozszczepialny, zgodnie z definicją podaną w artykule XX Statutu. Określenie "materiał wyjściowy" nie jest stosowane do rudy lub pozostałości po rudzie. Wszelkie ustalenia Rady, dokonane w ramach artykułu XX Statutu Agencji po wejściu niniejszego Protokołu w życie, które rozszerzają listę materiałów uznawanych za materiał wyjściowy lub za specjalny materiał rozszczepialny, będą obowiązywać w ramach niniejszego Protokołu wyłącznie po zaakceptowaniu ich przez Polskę.

i. Obiekt oznacza:

(i) Reaktor, zestaw krytyczny, zakład przetwarzania, zakład wytwarzania, zakład przerobu, zakład rozdzielania izotopów lub wydzielony przechowalnik; lub

(ii) Wszelką lokalizację, gdzie zwykle używany jest materiał jądrowy w ilości przekraczającej jeden kilogram efektywny.

j. Lokalizacja poza terenami obiektów oznacza wszelkie niebędące obiektem urządzenia lub lokalizacje, gdzie wykorzystywane są rutynowo materiały jądrowe w ilości jednego kilograma efektywnego lub mniejszej.

ANEKS I

LISTA DZIAŁALNOŚCI, O KTÓRYCH MOWA W ARTYKULE 2.a.(iv) PROTOKOŁU

(i) Wytwarzanie rur wirnikowych do wirówek lub montaż wirówek do rozdzielania gazów.

Rury wirnikowe do wirówek to cienkościenne walce, które opisano w punkcie 5.1.1(b) Aneksu II.

Wirówki do rozdzielania gazów to wirówki, jakie opisano we Wprowadzeniu do punktu 5.1 Aneksu II.

(ii) Wytwarzanie barier dyfuzyjnych.

Bariery dyfuzyjne to cienkie, porowate filtry, opisane w punkcie 5.3.1(b) Aneksu II.

(iii) Wytwarzanie lub montaż układów laserowych.

Układy laserowe to układy zawierające elementy wymienione w punkcie 5.7 Aneksu II.

(iv) Wytwarzanie lub montaż elektromagnetycznych separatorów izotopów.

Elektromagnetyczne separatory izotopów to urządzenia, o których mowa w punkcie 5.9.1 Aneksu II, zawierające źródła jonów, jak to opisano w 5.9.1(a) Aneksu II.

(v) Wytwarzanie lub montaż kolumn lub aparatury ekstrakcyjnej.

Określenia kolumny lub aparatura ekstrakcyjna oznaczają urządzenia opisane w punktach 5.6.1, 5.6.2, 5.6.3, 5.6.5, 5.6.6, 5.6.7 oraz 5.6.8 Aneksu II.

(vi) Wytwarzanie dysz do separacji aerodynamicznej lub rur wirowych.

Określenia dysze do separacji aerodynamicznej lub rury wirowe oznaczają dysze do separacji i rury wirowe opisane odpowiednio w punktach 5.5.1 oraz 5.5.2 Aneksu II.

(vii) Wytwarzanie lub montaż układów wytwarzających plazmę uranu.

Określenie układy wytwarzające plazmę uranu oznacza układy służące do wytwarzania plazmy uranowej, opisane w punkcie 5.8.3 Aneksu II.

(viii) Wytwarzanie rur cyrkonowych.

Określenie rury cyrkonowe oznacza rury opisane w punkcie 1.6 Aneksu II.

(ix) Wytwarzanie lub wzbogacanie ciężkiej wody lub deuteru.

Określenia ciężka woda lub deuter oznaczają deuter, ciężką wodę (tlenek deuteru) i wszelkie inne związki deuteru, w których stosunek atomów deuteru do atomów wodoru przekracza 1:5.000.

(x) Wytwarzanie grafitu klasy jądrowej.

Grafit klasy jądrowej oznacza grafit o stopniu czystości lepszym niż 5 części na milion równoważnika boru oraz o gęstości większej niż 1.50 g/cm³.

(xi) Wytwarzanie pojemników na napromienione paliwo.

Pojemnik na napromienione paliwo oznacza pojemnik służący do transportu i/lub przechowywania napromienionego paliwa, który zapewnia ochronę chemiczną, termiczną i radiologiczną oraz rozprasza wydzielane w paliwie ciepło rozpadu podczas załadunku, transportu i przechowywania.

(xii) Wytwarzanie reaktorowych prętów regulacyjnych.

Określenie reaktorowe pręty regulacyjne oznacza pręty opisane w punkcie 1.4 Aneksu II.

(xiii) Wytwarzanie bezpiecznych z punktu widzenia krytyczności zbiorników i pojemników.

Określenie bezpieczne z punktu widzenia krytyczności zbiorniki i pojemniki oznacza wyposażenie opisane w punktach 3.2 i 3.4 Aneksu II.

(xiv) Wytwarzanie urządzeń do cięcia napromienionych elementów paliwowych.

Określenie urządzenia do cięcia napromienionych elementów paliwowych oznacza wyposażenie opisane w punkcie 3.1 Aneksu II.

(xv) Budowa komór gorących.

Określenie komora gorąca oznacza komorę lub połączone między sobą komory o całkowitej objętości równej co najmniej 6 m³ i wyposażone w osłony odpowiadające co najmniej 0.5 m betonu o gęstości 3.2 g/cm³ lub większej oraz w urządzenia do zdalnego operowania materiałem tam się znajdującym.

ANEKS II

ZESTAWIENIE OKREŚLONEGO WYPOSAŻENIA I MATERIAŁÓW NIEJĄDROWYCH , KTÓRYCH IMPORT I EKSPORT JEST OBJĘTY POWIADAMIANIEM ZGODNIE Z ARTYKUŁEM 2.a.(ix)

1. Reaktory i wyposażenie reaktorów

1.1. Kompletne reaktory jądrowe

Reaktory jądrowe, zdolne do pracy w warunkach kontrolowanej, samo podtrzymującej łańcuchowej reakcji rozszczepienia, z wyłączeniem reaktorów mocy zerowej , przy czym te ostatnie są zdefiniowane jako reaktory o projektowej maksymalnej wydajności produkcji plutonu nieprzekraczającej 100 gramów rocznie.

Wyjaśnienie

Określenie "reaktor jądrowy" zasadniczo obejmuje to, co jest wewnątrz zbiornika reaktora lub jest do niego bezpośrednio przymocowane, wyposażenie regulujące poziom mocy w rdzeniu oraz elementy, które w warunkach normalnych zawierają lub są w bezpośrednim kontakcie albo służą do regulowania parametrów chłodziwa obiegu pierwotnego rdzenia reaktora.

Nie zamierza się zastosować wyłączania w stosunku do reaktorów, które można zmodyfikować w sposób umożliwiający produkcję istotnie przekraczającą 100 gramów plutonu rocznie. Reaktory zaprojektowane z myślą o podtrzymywaniu eksploatacji przy znaczącym poziomie mocy, bez względu na ich zdolność do produkcji plutonu, nie są uważane za "reaktory zerowej energii".

1.2. Zbiorniki ciśnieniowe reaktora

Zbiorniki metalowe, jako kompletne jednostki lub jako ich istotne, fabrycznie wytworzone części, specjalnie zaprojektowane lub przystosowane do umieszczania w nich rdzenia reaktora opisanego w punkcie 1.1. powyżej, i które są zdolne do wytrzymania eksploatacyjnego ciśnienia chłodziwa obiegu pierwotnego.

Wyjaśnienie

Punkt 1.2. obejmuje górną pokrywę ciśnieniowego zbiornika reaktora, jako istotną, fabrycznie wykonaną część zbiornika ciśnieniowego.

Wyposażenie wewnętrzne reaktora (np. kolumny i płyty podtrzymujące rdzeń oraz inne wyposażenie wnętrza zbiornika, prowadnice prętów regulacyjnych, osłony termiczne, przegrody, siatki dystansujące, dyfuzory itp.) jest zwykle dostarczane przez dostawcę reaktora. W pewnych przypadkach niektóre elementy wyposażenia wewnętrznego są objęte procesem wytwarzania zbiornika ciśnieniowego. Elementy te są na tyle istotne dla bezpieczeństwa i niezawodności eksploatacji reaktora (a zatem dla gwarancji udzielanych przez dostawcę reaktora i jego odpowiedzialności), że nie jest praktykowane ich dostarczanie na drodze innej niż w ramach podstawowej umowy dostawy samego reaktora. A zatem, mimo iż oddzielna dostawa takich unikalnych, specjalnie zaprojektowanych i przygotowanych, krytycznych, dużych i kosztownych elementów niekoniecznie byłaby uznana za wykraczającą poza obszar zainteresowania, to uważa się, że taki sposób dostawy jest mało prawdopodobny.

1.3. Maszyny załadowcze i wyładowcze paliwa reaktorowego

Wyposażenie manipulacyjne, specjalnie zaprojektowane lub przystosowane do wkładania lub usuwania paliwa do/z reaktora jądrowego, opisanego w punkcie 1.1. powyżej, które może być używane podczas pracy reaktora, albo posiadające skomplikowane cechy techniczne, umożliwiające prowadzenie złożonych operacji przeładunku paliwa przy wyłączonym reaktorze, na przykład takich, w których w warunkach normalnych paliwo nie jest bezpośrednio widoczne lub nie ma do niego dostępu.

1.4. Reaktorowe pręty regulacyjne

Pręty specjalnie zaprojektowane lub przystosowane do regulowania prędkości reakcji w reaktorze jądrowym, zdefiniowanym w punkcie 1.1. powyżej.

Wyjaśnienie

Pod tym określeniem rozumie się, poza częścią pochłaniającą neutrony, również struktury podtrzymujące lub podwieszające, o ile są one dostarczane osobno.

1.5. Reaktorowe rury ciśnieniowe

Rury specjalnie zaprojektowane lub przystosowane do wprowadzania do nich elementów paliwowych i chłodziwa obiegu pierwotnego w reaktorze zdefiniowanym w punkcie 1.1. powyżej, przy ciśnieniu roboczym przekraczającym 5.1 MPa (740 funtów/cal²).

1.6. Rury cyrkonowe

Metaliczny cyrkon i jego stopy, w postaci rur lub zestawów rur, w ilościach przekraczających 500 kg w dowolnym 12-miesięcznym okresie, specjalnie zaprojektowanych lub przystosowanych do wykorzystania w reaktorze zdefiniowanym w punkcie 1.1. powyżej, przy czym stosunek ilości hafnu do cyrkonu jest mniejszy niż 1:500 w częściach wagowych.

1.7. Pompy chłodziwa obiegu pierwotnego

Pompy specjalnie zaprojektowane lub przystosowane do wymuszania cyrkulacji chłodziwa obiegu pierwotnego reaktorów jądrowych zdefiniowanych w punkcie 1.1. powyżej.

Wyjaśnienie

Określenie "pompy specjalnie zaprojektowane lub przystosowane" może obejmować skomplikowane uszczelnione lub wielokrotnie uszczelnione układy zapobiegające wyciekowi chłodziwa obiegu pierwotnego, pompy bezdławnicowe i pompy z kołem zamachowym. Definicja ta obejmuje pompy z certyfikatem NC-1 lub spełniające równoważne wymagania.

2. Materiały niejądrowe do reaktorów

2.1. Deuter i ciężka woda

Deuter, ciężka woda (tlenek deuteru) i inne związki deuteru, w których stosunek atomów deuteru do atomów wodoru przekracza 1:5.000, przeznaczone do wykorzystania w reaktorze jądrowym, zdefiniowanym w punkcie 1.1. powyżej, w ilości przekraczającej 200 kg atomów deuteru w ciągu dowolnego 12-miesięcznego okresu w dowolnym kraju odbioru.

2.2. Grafit klasy jądrowej

Grafit o stopniu czystości lepszym niż równoważny 5 częściom boru na milion oraz o gęstości większej niż 1.50 g/cm³, przeznaczony do stosowania w reaktorze jądrowym, zdefiniowanym w punkcie 1.1 powyżej, w ilości przekraczającej 3x10⁴ kg (30 ton metrycznych) w ciągu dowolnego 12-miesięcznego okresu w dowolnym kraju odbioru.

Uwaga

Do celów powiadamiania Rząd ustala, czy eksport grafitu spełniającego wymienione wyżej warunki ma, czy też nie ma związku z wykorzystaniem w reaktorze jądrowym.

3. Zakłady przerobu napromienionych elementów paliwowych oraz wyposażenie specjalnie zaprojektowane lub przystosowane do wykorzystywania w nich

Wprowadzenie

Podczas przerobu napromienionego paliwa jądrowego następuje oddzielenie plutonu i uranu od silnie promieniotwórczych produktów rozszczepienia i od innych pierwiastków transuranowych. Do takiego rozdzielenia służą różne procesy techniczne. Jednak z biegiem czasu procesem najczęściej używanym i najpowszechniej przyjętym okazała się technologia Purex. W procesie Purex następuje rozpuszczenie napromienionego paliwa jądrowego w kwasie azotowym, po czym następuje rozdzielenie uranu, plutonu i produktów rozszczepienia na drodze ekstrakcji, przy użyciu roztworu trójbutylofosforanu w rozpuszczalnikach organicznych.

We wszystkich zakładach pracujących w technologii Purex wyróżniamy podobne procesy technologiczne, obejmujące: cięcie napromienionych elementów paliwowych, rozpuszczanie paliwa, ekstrakcję oraz przechowywanie płynów roboczych. Może się tam też znajdować wyposażenie do termicznego odazotowania azotanu uranu, przetwarzania azotanu plutonu w tlenek lub metal oraz do przerobu odpadów ciekłych, zawierających produkty rozszczepienia, do postaci umożliwiającej ich długotrwałe przechowywanie lub składowanie. Jednak konkretny rodzaj i konfiguracja wyposażenia wypełniającego takie funkcje mogą z różnych przyczyn być różne w różnych zakładach stosujących technologię Purex. Do przyczyn takich należą: rodzaj i ilość przerabianego napromienionego paliwa jądrowego, przewidywany sposób dysponowania odzyskanymi materiałami oraz filozofia bezpieczeństwa i obsługi oraz konserwacji, leżące u podstaw projektu i budowy zakładu.

Określenie "zakład przerobu napromienionych elementów paliwa jądrowego" obejmuje wyposażenie oraz komponenty, które w normalnych warunkach wchodzą w bezpośredni kontakt z napromienionym paliwem i które służą do bezpośredniej kontroli przetwarzanych strumieni napromienionego paliwa, głównych materiałów jądrowych i produktów rozszczepienia.

Procesy te, obejmujące również kompletne układy służące do przetwarzania plutonu i do produkcji metalicznego plutonu, mogą być zidentyfikowane na podstawie środków przedsięwziętych w celu uniknięcia krytyczności (np. przez zachowanie odpowiedniej geometrii), narażenia na promieniowanie (np. przez zastosowanie osłon) oraz zagrożenia substancjami toksycznymi (np. szczelne zamknięcie).

Do elementów wyposażenia, które uważa się za objęte określeniem: "i wyposażenie specjalnie zaprojektowane lub przystosowane" do przerobu napromienionych elementów paliwowych, zalicza się:

3.1. Maszyny do cięcia napromienionych elementów paliwowych

Wprowadzenie

Wyposażenie to rozszczelnia koszulki paliwowe i odsłania napromieniony materiał jądrowy, umożliwiając jego rozpuszczenie. Najczęściej stosowane są specjalnie zaprojektowane nożyce do cięcia metalu, chociaż może być używane również bardzo nowoczesne wyposażenie, takie jak lasery.

Zdalnie sterowane wyposażenie, specjalnie zaprojektowane lub przystosowane do wykorzystania w opisanym powyżej zakładzie przerobu i przeznaczone do przecinania, cięcia lub rąbania napromienionych zestawów, wiązek albo prętów paliwa jądrowego.

3.2. Zbiorniki do rozpuszczania

Wprowadzenie

Pocięte wypalone paliwo jest zwykle umieszczane w zbiornikach do rozpuszczania. W tych bezpiecznych z punktu widzenia krytyczności zbiornikach następuje rozpuszczenie napromienionych materiałów jądrowych w kwasie azotowym, a inne pozostałości usuwa się z roztworu roboczego.

Bezpieczne z punktu widzenia krytyczności zbiorniki ( np. zbiorniki o małej średnicy, pierścieniowe lub płaskie), specjalnie zaprojektowane lub przystosowane do wykorzystania w wyżej zdefiniowanych zakładach przerobu, przeznaczone do rozpuszczania napromienionego paliwa jądrowego, które są odporne na działanie silnie korozyjnych cieczy o wysokiej temperaturze i które mogą być zdalnie załadowywane i obsługiwane.

3.3. Ekstraktory rozpuszczalnikowe i wyposażenie ekstraktorów rozpuszczalnikowych

Wprowadzenie

Ekstraktory rozpuszczalnikowe przyjmują zarówno pochodzący ze zbiorników do rozpuszczania roztwór napromienionego paliwa, jak i roztwór organiczny, służący do rozdzielenia uranu, plutonu i produktów rozszczepienia. Wyposażenie ekstraktorów jest na ogół tak zaprojektowane, by mogło spełniać surowe kryteria eksploatacyjne, takie jak długotrwały czas eksploatacji bez obsługi i konserwacji lub możliwość dokonania łatwej wymiany, prostota i łatwość eksploatacji i sterowania, elastyczność w stosunku do zmian warunków eksploatacji.

Ekstraktory rozpuszczalnikowe, specjalnie zaprojektowane lub przystosowane, takie jak kolumny z wypełnieniem lub kolumny pulsacyjne, mieszalniki-odstojniki lub ekstraktory wirówkowe, stosowane w zakładach przerobu napromienionego paliwa. Ekstraktory muszą być odporne na korozyjne działanie kwasu azotowego. Ekstraktory rozpuszczalnikowe są na ogół produkowane z zachowaniem niezwykle ostrych standardów (obejmujących techniki specjalnego spawania, kontroli, zapewnienia jakości i kontroli jakości), z nierdzewnej stali o niskiej zawartości węgla, z tytanu, cyrkonu lub z innych materiałów o wysokiej jakości.

3.4. Zbiorniki do trzymania lub przechowywania substancji chemicznych

Wprowadzenie

Na etapie ekstrakcji rozpuszczalnikowej powstają trzy główne strumienie przetwarzanych cieczy. W dalszym przerobie każdego z trzech strumieni wykorzystuje się następujące zbiorniki lub zbiorniki przechowawcze:

(a) Czysty roztwór azotanu uranu jest zagęszczany na drodze odparowania i poddawany procesowi odazotowania, gdzie jest przetwarzany na tlenek uranu. Ten tlenek jest ponownie wykorzystywany w jądrowym cyklu paliwowym.

(b) Silnie promieniotwórczy roztwór produktów rozszczepienia jest na ogół zagęszczany na drodze odparowania i przechowywany jako zagęszczony roztwór. Ten zagęszczony roztwór może być poddany dalszemu odparowaniu i przetworzeniu na postać odpowiednią do przechowywania lub składowania.

(c) Czysty roztwór azotanu plutonu jest zagęszczany i przechowywany do czasu jego przekazania do dalszych etapów przetwarzania. W szczególności zbiorniki lub zbiorniki przechowawcze roztworów plutonu są tak projektowane, aby uniknąć problemów związanych z krytycznością, a wynikających ze zmian stężenia oraz postaci tego strumienia.

Zbiorniki lub zbiorniki przechowawcze, zaprojektowane lub przystosowane do wykorzystania w zakładzie przerobu napromienionego paliwa. Zbiorniki takie muszą być odporne na korozyjne działanie kwasu azotowego. Zbiorniki takie są na ogół wykonywane z materiałów takich, jak nierdzewna stal o niskiej zawartości węgla, tytan, cyrkon lub inne materiały o wysokiej jakości. Zbiorniki takie mogą być zaprojektowane i zbudowane w sposób umożliwiający ich zdalną eksploatację i obsługę i mogą mieć następujące cechy służące regulowaniu krytyczności jądrowej:

(1) ściany lub struktury wewnętrzne wykonane z materiału o zawartości co najmniej 2% równoważnika boru; lub

(2) maksymalna średnica zbiornika cylindrycznego równa 175 mm (7 cali); lub

(3) maksymalna szerokość zbiornika płaskiego lub pierścieniowego równa 75 mm (3 cale).

3.5. Układ przetwarzania azotanu plutonu na tlenek

Wprowadzenie

W większości zakładów przetwarzania ten końcowy proces polega na przemianie roztworu azotanu plutonu na dwutlenek plutonu. Podstawowe funkcje wykonywane na tym etapie to: przechowywanie i regulowanie parametrów substancji wejściowej, wytrącanie oraz rozdzielanie substancji stałych/cieczy, wypalanie, postępowanie z produktem, wentylacja, postępowanie z odpadami oraz sterowanie procesem technologicznym.

Kompletne układy specjalnie zaprojektowane lub przystosowane do przerobu azotanu plutonu na tlenek plutonu, w szczególności przystosowane w taki sposób, aby uniknąć skutków krytyczności i promieniowania oraz zminimalizować zagrożenia toksyczne.

3.6. Układ do wytwarzania metalicznego plutonu z tlenku plutonu

Wprowadzenie

Proces ten, który można powiązać z zakładem przerobu paliwa, obejmuje fluorowanie dwutlenku plutonu na ogół za pomocą wysoce korozyjnego fluorowodoru, celem otrzymania fluorku plutonu, redukowanego następnie przy użyciu metalicznego wapnia o wysokim stopniu czystości, w wyniku czego powstaje metaliczny pluton oraz żużel fluorku wapnia. Podstawowe funkcje wykonywane na tym etapie to: fluorowanie (np. przy użyciu wyposażenia wyprodukowanego ze szlachetnego metalu lub takim metalem wyłożonego), redukcja metalu (np. przy użyciu tygli ceramicznych), oddzielenie żużla, postępowanie z produktem, wentylacja, postępowanie z odpadami oraz sterowanie procesem technologicznym.

Kompletne układy, specjalnie zaprojektowane lub przystosowane do wytwarzania metalicznego plutonu, w szczególności przystosowane w taki sposób, aby uniknąć skutków krytyczności i promieniowania oraz zminimalizować zagrożenia toksyczne.

4. Zakłady wytwarzania elementów paliwowych

Określenie "zakład wytwarzania elementów paliwowych" obejmuje wyposażenie:

(a) które w warunkach normalnych jest w bezpośrednim kontakcie lub bezpośrednio służy do przetwarzania lub sterowania przepływem przetwarzanego materiału jądrowego; lub

(b) które zamyka materiał jądrowy w koszulce.

5. Zakłady rozdzielania izotopów uranu oraz zaprojektowane lub przystosowane dla nich wyposażenie, inne niż przyrządy analityczne

Elementy wyposażenia, które uważa się za objęte określeniem "wyposażenie zaprojektowane lub przystosowane, inne niż przyrządy analityczne", a służące do rozdzielania izotopów uranu, obejmuje:

5.1. Wirówki gazowe i zespoły oraz komponenty specjalnie zaprojektowane lub przystosowane do wykorzystania w wirówkach gazowych

Wprowadzenie

Wirówka gazowa zwykle jest zbudowana z cienkościennego walca (walców) o średnicy między 75 mm (3 cale) i 400 mm (16 cali), wokół którego wytworzona jest próżnia, i który wiruje z dużą prędkością obwodową, rzędu 300 m/s lub większą, przy czym oś centralna znajduje się w pozycji pionowej. Dla osiągnięcia dużej prędkości materiały służące do budowy części wirujących muszą się charakteryzować dużą wartością stosunku wytrzymałości do gęstości; zespół wirnika, a zatem i jego poszczególne elementy muszą być wyprodukowane z bardzo małą tolerancją, aby zminimalizować niewyważenie. W przeciwieństwie do innych wirówek wirówki gazowe służące do wzbogacania uranu charakteryzują się tym, że w komorze wirnika występują wirujące przegrody tarczowe oraz stacjonarny układ rur do doprowadzania i wyprowadzania gazowego UF₆ i posiadający co najmniej trzy oddzielne linie, z których dwie są połączone z czerpakami wychodzącymi z osi obrotu w stronę obwodu komory wirnika. W części próżniowej znajduje się kilka krytycznych elementów, które nie wirują i które - mimo że są specjalnie projektowane - nietrudno jest wykonać; ich wykonanie nie wymaga użycia unikalnych materiałów. Jednak zakład wykorzystujący wirówki potrzebuje dużej liczby takich elementów, a zatem ich ilość może stanowić ważną wskazówkę co do ich ostatecznego zastosowania.

5.1.1. Składniki wirujące

(a) Kompletne zestawy wirnikowe:

Walce cienkościenne lub kilka wzajemnie połączonych cienkościennych walców, wyprodukowane z jednego lub kilku materiałów o dużej wartości stosunku wytrzymałości do gęstości, opisanych w wyjaśnieniu do niniejszej części. W przypadku wzajemnie połączonych walców, walce są połączone za pomocą elastycznych mieszków lub pierścieni, jak to opisano w punkcie 5.1.1.(c) poniżej. Wirnik, w swojej ostatecznej postaci, jest wyposażony w wewnętrzną przegrodę (przegrody) oraz kołpaki na końcach, jak to opisano w punktach 5.1.1.(d) i (e) poniżej. Jednak może się zdarzyć, że kompletny zestaw jest dostarczony w postaci nie w pełni zmontowanej.

(b) Rury wirnika:

Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane walce cienkościenne o grubości 12 mm (0.5 cala) lub mniejszej, o średnicy między 75 mm (3 cale) i 400 mm (16 cali), wyprodukowane z jednego lub kilku materiałów o dużej wartości stosunku wytrzymałości do gęstości, opisanych w wyjaśnieniu do niniejszej części.

(c) Pierścienie lub mieszki:

Elementy specjalnie zaprojektowane lub przystosowane do lokalnego podtrzymywania rur wirnika lub do połączenia razem pewnej liczby rur. Mieszek jest krótkim walcem o grubości ścian równej 3 mm (0.12 cala) lub mniejszej, o średnicy między 75 mm (3 cale) i 400 mm (16 cali), mający zwoje i wytworzony z jednego z materiałów o wysokiej wartości stosunku wytrzymałości do gęstości, które opisano w wyjaśnieniu do niniejszej części.

(d) Przegrody:

Elementy w kształcie tarczy o średnicy między 75 mm (3 cale) i 400 mm (16 cali), specjalnie zaprojektowane lub przystosowane do zamocowania wewnątrz rury wirnika, w celu oddzielenia komory startowej od głównej komory rozdzielania oraz - w niektórych przypadkach - w celu wspomagania cyrkulacji gazowego UF₆ wewnątrz głównej komory rozdzielania w rurze wirnika; wytworzone z jednego z materiałów o wysokiej wartości stosunku wytrzymałości do gęstości, które opisano w wyjaśnieniu do niniejszej części.

(e) Kołpaki górne/Kołpaki dolne:

Elementy w kształcie tarczy o średnicy między 75 mm (3 cale) i 400 mm (16 cali), specjalnie zaprojektowane lub przystosowane tak, że pasują do końców rury wirnika, a zatem zamykają UF₆ w obrębie rury wirnika; w pewnych przypadkach służą do podtrzymywania, utrzymywania lub zamykania (jako zintegrowana część) górnej płaszczyzny nośnej (kołpak górny) albo do podtrzymywania silnika i dolnej płaszczyzny nośnej (kołpak dolny); wytworzone z jednego z materiałów o wysokiej wartości stosunku wytrzymałości do gęstości, które opisano w wyjaśnieniu do niniejszej części.

Wyjaśnienie

Materiałami stosowanymi do wytwarzania wirujących części wirówki są:

(a) Martenzytyczna stal starzejąca się (maraging), o wytrzymałości na rozciąganie równej 2.05 x 10⁹ N/m² (300.000 funtów na cal kwadratowy) lub większej;

(b) Stopy aluminium o wytrzymałości na rozciąganie równej 0.46 x 10⁹ N/m² (67.000 funtów na cal kwadratowy) lub większej;

(c) Materiały o budowie włókien, możliwe do stosowania w konstrukcjach kompozytowych, o właściwym module sprężystości równym co najmniej 12.3x10⁶ m oraz o wytrzymałości właściwej na rozciąganie 0.3x10⁶ m lub większej ("właściwy moduł sprężystości" to moduł Younga, wyrażony w jednostkach N/m², podzielony przez ciężar właściwy wyrażony w N/m³; "wytrzymałość właściwa na rozciąganie" to wytrzymałość na rozciąganie wyrażona w N/m², podzielona przez ciężar właściwy wyrażony w N/m³).

5.1.2. Elementy statyczne

(a) Magnetyczne elementy nośne:

Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane zespoły nośne, złożone z magnesu pierścieniowego, zawieszonego w obudowie wypełnionej czynnikiem tłumiącym. Obudowa jest wytworzona z materiału odpornego na działanie UF₆ (patrz wyjaśnienie do części 5.2.). Ten magnes sprzęga się z rdzeniem lub drugim magnesem zainstalowanym na kołpaku opisanym w części 5.1.1.e.). Magnes może mieć kształt pierścienia o stosunku obwodu zewnętrznego do wewnętrznego równym lub mniejszym niż 1.6:1. Magnes może być w postaci o początkowej wartości przenikalności równej 0.15 H/m (120.000 w jednostkach CGS), albo o remanencji równej 98.5% lub większej, albo o magnetyzacji przekraczającej 80 kJ/m³ (10⁷ oerstedów). Poza zwykłymi właściwościami materiałowymi konieczne jest również spełnienie warunku, żeby odchylenie osi magnetycznych od osi geometrycznych było ograniczone do bardzo małych wartości tolerancji (mniejszych niż 0.1 mm lub 0.004 cala) lub stawia się szczególne wymagania co do jednorodności materiału, z którego zbudowany jest magnes.

(b) Łożyska/Tłumiki drgań:

Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane łożyska, składające się z zespołów czop/panewka, zamocowanych na tłumiku drgań. Czop jest na ogół zbudowany jako wał z utwardzonej stali, z jednej strony zakończony półkulą, a z drugiej z możliwością zamocowania do kołpaka dolnego, jak wspomniano w punkcie 5.1.1.(e). Możliwe jest również połączenie wału z łożyskiem hydrodynamicznym. Panewka ma kształt tabletki z półkulistym wgłębieniem na jednej z powierzchni. Elementy te są często dostarczane osobno, niezależnie od tłumika drgań.

(c) Pompy molekularne:

Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane walce, o spiralnych bruzdach wykonanych metodą obróbki skrawaniem powierzchni wewnętrznych lub metodą wyciskania oraz otworach wykonanych metodą obróbki skrawaniem powierzchni wewnętrznych. Typowe wymiary to: 75 mm (3 cale) do 400 mm (16 cali) dla średnicy wewnętrznej, 10 mm (0.4 cala) lub więcej dla grubości ścian, przy długości równej lub większej niż średnica. Bruzdy mają na ogół przekrój prostokątny i głębokość 2 mm (0.08 cala) lub większą.

(d) Stojany silnika:

Stojany o kształcie pierścieniowym, specjalnie zaprojektowane lub przystosowane do silników synchronicznych o dużej prędkości z uzwojeniem wielofazowym, pracujące w warunkach próżni z częstotliwością z zakresu 600-2.000 Hz i mocą z zakresu 50-1.000 VA. Stojan składa się z uzwojenia wielofazowego nawiniętego na laminowany kadłub żelazny, zbudowany z cienkich warstw, na ogół o grubości 2.0 mm (0.08 cala) lub mniejszej.

(e) Obudowa wirówki/ odbiorów:

Elementy specjalnie zaprojektowane lub przystosowane do umieszczenia w nich zespołu rur wirnika wirówki gazowej. Obudowa składa się ze sztywnego walca o ścianach o grubości do 30 mm (1.2 cala), o końcach poddanych precyzyjnej obróbce dla zamocowania łożysk oraz z jedną lub większą liczbą kryz mocujących. Poddane obróbce końce są wzajemnie równoległe i są prostopadłe do wzdłużnej osi walca z dokładnością do 0.05 stopnia. Może też być obudowa typu "plaster miodu", w celu pomieszczenia kilku rur wirnika. Obudowy są wykonywane z materiałów odpornych na korozję wywoływaną działaniem UF₆ lub są zabezpieczane przy użyciu takich materiałów.

(f) Odprowadzenia zbierające:

Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane rury o średnicy wewnętrznej do 12 mm (0.5 cala), służące do odprowadzania gazowego UF₆ z wnętrza rury wirnika za pomocą rurki piętrzącej Pitota (czyli w sytuacji, gdy szczelina jest zwrócona w stronę okrężnego ruchu gazu wewnątrz rury wirnika, na przykład dzięki zagięciu końca ustawionej promieniowo rury), które mogą być zamocowane w centralnym układzie ekstrakcji gazu. Rury są wykonywane z materiałów odpornych na korozję wywoływaną działaniem UF₆ lub są zabezpieczane przy użyciu takich materiałów.

5.2. Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane układy pomocnicze, wyposażenie i komponenty przeznaczone dla zakładów wzbogacania stosujących wirówki gazowe

Wprowadzenie

Układy pomocnicze, wyposażenie i komponenty przeznaczone dla zakładów wzbogacania stosujących wirówki gazowe są to układy przemysłowe, konieczne, aby doprowadzić UF₆ do wirówek, aby połączyć poszczególne wirówki ze sobą w celu utworzenia kaskad (lub stopni) umożliwiających osiąganie coraz wyższych stopni wzbogacenia oraz by wydobyć z wirówek "produkt" i "pozostałości" UF₆, a także wyposażenie niezbędne do napędzania wirówek lub do sterowania obiektem.

W normalnych warunkach UF₆ jest odparowywany z postaci stałej przy użyciu ogrzewanych autoklawów i w postaci gazowej jest rozprowadzany do wirówek za pomocą rurociągu kolektora kaskady. Wypływające z kaskady gazowe strumienie "produktu" i "pozostałości" UF₆ mogą być przenoszone rurociągiem kolektora kaskady do zimnych pułapek (pracujących w temperaturze około 203 K czyli -70°C), gdzie ulegają kondensacji przed ich przesłaniem do odpowiednich pojemników służących do ich transportu lub przechowywania. Ze względu na to, że w zakładzie wzbogacania pracuje wiele tysięcy ustawionych w kaskady wirówek, to znajduje się tam wiele kilometrów rurociągów z tysiącami połączeń spawanych, przy zachowaniu sporego stopnia powtarzalności układu i rozmieszczenia. Wyposażenie, komponenty i układy rurociągów są wytwarzane z przestrzeganiem bardzo wysokich standardów w odniesieniu do zachowania próżni i stopnia czystości.

5.2.1. Układy zasilania/ Układy odprowadzania produktu i pozostałości

Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane układy technologiczne, obejmujące:

Autoklawy (lub stacje) zasilające, stosowane do podawania UF₆ do kaskad wirówek pod ciśnieniem do 100 kPa (15 funtów na cal kwadratowy) z prędkością 1 kg/godz. lub większą;

Desublimatory (lub zimne pułapki), stosowane do usuwania UF₆ z kaskad pod ciśnieniem do 3 kPa (0.5 funta na cal kwadratowy). Desublimatory mogą być chłodzone do 203 K (-70°C) i ogrzewane do 343 K (70°C);

Stacje "produktu" i "pozostałości", stosowane do zamykania UF₆ w pojemnikach.

Takie rurociągi i wyposażenie zakładu są całkowicie wykonane z materiałów odpornych na korozję powodowaną działaniem UF₆ lub są zabezpieczane przy użyciu takich materiałów (patrz wyjaśnienie do niniejszej części) i są wytwarzane z zachowaniem bardzo wysokich standardów w odniesieniu do zachowania próżni i stopnia czystości.

5.2.2. Układy rurociągów i rur rozgałęźnych

Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane rurociągi i rury rozgałęźne do przesyłania UF₆ pomiędzy kaskadami wirówek. Sieć rurociągów tworzy zwykle układ "potrójnego" kolektora, w którym każda wirówka jest podłączona do jednej z rur rozgałęźnych. Prowadzi to więc do istotnej powtarzalności formy. Sieć rurociągów jest w całości wykonana z materiałów odpornych na działanie UF₆ (patrz wyjaśnienie do niniejszej części), z zachowaniem bardzo wysokich standardów w odniesieniu do zachowania próżni i stopnia czystości.

5.2.3. Spektrometry masowe UF₆/źródła jonów

Spektrometry masowe magnetyczne lub kwadrupolowe, specjalnie zaprojektowane lub przystosowane do pobierania w systemie "on-line" próbek materiału wejściowego, produktu lub pozostałości ze strumieni gazowego UF₆ oraz charakteryzujące się wszystkimi z podanych niżej cech:

1. Równa jedności zdolność rozdzielcza dla mas atomowych przekraczających 320;

2. Źródła jonów zbudowane z nichromu lub wyłożone nichromem albo niklowane lub pokryte stopem Monela;

3. Jonizacja wywołana bombardowaniem elektronami;

4. Układ zbierania odpowiedni do prowadzenia analizy izotopowej.

5.2.4. Zmieniacze częstotliwości

Zmieniacze częstotliwości (nazywane też konwerterami lub inwerterami), specjalnie zaprojektowane lub przystosowane do zasilania stojanów silnika, zdefiniowanych w punkcie 5.1.2.(d), lub części, komponenty i podzespoły takich zmieniaczy częstotliwości, charakteryzujące się wszystkimi z podanych niżej cech:

1. Wielofazowy prąd wyjściowy o częstotliwości od 600 do 2.000 Hz;

2. Duża stabilność (regulacja częstotliwości z dokładnością lepszą od 0.1%);

3. Małe odkształcenie harmoniczne (mniej niż 2%); oraz

4. Sprawność przekraczająca 80%.

Wyjaśnienie

Wymienione wyżej urządzenia albo wchodzą w bezpośredni kontakt z gazem technologicznym UF₆, albo służą do bezpośredniego sterowania wirówkami i przepływem gazu z wirówki do wirówki oraz z kaskady do kaskady.

Do materiałów odpornych na korozyjne działanie UF₆ należą: stal nierdzewna, aluminium, stopy aluminium, nikiel lub stopy zawierające 60% lub więcej niklu.

5.3. Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane zespoły i komponenty wykorzystywane w zakładach wzbogacania metodą dyfuzji gazowej

Wprowadzenie

W metodzie rozdzielania izotopów uranu z zastosowaniem dyfuzji gazowej głównymi zespołami technologicznymi są: specjalna porowata bariera do dyfuzji gazu, wymiennik ciepła do chłodzenia gazu (ogrzanego podczas sprężania), zawory uszczelniające i zawory sterujące oraz rurociągi. Ponieważ technologia dyfuzji gazowej wykorzystuje sześciofluorek uranu (UF₆), więc całe wyposażenie, rurociągi i powierzchnie oprzyrządowania (mające styczność z gazem) muszą być wykonane z materiałów odpornych na styczność z UF₆. Zakład stosujący dyfuzję gazową wykorzystuje pewną liczbę takich zespołów, a zatem ilość może stanowić ważną wskazówkę co do ostatecznego wykorzystania.

5.3.1. Gazowe bariery dyfuzyjne

(a) Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane cienkie, porowate filtry, o rozmiarach porów od 100 do 1.000 A (angstremów), grubości 5 mm (0.2 cala) lub mniejszej, zaś w postaci rurowej o średnicy 25 mm (1 cal) lub mniejszej, wykonane z materiałów metalicznych, ceramicznych lub polimerów, odpornych na korozję wywoływaną przez UF₆ oraz

(b) specjalnie przygotowane związki lub proszki, służące do wytwarzania takich filtrów. Takie związki lub proszki obejmują nikiel lub stopy zawierające 60% lub więcej niklu, tlenek glinowy lub odporne na działanie UF₆ poddane zupełnemu fluorowaniu polimery węglowodorowe o stopniu czystości 99.9% lub większym, o rozmiarach cząstek mniejszych niż 10 mikronów oraz o wysokim stopniu jednorodności rozmiarów cząstek, które przygotowano specjalnie do wytwarzania gazowych barier dyfuzyjnych.

5.3.2. Obudowy układów dyfuzyjnych

Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane hermetycznie uszczelniane zbiorniki w kształcie walca o średnicy większej niż 300 mm (12 cali) i długości przekraczającej 900 mm (35 cali), lub zbiorniki prostopadłościenne o porównywalnych rozmiarach, posiadające jedno złącze wlotowe i dwa wylotowe, których średnice przekraczają 50 mm (2 cale), służące do umieszczenia w nich gazowej bariery dyfuzyjnej, wykonane lub wyłożone materiałem odpornym na działanie UF₆ i przeznaczone do zamontowania w pozycji poziomej lub pionowej.

5.3.3. Sprężarki i dmuchawy gazu

Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane sprężarki osiowe, wirnikowe lub wyporowe, lub dmuchawy gazu o zdolności zasysania UF₆ równej 1 m³/min lub większej, z ciśnieniem wylotowym do kilkuset kPa (100 funtów na cal kwadratowy), przewidziane do długotrwałej pracy w środowisku UF₆, wyposażone lub nie w silnik elektryczny odpowiedniej mocy, a także pojedyncze zespoły do montażu takich sprężarek i dmuchaw gazu. Takie sprężarki i dmuchawy gazu mają stosunek ciśnień o wartości od 2:1 do 6:1 i są wykonane z materiałów odpornych na działanie UF₆ lub wyłożone takimi materiałami.

5.3.4. Uszczelnienia wałów rotacyjnych

Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane uszczelnienia próżniowe, ze złączami wlotu i wylotu, służące do uszczelnienia wału łączącego wirnik sprężarki lub dmuchawy gazu z silnikiem napędowym w celu zapewnienia niezawodnego uszczelnienia, zapobiegającego przenikaniu powietrza do wypełnionej gazem UF₆ komory sprężarki lub dmuchawy. Takie uszczelnienia są zwykle zaprojektowane tak, by zapewnić, że przeciek gazu buforowego jest mniejszy niż 1.000 cm³/min (60 cali³/min).

5.3.5. Wymienniki ciepła do chłodzenia UF₆

Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane wymienniki ciepła, wykonane z materiałów odpornych na działanie UF₆ (oprócz stali nierdzewnej) lub wyłożone takimi materiałami, albo z miedzi albo z dowolnej kombinacji tych metali i przeznaczone do utrzymania związanych z przeciekiem zmian ciśnienia poniżej wartości 10 Pa (0.0015 funtów na cal kwadratowy) na godzinę przy różnicy ciśnień równej 100 kPa (15 funtów na cal kwadratowy).

5.4. Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane układy pomocnicze, wyposażenie i komponenty stosowane w zakładach wzbogacania metodą dyfuzji gazowej

Wprowadzenie

Układy pomocnicze, wyposażenie i komponenty przeznaczone dla zakładów wzbogacania metodą dyfuzji gazowej są to układy przemysłowe, konieczne, by doprowadzić UF₆ do zespołów dyfuzji gazowej, by połączyć poszczególne zespoły ze sobą w celu utworzenia kaskad (lub stopni) umożliwiających osiąganie coraz wyższych stopni wzbogacenia oraz by wydobyć z kaskad "produkt" i "pozostałości" UF₆. Ze względu na dużą bezwładność kaskad dyfuzyjnych każde przerwanie pracy kaskad, a zwłaszcza ich wyłączenie, wiąże się z poważnymi skutkami. A zatem w zakładzie wzbogacania metodą dyfuzji gazowej bardzo istotne jest ścisłe i ciągłe utrzymywanie warunków próżni we wszystkich układach technologicznych, automatyczne zapobieganie awariom oraz precyzyjne, automatyczne sterowanie przepływem gazu. To wszystko powoduje, że zakład powinien być wyposażony w liczne specjalne układy pomiarowe, regulujące i sterujące.

W normalnych warunkach UF₆ jest odparowywany z walców umieszczonych w autoklawach, i w postaci gazowej jest odprowadzany do punktu wejścia za pomocą rurociągu i rur rozgałęźnych kaskady. Wypływające z punktu wyjścia gazowe strumienie "produktu" i "pozostałości" UF₆ mogą być przenoszone rurociągiem kolektora kaskady albo do zimnych pułapek albo do stacji sprężania, gdzie gaz UF₆ ulega skropleniu przed umieszczeniem w odpowiednich pojemnikach służących do jego transportu lub przechowywania. Ze względu na to, że w zakładzie wzbogacania metodą dyfuzji gazowej pracuje wiele ustawionych w kaskady zespołów dyfuzji gazowej, to znajduje się tam wiele kilometrów rurociągów rozgałęźnych z tysiącami połączeń spawanych, przy zachowaniu sporego stopnia powtarzalności układu i rozmieszczenia. Wyposażenie, komponenty i układy rurociągów są wytwarzane z przestrzeganiem bardzo wysokich standardów w odniesieniu do zachowania próżni i stopnia czystości.

5.4.1. Układy zasilania/układy odprowadzania produktu i pozostałości

Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane układy technologiczne, mogące pracować pod ciśnieniem 300 kPa (45 funtów na cal kwadratowy) lub niższym, obejmujące:

Autoklawy (lub stacje) zasilające, stosowane do podawania UF₆ do kaskad dyfuzji gazowej;

Desublimatory (lub zimne pułapki), stosowane do usuwania UF₆ z kaskad dyfuzji gazowej;

Stacje skraplania, gdzie gaz UF₆ z kaskady jest sprężany i ochładzany i przechodzi w postać ciekłą;

Stacje "produktu" i "pozostałości", służące do odprowadzania UF₆ do pojemników.

5.4.2. Układy rurociągów i rur rozgałęźnych

Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane układy rurociągów i rur rozgałęźnych, służące do przesyłania UF₆ w obrębie kaskady dyfuzji gazowej. Rurociąg taki tworzy zwykle układ "podwójnego" kolektora, w którym każda komórka jest połączona z każdym z kolektorów.

5.4.3. Układy próżniowe

(a) Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane rozgałęzienia próżniowe, komory próżniowe i pompy próżniowe o wydajności ssania równej 5 m³/min (175 stóp sześciennych/min) lub większej.

(b) Pompy próżniowe specjalnie zaprojektowane do pracy w atmosferze zawierającej UF₆, wykonane z aluminium, niklu lub stopów zawierających ponad 60% niklu, lub wyłożone takimi materiałami. Mogą to być pompy wirowe lub wyporowe, mogą być wyposażone w uszczelnienia wykonane z fluoropochodnych węglowodorów i mogą mieć specjalne ciecze robocze.

5.4.4. Specjalne zawory odcinające i sterujące

Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane zawory odcinające, sterowane ręcznie lub automatycznie, oraz mieszkowe zawory sterujące, wykonane z materiałów odpornych na działanie UF₆, o średnicy od 40 do 1.500 mm (1.5 do 59 cali), instalowane w układach głównych i pomocniczych pracujących w zakładach wzbogacania metodą dyfuzji gazowej.

5.4.5. Spektrometry masowe UF₆/źródła jonów

Spektrometry masowe magnetyczne lub kwadrupolowe, specjalnie zaprojektowane lub przystosowane do pobierania w systemie "on-line" próbek materiału wejściowego, produktu lub pozostałości ze strumieni gazowego UF₆ oraz charakteryzujące się wszystkimi z podanych niżej cech:

1. Równa jedności zdolność rozdzielcza dla mas atomowych przekraczających 320;

2. Źródła jonów zbudowane z nichromu lub wyłożone nichromem albo niklowane lub pokryte stopem Monela;

3. Jonizacja wywołana bombardowaniem elektronami;

4. Układ zbierania odpowiedni do prowadzenia analizy izotopowej.

Wyjaśnienie

Wymienione wyżej urządzenia albo wchodzą w bezpośredni kontakt z gazem technologicznym UF₆, albo służą do bezpośredniego sterowania przepływem gazu w kaskadzie. Wszystkie powierzchnie, które bezpośrednio stykają się z gazem technologicznym, są wykonane z materiałów odpornych na działanie UF₆ albo wyłożone takimi materiałami. Dla celów niniejszej części, odnoszącej się do urządzeń wykorzystywanych przy dyfuzji gazowej, do materiałów odpornych na korozyjne działanie UF₆ należą: stal nierdzewna, aluminium, stopy aluminium, nikiel lub stopy zawierające 60% lub więcej niklu oraz odporne na działanie UF₆ poddane zupełnemu fluorowaniu polimery węglowodorowe.

5.5. Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane układy, wyposażenie i komponenty, stosowane w zakładach wzbogacania metodą aerodynamiczną

Wprowadzenie

W procesach wzbogacania metodą aerodynamiczną mieszanina gazowego UF₆ i lekkiego gazu (wodór lub hel) podlega sprężaniu, a następnie przechodzi przez zespoły rozdzielające, w których rozdzielenie następuje na skutek powstania dużych sił odśrodkowych dzięki geometrii zakrzywionych ścianek. Opracowano dwa rodzaje takich procesów: proces rozdzielania metodą dyszową oraz proces rozdzielania metodą rurek wirowych. W obu przypadkach główne komponenty stopnia rozdzielania obejmują: walcowe zbiorniki, będące obudowami specjalnych elementów rozdzielających (dysz lub rurek wirowych), sprężarki gazu oraz wymienniki ciepła, odprowadzające ciepło sprężania. Zakład stosujący metodę aerodynamiczną potrzebuje wielu takich stopni, a więc ich ilość może być ważnym wskaźnikiem planowanego ostatecznego wykorzystania. Ze względu na to, że w procesach aerodynamicznych wykorzystywany jest UF₆, to całe wyposażenie, rurociągi i powierzchnie oprzyrządowania (mające styczność z gazem) muszą być wykonane z materiałów odpornych na działanie UF₆.

Wyjaśnienie

Wymienione wyżej urządzenia albo wchodzą w bezpośredni kontakt z gazem technologicznym UF₆, albo służą do bezpośredniego sterowania przepływem gazu w kaskadzie. Wszystkie powierzchnie, które bezpośrednio stykają się z gazem technologicznym, są wykonane z materiałów odpornych na działanie UF₆ albo zabezpieczane takimi materiałami. Dla celów niniejszej części, odnoszącej się do urządzeń wykorzystywanych w aerodynamicznych metodach wzbogacania, do materiałów odpornych na korozyjne działanie UF₆ należą: miedź, stal nierdzewna, aluminium, stopy aluminium, nikiel lub stopy zawierające 60% lub więcej niklu oraz odporne na działanie UF₆ poddane zupełnemu fluorowaniu polimery węglowodorowe.

5.5.1. Dysze rozdzielające

Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane dysze rozdzielające lub zespoły służące do ich montażu. Dysze rozdzielające składają się ze szczelinowych, zakrzywionych kanałów o promieniu krzywizny mniejszym niż 1 mm (typowa wartość to od 0.1 do 0.05 mm), odpornych na wywoływaną przez UF₆ korozję i z ostrzem w dyszy, które rozdziela przepływający przez dyszę gaz na dwie frakcje.

5.5.2. Rurki wirowe

Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane rurki wirowe oraz zespoły służące do ich montażu. Rurki wirowe mają kształt walca lub stożkowy, są wykonane z materiałów odpornych na korozyjne działanie UF₆, mają średnicę od 0.5 cm do 4 cm, wartość stosunku długości do średnicy 20:1 lub mniejszą oraz posiadają jeden lub więcej stycznych wlotów. Rurki te mogą być wyposażone w końcówki typu dyszowego, zarówno z jednego, jak i z obu końców.

Wyjaśnienie

Gaz zasilający wchodzi do jednego z końców rurki wirowej wzdłuż stycznej lub przez zawirowywacz albo w licznych położeniach stycznych leżących na obrzeżu rurki.

5.5.3. Sprężarki i dmuchawy gazu

Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane osiowe, wirnikowe lub wyporowe sprężarki albo dmuchawy gazu, wykonane z materiałów odpornych na działanie UF₆ lub wyłożone takimi materiałami, o zdolności zasysania mieszaniny UF₆ /gaz nośny (wodór lub hel) równej 2 m³/min lub większej.

Wyjaśnienie

Takie sprężarki i dmuchawy gazu mają na ogół stosunek ciśnień o wartości między 1.2:1 i 6:1.

5.5.4. Uszczelnienia wałów obrotowych

Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane uszczelnienia wałów obrotowych, ze złączami wlotu i wylotu, służące do uszczelnienia wału łączącego wirnik sprężarki lub dmuchawy gazu z silnikiem napędowym w celu zapewnienia niezawodnego uszczelnienia, zapobiegającego wyciekaniu gazu technologicznego lub przenikaniu powietrza albo gazu uszczelniającego do wewnętrznej komory sprężarki lub dmuchawy, wypełnionej mieszaniną UF₆ /gaz nośny.

5.5.5. Wymienniki ciepła do chłodzenia UF₆

Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane wymienniki ciepła, wykonane z materiałów odpornych na działanie UF₆ (oprócz stali nierdzewnej) lub zabezpieczone takimi materiałami.

5.5.6. Obudowy elementów rozdzielających

Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane obudowy, wykonane z materiałów odpornych na działanie UF₆ (oprócz stali nierdzewnej) lub zabezpieczone takimi materiałami, służące do umieszczania w nich rurek wirowych lub dysz rozdzielających.

Wyjaśnienie

Takie obudowy mogą być zbiornikami w kształcie walca, o średnicy przekraczającej 300 mm oraz o długości ponad 900 mm; mogą to być prostopadłościany o porównywalnych rozmiarach i mogą być instalowane w pozycji poziomej lub pionowej.

5.5.7. Układy zasilania/układy odprowadzania produktu i pozostałości

Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane układy technologiczne stosowane w zakładach wzbogacania, wykonane z materiałów odpornych na działanie UF₆ (oprócz stali nierdzewnej) lub zabezpieczone takimi materiałami, obejmujące:

(a) Autoklawy zasilające, piece lub układy stosowane do podawania UF₆ do ciągów technologicznych wzbogacania;

(b) Desublimatory (lub zimne pułapki), stosowane do usuwania UF₆ z ciągów technologicznych wzbogacania przed przekazaniem gazu do podgrzania;

(c) Stacje skraplania lub zestalania, gdzie gaz UF₆ jest usuwany z ciągów technologicznych wzbogacania metodą sprężania i skraplania lub zestalania;

(d) Stacje "produktu" i "pozostałości", służące do odprowadzania UF₆ do pojemników.

5.5.8. Układy rurociągów i rur rozgałęźnych

Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane układy rurociągów i rur rozgałęźnych, wykonane z materiałów odpornych na działanie UF₆ lub zabezpieczone takimi materiałami, służące do przesyłania UF₆ w obrębie kaskady aerodynamicznej. Taki rurociąg tworzy zwykle układ "podwójnej rury rozgałęzionej", w którym każdy stopień lub grupa stopni jest połączona z każdym z kolektorów.

5.5.9. Układy próżniowe i pompy próżniowe

(a) Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane układy próżniowe o wydajności ssania równej 5 m³/min lub większej, składające się z manometrów próżniowych, kolektorów próżniowych i pomp próżniowych, zaprojektowane do pracy w atmosferze zawierającej UF₆.

(b) Pompy próżniowe specjalnie zaprojektowane lub przystosowane do pracy w atmosferze zawierającej UF₆, wykonane z materiałów odpornych na działanie UF₆ lub zabezpieczone takimi materiałami. Pompy takie mogą mieć uszczelnienia wykonane z fluoropochodnych węglowodorów i wykorzystywać specjalne ciecze robocze.

5.5.10. Specjalne zawory odcinające i sterujące

Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane zawory odcinające sterowane ręcznie lub automatycznie oraz mieszkowe zawory sterujące, wykonane z materiałów odpornych na działanie UF₆, o średnicy od 40 do 1.500 mm, instalowane w układach głównych i pomocniczych pracujących w zakładach wzbogacania metodą aerodynamiczną.

5.5.11. Spektrometry masowe UF₆/źródła jonów

Spektrometry masowe magnetyczne lub kwadrupolowe, specjalnie zaprojektowane lub przystosowane do pobierania w systemie "on-line" próbek materiału wejściowego, "produktu" lub "pozostałości" ze strumieni gazowego UF₆ oraz charakteryzujące się wszystkimi z podanych niżej cech:

1. Równa jedności zdolność rozdzielcza dla mas atomowych przekraczających 320;

2. Źródła jonów zbudowane z nichromu lub wyłożone nichromem albo niklowane lub pokryte stopem Monela;

3. Jonizacja wywołana bombardowaniem elektronami;

4. Układ zbierania odpowiedni do prowadzenia analizy izotopowej.

5.5.12. Układy rozdzielania UF₆/gazu nośnego

Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane układy technologiczne do oddzielania UF₆ od gazu nośnego (wodoru lub helu).

Wyjaśnienie

Takie układy są przeznaczone do zmniejszania zawartości UF₆ w gazie nośnym do 1 części na milion lub mniej i mogą obejmować wyposażenie takie, jak:

(a) Niskotemperaturowe wymienniki ciepła i niskotemperaturowe separatory, zdolne do osiągania temperatury -120°C lub niższej; lub

(b) Niskotemperaturowe urządzenia chłodzące, zdolne do osiągania temperatury -120°C lub niższej; lub

(c) Dysze rozdzielające lub zestawy rurek wirowych, służące do oddzielenia UF₆ od gazu nośnego; lub

(d) Pułapki przechwytujące UF₆, zdolne do wytwarzania temperatury -20°C lub niższej.

5.6. Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane układy, wyposażenie i komponenty, stosowane w zakładach wzbogacania metodą wymiany chemicznej lub wymiany jonowej

Wprowadzenie

Niewielka różnica masy między izotopami uranu powoduje powstanie niewielkich zmian w stanach równowagi dla reakcji chemicznych. Takie zmiany mogą być wykorzystane do rozdzielania izotopów. Opracowano dwa procesy technologiczne, którymi są: wymiana chemiczna ciecz-ciecz oraz wymiana jonowa ciało stałe-ciecz.

W procesie wymiany chemicznej ciecz-ciecz, niemieszające się fazy ciekłe (wodna i organiczna) wchodzą w kontakt w postaci przeciwbieżnych strumieni, dając efekt kaskadowy tysięcy stopni rozdzielania. Faza wodna składa się z chlorku uranu w roztworze kwasu chlorowodorowego; faza organiczna to roztwór do ekstrakcji, zawierający chlorek uranu w rozpuszczalniku organicznym. Kontaktorami w kaskadzie rozdzielającej mogą być kolumny wymiany ciecz-ciecz (np. kolumny pulsacyjne z półkami sitowymi) lub cieczowe kontaktory wirówkowe. Przemiany chemiczne (utlenianie i redukcja) muszą zachodzić na obu końcach kaskady rozdzielającej, aby po obu stronach zapewnić spełnienie wymogów odwrócenia kierunku strumienia. Ważnym zagadnieniem jest uniknięcie skażenia strumieni technologicznych pewnymi jonami metalicznymi. W związku z tym stosuje się kolumny i rurociągi wykonane z tworzyw sztucznych lub wyłożone takimi materiałami (włączając w to polimery fluoropochodnych węglowodorów) oraz/lub wyłożone szkłem.

W procesach wymiany jonowej, zachodzących w substancjach w stanie stałym i ciekłym, wzbogacenie następuje na drodze adsorpcji/desorpcji na powierzchni specjalnej, bardzo szybko działającej żywicy jonowymiennej lub substancji adsorbującej. Roztwór uranu w kwasie chlorowodorowym oraz inne środki chemiczne są przepuszczane przez kolumny wzbogacające w kształcie walca, zawierające adsorbujące warstwy wypełniające. W procesie ciągłym konieczne jest zastosowanie systemu zwrotnego, dla uwolnienia uranu z adsorbenta i przywrócenia go do strumienia cieczy, aby umożliwić odbiór "produktu" i "pozostałości". Następuje to przy wykorzystaniu odpowiednich środków chemicznych redukcyjnych/utleniających, które są w pełni odzyskiwane w oddzielnych obiegach zewnętrznych i które mogą być odzyskiwane częściowo w samych kolumnach separacji izotopowej. Obecność w procesie gorących roztworów kwasu chlorowodorowego o dużych stężeniach powoduje, że wyposażenie technologiczne musi być wykonane ze specjalnych, odpornych na korozję materiałów lub musi być takimi materiałami zabezpieczane.

5.6.1. Kolumny wymienne ciecz-ciecz (wymiana chemiczna)

Przeciwprądowe kolumny wymienne ciecz-ciecz, z doprowadzaniem mocy mechanicznej (tzn. kolumny pulsacyjne z półkami sitowymi oraz kolumny wyposażone w wewnętrzne mieszarki turbinowe), specjalnie zaprojektowane lub przystosowane do wzbogacania uranu na drodze procesów wymiany chemicznej. Ze względu na zapewnienie odporności na działanie stężonych roztworów kwasu chlorowodorowego te kolumny oraz ich wyposażenie wewnętrzne są wykonywane z odpowiednich tworzyw sztucznych (jak np. polimery fluoropochodnych węglowodorów) albo ze szkła, lub są zabezpieczane za pomocą takich materiałów. Przewiduje się, że czas przebywania w kolumnie jest krótki (30 sekund lub mniej).

5.6.2. Kontaktory wirówkowe ciecz-ciecz (wymiana chemiczna)

Kontaktory wirówkowe ciecz-ciecz, specjalnie zaprojektowane lub przystosowane do wzbogacania uranu na drodze procesów wymiany chemicznej. Ze względu na zapewnienie odporności na działanie stężonych roztworów kwasu chlorowodorowego te kolumny oraz ich wyposażenie wewnętrzne są wykonywane z odpowiednich tworzyw sztucznych (jak np. polimery fluoropochodnych węglowodorów) albo ze szkła, lub są zabezpieczane za pomocą takich materiałów. Przewiduje się, że czas przebywania w kontaktorze wirówkowym jest krótki (30 sekund lub mniej).

5.6.3. Układy i wyposażenie do redukcji uranu (wymiana chemiczna)

(a) Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane elektrochemiczne komory redukcyjne, służące do redukcji uranu z jednego stanu walencyjnego w inny, podczas wzbogacania uranu na drodze procesów wymiany chemicznej. Materiał komór, wchodzący w kontakt z roztworami technologicznymi, musi być odporny na korozję wywoływaną działaniem stężonych roztworów kwasu chlorowodorowego.

Wyjaśnienie

Katodowy przedział komory musi być tak zaprojektowany, żeby zapobiegać ponownemu utlenieniu uranu do wyższego stanu walencyjnego. W celu zatrzymania uranu w przedziale katodowym komora musi być wyposażona w nieprzepuszczalną membranę, zbudowaną ze specjalnego materiału kationo-wymiennego. Katoda jest zbudowana z odpowiedniego stałego materiału przewodzącego (np. grafit).

(b) Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane układy po stronie produktu końcowego kaskady, służące do odbierania U⁴⁺ ze strumienia cieczy organicznej, regulowania stężenia kwasu oraz zasilania elektrochemicznych komór redukcyjnych.

Wyjaśnienie

Te układy składają się z wyposażenia do ekstrakcji rozpuszczalnikowej, służącego do odprowadzania U⁴⁺ ze strumienia cieczy organicznej do roztworu wodnego, wyposażenia do odparowywania oraz/lub innego wyposażenia służącego do regulowania współczynnika pH roztworu, a także pomp i innych urządzeń przenoszących, służących do zasilania elektrochemicznych komór redukcyjnych. Ważnym zagadnieniem jest unikanie skażenia strumienia wodnego pewnymi jonami metalicznymi. W związku z tym części, które wchodzą w kontakt ze strumieniem technologicznym, są wykonane z odpowiednich materiałów (takich jak szkło, polimery fluoropochodnych węglowodorów, siarczan polifenolowy, sulfon polieterowy i grafit nasycony żywicą) lub zabezpieczane za pomocą takich materiałów.

5.6.4. Układy przygotowania materiału zasilającego (wymiana chemiczna)

Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane układy do wytwarzania wysoko oczyszczonych roztworów zasilających chlorku uranu w zakładach rozdzielania izotopów uranu metodą wymiany chemicznej.

Wyjaśnienie

Takie układy składają się z wyposażenia służącego do rozpuszczania, ekstrakcji rozpuszczalnikowej i/lub wymiany jonowej (oczyszczanie) oraz komór elektrochemicznych do redukcji uranu U⁶⁺ lub U⁴⁺ do U³⁺. Układy takie wytwarzają roztwory chlorku uranu zawierające jedynie kilka części na milion domieszek metalicznych, takich jak chrom, żelazo, wanad, molibden i inne kationy dwuwartościowe lub o większej wartościowości. Materiały konstrukcyjne, z których buduje się te części układu, które służą do przetwarzania wysoko oczyszczonego U³⁺, obejmują szkło, polimery fluoropochodnych węglowodorów, siarczan polifenylowy, sulfon polieterowy i grafit wyłożony tworzywem sztucznym i nasycony żywicą.

5.6.5. Układy utleniania uranu (wymiana chemiczna)

Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane układy służące do utleniania U³⁺ do U⁴⁺, w celu ponownego przekazania do kaskady rozdzielania izotopów uranu w procesie wzbogacania metodą wymiany chemicznej.

Wyjaśnienie

Takie układy mogą zawierać wyposażenie takie, jak:

(a) Wyposażenie do kontaktowania chloru i tlenu ze ściekami wodnymi pochodzącymi z urządzeń do rozdzielania izotopów, oraz do wydobywania otrzymywanego U⁴⁺ do strumienia organicznego, zwracanego z ostatniego stopnia kaskady (stopnia "produktu").

(b) Wyposażenie do oddzielania od kwasu chlorowodorowego wody w taki sposób, że woda i stężony kwas chlorowodorowy mogą być ponownie wprowadzone do procesu technologicznego w odpowiednich miejscach.

5.6.6. Szybko działające żywice jono-wymienne /substancje adsorbujące (wymiana jonowa)

Szybko działające żywice jono-wymienne lub substancje adsorbujące, specjalnie przeznaczone lub przystosowane do użycia w procesie wzbogacania uranu metodą wymiany jonowej, obejmują porowate żywice makrosiatkowe i/lub struktury błonkowe, w których czynne zespoły wymiany chemicznej są ograniczone do powłoki na obojętnej, porowatej powierzchni podtrzymującej, oraz inne struktury złożone, o dowolnej odpowiedniej postaci, również w postaci cząstek lub włókien. Takie żywice jono-wymienne lub substancje adsorbujące mają średnicę 0.2 mm lub mniejszą, i muszą być chemicznie odporne na działanie stężonego kwasu chlorowodorowego oraz muszą być wystarczająco odporne fizycznie, by nie ulegać degradacji w kolumnach wymiennych. Żywice/adsorbenty są specjalnie opracowane tak, by osiągać bardzo szybką wymianę izotopów uranu (podczas tempa wymiany poniżej 10 sekund) i mogą pracować w temperaturze z zakresu od 100°C do 200°C.

5.6.7. Kolumny wymiany jonowej (wymiana jonowa)

Kolumny walcowe o średnicy większej niż 1.000 mm, służące do umieszczania w nich i podtrzymywania wypełnień warstwowych z jono-wymiennych żywic/adsorbentów, specjalnie zaprojektowane lub przystosowane do wzbogacania uranu metodą wymiany jonowej. Takie kolumny są wytwarzane z materiałów odpornych na korozję pod działaniem stężonego kwasu chlorowodorowego (np. tytan lub tworzywa sztuczne z fluoropochodnych węglowodorów) lub są zabezpieczane za pomocą takich materiałów; mogą być eksploatowane w temperaturze od 100°C do 200°C oraz przy ciśnieniu powyżej 0.7 MPa (102 funty na cal kwadratowy).

5.6.8. Układy zwrotne wymiany jonowej (wymiana jonowa)

(a) Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane chemiczne albo elektrochemiczne układy redukcyjne, służące do odzyskiwania chemicznych środków redukujących, stosowanych w kaskadach wzbogacania uranu metodą wymiany jonowej.

(b) Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane chemiczne albo elektrochemiczne układy utleniające, służące do odzyskiwania chemicznych środków utleniających, stosowanych w kaskadach wzbogacania uranu metodą wymiany jonowej.

Wyjaśnienie

W procesie wzbogacania metodą wymiany jonowej jako kation redukujący można wykorzystać, na przykład trójwartościowy tytan (Ti³⁺), a wtedy układ redukcyjny będzie odzyskiwać Ti³⁺ na drodze redukcji Ti⁴⁺.

W procesie można wykorzystać, na przykład trójwartościowe żelazo (Fe³⁺), a wtedy układ utleniający będzie odzyskiwać Fe³⁺ na drodze utleniania Fe²⁺.

5.7. Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane układy, wyposażenie i komponenty, stosowane w zakładach wzbogacania metodą laserową

Wprowadzenie

Układy stosowane obecnie do wzbogacania uranu z wykorzystaniem laserów mogą być podzielone na dwie grupy: te, w których czynnikiem technologicznym jest para uranu atomowego, oraz te, w których czynnikiem technologicznym jest para związków chemicznych uranu. Nazewnictwo stosowane zwyczajowo do takich procesów obejmuje: kategoria pierwsza - rozdzielanie izotopów za pomocą lasera działającego na parę atomową (AVLIS lub SILVA); kategoria druga - rozdzielanie izotopów za pomocą lasera działającego na parę molekularną (MLIS lub MOLIS) oraz reakcje chemiczne wywołane przez selektywną, laserową aktywację izotopów (CRISLA). Układy, wyposażenie i komponenty, stosowane w zakładach wzbogacania za pomocą laserów obejmują: (a) urządzenia do zasilania parą uranu metalicznego (do selektywnej fotojonizacji) lub urządzenia do zasilania parą związków uranu (do dysocjacji fotochemicznej lub aktywacji chemicznej); (b) urządzenia do zbierania metalicznego uranu wzbogaconego i zubożonego jako "produktu" i "pozostałości" w kategorii pierwszej, oraz urządzenia do zbierania związków zdysocjowanych lub po przereagowaniu jako "produktów" i materiału niezmienionego jako "odpadów" w kategorii drugiej; (c) technologiczne układy laserowe do selektywnego wzbudzania uranu-235; oraz (d) wyposażenie do przygotowania substancji wejściowych i do konwersji produktu. Złożona spektroskopia atomów uranu oraz związków uranu może wymagać zastosowania dowolnej liczby istniejących technologii laserowych.

Wyjaśnienie

Wiele wymienianych w tej części pozycji wchodzi w bezpośredni kontakt z parą uranu metalicznego lub ciekłym uranem metalicznym albo z gazem technologicznym, składającym się z UF₆ albo z mieszaniny UF₆ z innymi gazami. Wszystkie powierzchnie stykające się z uranem lub z UF₆ są wykonane z materiałów odpornych na korozję lub zabezpieczone za pomocą takich materiałów. Dla celów niniejszej części, odnoszącej się do wzbogacania metodą laserową, materiały odporne na korozję pod wpływem działania uranu metalicznego lub stopów uranu w postaci pary lub ciekłej obejmują powleczony tlenkiem itrowym grafit i tantal; materiały zaś odporne na korozję pod wpływem działania UF₆ obejmują miedź, stal nierdzewną, aluminium, stopy aluminium, nikiel lub stopy zawierające co najmniej 60% niklu oraz odporne na działanie UF₆ poddane zupełnemu fluorowaniu polimery węglowodorowe.

5.7.1. Układy wytwarzania par uranu (AVLIS)

Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane układy wytwarzania par uranu, zawierające działka elektronowe dużej mocy, o mocy wydawanej w tarczy powyżej 2.5 kW/cm.

5.7.2. Układy manipulowania ciekłym uranem metalicznym (AVLIS)

Układy do manipulowania ciekłymi metalami specjalnie zaprojektowane lub przystosowane do manipulowania stopionym uranem lub ciekłymi stopami uranu, składające się z tygli i urządzeń chłodzących tygle.

Wyjaśnienie

Tygle i inne części takich układów, stykające się ze stopionym uranem lub stopami uranu, są wykonywane z materiałów o należytej odporności na korozję i żaroodpornych. Takie materiały obejmują tantal, grafit powleczony tlenkiem itrowym, grafit powleczony innymi tlenkami ziem rzadkich lub ich mieszaninami.

5.7.3. Zespoły zbierania "produktu" i "pozostałości" uranu metalicznego (AVLIS)

Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane zespoły zbierania "produktu" i "pozostałości" uranu metalicznego w postaci ciekłej lub stałej.

Wyjaśnienie

Elementy takich układów są wykonywane z materiałów żaroodpornych i odpornych na korozję pod wpływem działania par uranu metalicznego lub ciekłego uranu metalicznego (takich jak grafit powleczony tlenkiem itrowym lub tantal) i mogą obejmować rury, zawory, łączniki, "kanały ściekowe", urządzenia zasilające, wymienniki ciepła i kolektory płytowe, odpowiednie dla stosowanej metody rozdzielania: magnetycznej, elektrostatycznej lub innej.

5.7.4. Obudowy modułów rozdzielających (AVLIS)

Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane walcowe lub prostopadłościenne zbiorniki, w których znajduje się źródło par uranu metalicznego, działko elektronowe oraz kolektory "produktu" i "pozostałości".

Wyjaśnienie

Obudowy takie mają wiele otworów przelotowych, przeznaczonych dla zasilania energią elektryczną i wodą, okien dla wiązki laserowej, podłączeń pomp próżniowych oraz dla diagnostyki i dla monitorowania oprzyrządowania. Przewidziano możliwość ich otwierania i zamykania w celu odnowienia wyposażenia wewnętrznego.

5.7.5. Dysze rozprężania naddźwiękowego (MLIS)

Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane dysze rozprężania naddźwiękowego, służące do chłodzenia mieszaniny UF₆ i gazu nośnego do temperatury 150 K lub niższej, które są odporne na korozję pod wpływem działania UF₆.

5.7.6. Kolektory produktu - pięciofluorku uranu (MLIS)

Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane kolektory produktu - pięciofluorku uranu (UF₅) - w postaci stałej, złożone z filtrów, kolektorów piętrzących lub kolektorów cyklonowych, albo z połączenia obu tych typów, które są odporne na działanie środowiska UF₅/ UF₆.

5.7.7. Sprężarki UF₆/gazu nośnego (MLIS)

Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane sprężarki do sprężania mieszanin UF₆/gaz nośny, przewidziane do długotrwałej eksploatacji w środowisku UF₆. Części takich sprężarek, które mają styczność z gazem technologicznym, są wykonane z materiałów odpornych na korozję pod wpływem działania UF₆, albo są za pomocą takich materiałów zabezpieczone.

5.7.8. Uszczelnienia wałów obrotowych (MLIS)

Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane uszczelnienia wałów obrotowych, z połączeniami wlotu i wylotu gazu uszczelniającego, służące do uszczelnienia wału łączącego wirnik sprężarki z silnikiem napędzającym, aby w niezawodny sposób zapobiegać wyciekowi gazu technologicznego lub przedostaniu się powietrza lub gazu uszczelniającego do komory wewnętrznej sprężarki, wypełnionej mieszaniną UF₆/gaz nośny.

5.7.9. Układy fluorowania (MLIS)

Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane układy, służące do fluorowania UF₅ (w postaci stałej) do UF₆ (postać gazowa).

Wyjaśnienie

Takie układy służą do fluorowania zebranego w postaci proszku UF₅ do UF₆, który następnie jest zbierany w pojemnikach jako produkt końcowy lub jest przekazywany do urządzeń MLIS jako substancja wejściowa w celu dalszego wzbogacenia. W jednym podejściu reakcja fluorowania może zachodzić w obrębie układu rozdzielania izotopów, gdzie reakcja i odzyskiwanie zachodzą bezpośrednio w kolektorach "produktu". W innym podejściu proszek UF₅ może być usuwany/przenoszony z kolektorów "produktu" do odpowiednich zbiorników reakcyjnych (np. reaktor ze złożem fluidalnym, reaktor ślimakowy lub wieża spalania) i tam poddawany fluorowaniu. W obu tych podejściach wykorzystuje się wyposażenie służące do przechowywania i przenoszenia fluoru (lub innych odpowiednich środków służących do fluorowania) oraz do zbierania i przenoszenia UF₆.

5.7.10. Spektrometry masowe UF₆ /źródła jonów (MLIS)

Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane spektrometry masowe magnetyczne lub kwadrupolowe, zdolne do pobierania w systemie "on-line" próbek ze strumieni zasilających, "produktu" i "pozostałości" gazowego UF₆ oraz posiadających wszystkie wymienione niżej cechy:

1. Równa jedności zdolność rozdzielcza dla mas atomowych przekraczających 320;

2. Źródła jonów zbudowane z nichromu lub wyłożone nichromem albo niklowane lub pokryte stopem Monela;

3. Jonizacja wywołana bombardowaniem elektronami;

4. Układ zbierania odpowiedni do prowadzenia analizy izotopowej.

5.7.11. Układy zasilania/układy odprowadzania produktu i pozostałości (MLIS)

Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane układy technologiczne stosowane w zakładach wzbogacania, wykonane z materiałów odpornych na działanie UF₆ lub zabezpieczone takimi materiałami, obejmujące:

(a) Autoklawy zasilające, piece lub układy stosowane do podawania UF₆ do ciągów technologicznych wzbogacania;

(b) Desublimatory (lub zimne pułapki), stosowane do usuwania UF₆ z ciągów technologicznych wzbogacania przed przekazaniem do podgrzania;

(c) Stacje skraplania lub zestalania, gdzie UF₆ jest usuwany z ciągów technologicznych wzbogacania metodą sprężania i skraplania lub zestalania;

(d) Stacje "produktu" i "pozostałości", służące do odprowadzania UF₆ do pojemników.

5.7.12. Układy rozdzielania UF₆/gazu nośnego (MLIS)

Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane układy technologiczne służące do oddzielania UF₆ od gazu nośnego. Gazem nośnym może być azot, argon lub inny gaz.

Wyjaśnienie

Układy te mogą obejmować wyposażenie takie jak:

(a) Niskotemperaturowe wymienniki ciepła lub niskotemperaturowe separatory, zdolne do osiągania temperatury -120°C lub niższej; lub

(b) Niskotemperaturowe urządzenia chłodzące, zdolne do osiągania temperatury -120°C lub niższej; lub

(c) Zimne pułapki przechwytujące UF₆, zdolne do wytwarzania temperatury -20°C lub niższej.

5.7.13. Układy laserowe (AVLIS, MLIS i CRISLA)

Lasery lub układy laserów, specjalnie zaprojektowane lub przystosowane do rozdzielania izotopów uranu.

Wyjaśnienie

Układ laserów w procesie AVLIS na ogół składa się z dwóch laserów: laser par miedzi i laser barwiący. Układ laserów w procesie MLIS zwykle składa się z lasera CO₂ lub ekscymerowego oraz z wieloprzelotowej komory optycznej, wyposażonej na obu końcach w obrotowe zwierciadła. W każdym z tych procesów, podczas dłuższych okresów eksploatacji, lasery lub układy laserów wymagają stosowania stabilizatora widma częstotliwości.

5.8. Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane układy, wyposażenie i komponenty, stosowane w zakładach wzbogacania metodą rozdzielania plazmy

Wprowadzenie

W procesie rozdzielania plazmy, plazma jonów uranu przechodzi przez pole elektryczne, dostrojone do częstotliwości rezonansowej jonów uranu-235, dzięki czemu jony takie w preferencyjny sposób pochłaniają energię i zwiększają średnicę orbit śrubowych, po których się poruszają. Jony poruszające się po torach o dużej średnicy są chwytane, prowadząc w ten sposób do powstania produktu wzbogaconego w U-235. Plazma, utworzona metodą jonizacji par uranu, jest zamykana w komorze próżniowej, w której istnieje silne pole magnetyczne, wytworzone przez magnes nadprzewodzący. Główne układy technologiczne dla takiego procesu obejmują układ wytwarzania plazmy uranowej, moduł rozdzielający wyposażony w magnes nadprzewodzący oraz układy do odprowadzania metalu, służące do zbierania "produktu" i "pozostałości".

5.8.1. Mikrofalowe źródła mocy i anteny

Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane mikrofalowe źródła mocy i anteny, służące do wytwarzania lub przyspieszania jonów i charakteryzujące się następującymi cechami: częstotliwość większa niż 30 GHz oraz średnia moc na wyjściu większa niż 50 kW przy wytwarzaniu jonów.

5.8.2. Cewki wzbudzające jony

Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane cewki wzbudzające częstotliwości radiowej, dla częstotliwości przekraczających 100 kHz i zdolne do pracy przy średniej mocy 40 kW lub większej.

5.8.3. Układy wytwarzania plazmy uranowej

Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane układy do wytwarzania plazmy uranowej, które mogą zawierać działka elektronowe dużej mocy, o mocy wydawanej w tarczy powyżej 2.5 kW/cm.

5.8.4. Układy służące do postępowania z ciekłym uranem metalicznym

Układy do manipulowania ciekłymi metalami, specjalnie zaprojektowane lub przystosowane do postępowania ze stopionym uranem lub ciekłymi stopami uranu, składające się z tygli i urządzeń chłodzących tygle.

Wyjaśnienie

Tygle i inne części takich układów, stykające się ze stopionym uranem lub stopami uranu, są wykonywane z materiałów o należytej odporności na korozję i żaroodpornych. Takie materiały obejmują tantal, grafit powleczony tlenkiem itrowym, grafit powleczony innymi tlenkami ziem rzadkich lub ich mieszaninami.

5.8.5. Zespoły zbierania "produktu" i "pozostałości" uranu metalicznego

Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane zespoły służące do zbierania "produktu" i "pozostałości" uranu metalicznego w postaci stałej. Elementy takich układów są wykonywane z materiałów żaroodpornych i odpornych na korozję pod wpływem działania par uranu metalicznego lub ciekłego uranu metalicznego, takich jak grafit powleczony tlenkiem itrowym lub tantal.

5.8.6. Obudowy modułów rozdzielających

Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane walcowe lub prostopadłościenne zbiorniki, w których znajduje się źródło plazmy uranowej, cewki wzbudzające częstotliwości radiowej oraz kolektory "produktu" i "pozostałości".

Wyjaśnienie

Obudowy takie mają wiele otworów przelotowych, przeznaczonych dla zasilania energią elektryczną, dla podłączeń pomp dyfuzyjnych oraz dla diagnostyki i monitorowania oprzyrządowania. Przewidziano możliwość ich otwierania i zamykania w celu odnowienia wyposażenia wewnętrznego. Są one wytwarzane z odpowiednich materiałów niemagnetycznych, takich jak stal nierdzewna.

5.9. Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane układy, wyposażenie i komponenty, stosowane w zakładach wzbogacania metodą elektromagnetyczną

Wprowadzenie

W procesach elektromagnetycznych jony metalicznego uranu, wytworzone w procesie jonizacji soli wejściowych (na ogół UCl₄), są przyspieszane i przechodzą przez pole magnetyczne, pod wpływem którego jony różnych izotopów poruszają się po różnych torach. Podstawowe składniki elektromagnetycznego separatora jonów obejmują: pole magnetyczne, służące do zmiany kierunku/rozdzielenia izotopowej wiązki jonów, źródło jonów z własnym układem przyspieszającym oraz układ zbierający rozdzielone jony. Układy pomocnicze w tej metodzie obejmują: układ zasilania magnesu, układ wysokiego napięcia do zasilania źródła jonów, układ próżniowy oraz rozbudowane układy przystosowane do postępowania ze środkami chemicznymi, służące do odzyskiwania produktu oraz do oczyszczania/ponownego wykorzystywania składników.

5.9.1. Elektromagnetyczne separatory izotopów

Elektromagnetyczne separatory izotopów, specjalnie zaprojektowane lub przystosowane do rozdzielania izotopów uranu, a także ich wyposażenie i komponenty, włączając w to:

(a) Źródła jonów

Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane pojedyncze lub wielokrotne źródła jonów uranu, składające się ze źródła par, jonizatora oraz akceleratora wiązki, zbudowanych z odpowiednich materiałów, takich jak grafit, stal nierdzewna lub miedź, i zdolnych do wytworzenia wiązki jonów o natężeniu całkowitym 50 mA lub większym.

(b) Kolektory jonów

Kolektory płytowe, składające się z dwóch lub więcej szczelin i kieszeni, specjalnie zaprojektowane lub przystosowane do zbierania wiązek uranu odpowiednio wzbogaconego i zubożonego, i wykonane z odpowiednich materiałów, takich jak grafit lub stal nierdzewna.

(c) Obudowy próżniowe

Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane obudowy próżniowe elektromagnetycznych separatorów uranu, zbudowane z odpowiednich materiałów niemagnetycznych, takich jak stal nierdzewna, i przewidziane do eksploatacji przy ciśnieniu równym 0.1 Pa lub niższym.

Wyjaśnienie

Obudowy są przeznaczone do umieszczenia w nich źródeł jonów, kolektorów płytowych i chłodzonych wodą wkładek. Przystosowano je do podłączenia pomp dyfuzyjnych i przewidziano możliwość ich otwierania i zamykania w celu wymontowania i ponownego zainstalowania znajdujących się w nich komponentów.

(d) Nabiegunniki magnesów

Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane nabiegunniki magnesów o średnicy przekraczającej 2 m, stosowane do utrzymywania stałego pola magnetycznego w elektromagnetycznym separatorze izotopów oraz do transferu pola magnetycznego pomiędzy sąsiadującymi ze sobą separatorami.

5.9.2. Układy zasilania wysokiego napięcia

Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane wysokonapięciowe systemy zasilające źródła jonów, wykazujące wszystkie wymienione niżej cechy: zdolność do pracy ciągłej, napięcie na wyjściu 20.000 V lub wyższe, natężenie prądu na wyjściu 1 A lub większe, oraz możliwość regulowania w okresie 8 godzin napięcia z dokładnością lepszą niż 0.01%.

5.9.3. Układy zasilania magnesów

Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane źródła zasilania magnesów prądem stałym o dużej mocy, charakteryzujące się wszystkimi podanymi niżej cechami: zdolne do ciągłego wytwarzania prądu o natężeniu na wyjściu 500 A lub większym przy napięciu 100 V lub większym, oraz przy możliwości regulowania w okresie 8 godzin natężenia lub napięcia z dokładnością lepszą niż 0.01%.

6. Zakłady produkujące ciężką wodę, deuter i związki deuteru oraz wyposażenie specjalnie dla nich projektowane lub przystosowywane

Wprowadzenie

Ciężka woda może być produkowana przy wykorzystaniu różnych procesów. Dwa z nich, które okazały się możliwe do wykorzystania komercyjnego, to proces wymiany woda-siarkowodór (proces GS) oraz proces wymiany amoniak-wodór.

Proces GS opiera się na wymianie wodoru i deuteru pomiędzy wodą i siarkowodorem, zachodzącej w układzie wież eksploatowanych w taki sposób, że ich część górna jest zimna, a część dolna - gorąca. Woda przepływa w wieżach z góry w dół, a gazowy siarkowodór - z dołu w górę. Układ perforowanych półek ułatwia mieszanie się gazu i wody. Deuter w niskiej temperaturze przechodzi do wody, a w wysokiej temperaturze - do siarkowodoru. Gaz lub woda, wzbogacone w deuter, są odbierane z wież pierwszego stopnia w miejscu połączenia obszaru gorącego i zimnego, a proces ten jest powtarzany w kolejnych wieżach. Produkt powstający na ostatnim etapie, woda wzbogacona do 30% w deuter, jest przesyłany do układu destylacyjnego w celu wyprodukowania ciężkiej wody klasy reaktorowej, tzn. 99.75% tlenku deuteru. Proces wymiany amoniak-wodór umożliwia ekstrakcję deuteru z gazu syntezowego na drodze kontaktu z ciekłym amoniakiem w obecności katalizatora. Gaz syntezowy jest wprowadzany do wież wymiennych i do konwertora amoniaku. W wieżach gaz płynie z dołu do góry, podczas gdy ciekły amoniak przepływa z góry w dół. Deuter jest usuwany z wodoru w gazie syntezowym i gromadzony w amoniaku. Następnie amoniak przepływa do krakera amoniakowego na dnie wieży, natomiast gaz przepływa do konwertera amoniakowego na jej szczycie. Dalsze wzbogacanie następuje w kolejnych stopniach procesu, a ciężka woda klasy reaktorowej jest wytwarzana w wykonywanej na koniec destylacji. Zasilający gaz syntezowy może być wytwarzany w zakładzie produkcji amoniaku, który z kolei może być zbudowany w związku z budową zakładu wzbogacania metodą wymiany amoniak-wodór. W procesie wymiany amoniak-wodór źródłem zasilania deuterem może być zwykła woda.

Wiele z podstawowych urządzeń, stanowiących wyposażenie zakładów produkujących ciężką wodę metodą GS lub przy użyciu procesów wymiany amoniak-wodór, jest wykorzystywane również w kilku sektorach przemysłów chemicznego i naftowego. Dotyczy to w szczególności niewielkich zakładów stosujących metodę GS. Jednak niewiele z tych urządzeń można dostać jako wyroby gotowe. Procesy GS i wymiany amoniak-wodór wymagają posługiwania się dużymi ilościami łatwopalnych, powodujących korozję i toksycznych płynów w warunkach podwyższonego ciśnienia. W związku z tym, ustalając wytyczne projektowania i standardy eksploatacji dla zakładów i wyposażenia wykorzystujących takie procesy, należy zwrócić szczególną uwagę na dobór materiałów oraz specyfikacje, dzięki którym zapewnia się długotrwałą eksploatację takich zakładów i wyposażenia z zachowaniem wysokich wartości współczynników odnoszących się do bezpieczeństwa i niezawodności. Wybór skali zależy przede wszystkim od potrzeb i czynników ekonomicznych. Zatem większość takich urządzeń jest dopasowywana do wymagań stawianych przez odbiorcę.

Wreszcie należy wspomnieć, że zarówno w odniesieniu do procesów GS, jak i wymiany amoniak-wodór, poszczególne urządzenia niezaprojektowane specjalnie z myślą o wytwarzaniu ciężkiej wody, mogą być wykorzystane do zbudowania układów specjalnie przeznaczonych lub przystosowanych do produkcji ciężkiej wody. Przykładami takich układów mogą być: układ katalizujący, stosowany w procesie wymiany amoniak-wodór, oraz układy destylacji wody, stosowane w obu metodach do ostatecznego wzbogacania ciężkiej wody do osiągnięcia parametrów klasy reaktorowej.

Składniki wyposażenia, które są albo specjalnie zaprojektowane albo przystosowane do wytwarzania ciężkiej wody przy użyciu procesu wymiany albo woda-siarkowodór albo amoniak-wodór, obejmują:

6.1. Wieże wymienne woda-siarkowodór

Wieże wymienne, zbudowane z dobrego gatunku stali węglowej (np. ASTM A516) o średnicach od 6 m (20 stóp) do 9 m (30 stóp), które mogą być eksploatowane przy ciśnieniu większym od lub równym 2 MPa (300 funtów na cal kwadratowy) i z naddatkiem na korozję równym 6 mm lub większym, specjalnie zaprojektowane lub przystosowane do wytwarzania ciężkiej wody z wykorzystaniem procesu wymiany woda-siarkowodór.

6.2. Dmuchawy i sprężarki

Jednostopniowe, niskociśnieniowe (0.2 MPa lub 30 funtów na cal kwadratowy) odśrodkowe dmuchawy lub sprężarki, służące do cyrkulacji gazowego siarkowodoru (tzn. gazu zawierającego ponad 70% H₂S), specjalnie zaprojektowane lub przystosowane do wykorzystania w produkcji ciężkiej wody na drodze wymiany woda-siarkowodór. Takie dmuchawy lub sprężarki mają przepustowość co najmniej 56 m³/sekundę (120.000 SCFM) podczas eksploatacji pod ciśnieniem ssania co najmniej 1.8 MPa (260 funtów na cal kwadratowy) i są wyposażone w uszczelnienia umożliwiające zastosowanie do mokrego H₂S.

6.3. Wieże wymienne amoniak-wodór

Wieże wymienne amoniak-wodór, o wysokości co najmniej 35 m (114.3 stopy) i średnicach od 1.5 m (4.9 stopy) do 2.5 m (8.2 stóp), przystosowane do eksploatacji przy ciśnieniu przekraczającym 15 MPa (2.225 funtów na cal kwadratowy), specjalnie zaprojektowane lub przystosowane do wytwarzania ciężkiej wody metodą wymiany amoniak-wodór. Takie wieże są wyposażone przynajmniej w jeden kołnierzowy otwór osiowy o średnicy równej średnicy części walcowej, umożliwiający montowanie lub usuwanie wyposażenia wewnętrznego wieży.

6.4. Wyposażenie wewnętrzne wieży i pompy poszczególnych stopni

Wyposażenie wewnętrzne wież oraz pompy poszczególnych stopni, specjalnie zaprojektowane lub przystosowane do instalowania w wieżach do wytwarzania ciężkiej wody metodą wymiany wodór-amoniak. Wyposażenie wewnętrzne wież obejmuje specjalnie zaprojektowane kontaktory poszczególnych stopni, które wspomagają dobry kontakt gaz/ciecz. Pompy poszczególnych stopni obejmują specjalnie zaprojektowane pompy głębinowe, zapewniające cyrkulację ciekłego amoniaku w kontaktowym wyposażeniu wewnętrznym wież poszczególnych stopni.

6.5. Krakery amoniakowe

Krakery amoniakowe przystosowane do eksploatacji przy ciśnieniu przekraczającym 3 MPa (450 funtów na cal kwadratowy), specjalnie zaprojektowane lub przystosowane do wytwarzania ciężkiej wody z wykorzystaniem procesu wymiany amoniak-wodór.

6.6. Analizatory absorpcji w podczerwieni

Analizatory absorpcji w podczerwieni, zdolne do analizowania w systemie "on-line" wartości stosunku wodór/deuter, przy stężeniu deuteru nie mniejszym niż 90%.

6.7. Palniki katalityczne

Palniki katalityczne służące do przemiany wzbogaconego deuteru w postaci gazowej w ciężką wodę, specjalnie zaprojektowane lub przystosowane do wytwarzania ciężkiej wody metodą wymiany amoniak-wodór.

7. Zakłady konwersji związków i wyposażenie specjalnie zaprojektowane lub przystosowane do wykorzystania w nich

Wprowadzenie

Zakłady i układy do konwersji związków mogą służyć do prowadzenia jednej lub większej liczby przemian jednych związków chemicznych w inne, włączając w to: przerób koncentratów rud uranowych w UO₃, przemianę UO₃ w UO₂, przemianę tlenków uranu w UF₄ lub UF₆, przemianę UF₄ w UF₆, przemianę UF₆ w UF₄, przemianę UF₄ w uran metaliczny oraz przemianę fluorków uranu w UO₂. Wiele kluczowych elementów wyposażenia zakładów przetwarzania uranu jest wykorzystywane w różnych działach przemysłu chemicznego. Na przykład wyposażenie takie może obejmować: piece, obrotowe piece do wypalania, reaktory ze złożem fluidalnym, reaktory z wieżami spalania, wirówki cieczy, kolumny destylacyjne oraz kolumny ekstarkcyjne ciecz-ciecz. Jednak tylko nieliczne z tych urządzeń mogą być osiągalne jako wyroby gotowe. Większość z nich jest przygotowywana zgodnie z wymogami i specyfikacjami odbiorcy. W pewnych przypadkach w projekcie i przy budowie należy uwzględnić właściwości korozyjne pewnych używanych substancji chemicznych (HF, F₂, ClF₃ oraz fluorki uranu). Wreszcie należy zauważyć, że w odniesieniu do wszystkich procesów konwersji związków poszczególne urządzenia niezaprojektowane specjalnie do takich celów mogą być wykorzystane do zbudowania układów specjalnie przeznaczonych lub przystosowanych do konwersji związków.

7.1. Układy specjalnie zaprojektowane lub przystosowane do konwersji koncentratów rud uranowych w UO₃

Wyjaśnienie

Przemiana koncentratów rud uranowych w UO₃ może polegać na rozpuszczeniu rudy w kwasie azotowym i wydobywaniu oczyszczonego azotanu uranylu za pomocą rozpuszczalnika takiego, jak fosforan trójbutylowy. Następnie azotan uranylu podlega konwersji w UO₃ za pomocą albo zatężenia i denitryfikacji albo neutralizowania gazowym amoniakiem dla uzyskania dwuuranianu amonowego na drodze filtrowania, suszenia i kalcynacji.

7.2. Układy specjalnie zaprojektowane lub przystosowane do konwersji UO₃ w UF₆

Wyjaśnienie

Przemiana UO₃ w UF₆ może zachodzić bezpośrednio, metodą fluorowania. Taki proces wymaga źródła gazowego fluoru lub trójfluorku chloru.

7.3. Układy specjalnie zaprojektowane lub przystosowane do konwersji UO₃ w UO₂

Wyjaśnienie

Przemiana UO₃ w UO₂ może zachodzić bezpośrednio, metodą redukcji UO₃ za pomocą gazu krakowego amoniaku lub wodoru.

7.4. Układy specjalnie zaprojektowane lub przystosowane do konwersji UO₂ w UF₄

Wyjaśnienie

Konwersja UO₂ w UF₄ może być prowadzona metodą reakcji chemicznej UO₂ z gazowym fluorowodorem (HF) w temperaturze 300-500°C.

7.5. Układy specjalnie zaprojektowane lub przystosowane do konwersji UF₄ w UF₆

Wyjaśnienie

Konwersja UF₄ w UF₆ jest prowadzona na drodze reakcji egzotermicznej z fluorem, zachodzącej w reaktorze wieżowym. UF₆ jest skraplany z gorących gazów wypływających, po przepuszczeniu strumienia wypływającego przez zimną pułapkę, ochłodzoną do -10°C. Taki proces wymaga źródła gazowego fluoru.

7.6. Układy specjalnie zaprojektowane lub przystosowane do konwersji UF₄ w metaliczny U

Wyjaśnienie

Konwersja UF₄ w metaliczny U jest prowadzona metodą redukcji magnezem (duże partie) lub wapniem (małe partie). Reakcja zachodzi w temperaturze powyżej punktu topnienia uranu (1.130°C).

7.7. Układy specjalnie zaprojektowane lub przystosowane do konwersji UF₆ w UO2

Wyjaśnienie

Konwersję UF₆ w UO₂ można przeprowadzić na drodze jednego z trzech procesów. W pierwszym z nich UF₆ jest redukowany i poddawany hydrolizie do UO₂ przy wykorzystaniu wodoru i pary wodnej. W drugim UF₆ jest hydrolizowany metodą rozpuszczenia w wodzie, a w celu wytrącenia dwuuranianu amonowego dodaje się amoniak; dwuuranian jest redukowany wodorem do UO₂ przy temperaturze 820°C. W trzecim z procesów UF₆, CO₂ i NH₃ są mieszane ze sobą w wodzie, co prowadzi do wytrącenia węglanu uranylu amonowego. Węglan uranylu amonowego jest mieszany z parą wodną i wodorem w temperaturze 500-600°C, dając UO₂.

Konwersja UF₆ w UO₂ często stanowi pierwszy etap technologiczny w zakładzie wytwarzania paliwa.

7.8. Układy specjalnie zaprojektowane lub przystosowane do konwersji UF₆ w UF₄

Wyjaśnienie

Konwersję UF₆ w UF₄ prowadzi się metodą redukcji wodorem.

Po zapoznaniu się z powyższym Protokołem, w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej oświadczam, że:

- został on uznany za słuszny zarówno w całości, jak i każde z postanowień w nim zawartych,

- jest przyjęty, ratyfikowany i potwierdzony,

- będzie niezmiennie zachowywany.

Na dowód czego wydany został akt niniejszy, opatrzony pieczęcią Rzeczypospolitej Polskiej.

Dano w Warszawie dnia 9 marca 2000 r.

• Identyfikator: Dz.U.2003.15.145
• Rodzaj: Umowa międzynarodowa
• Tytuł: Protokół dodatkowy do Porozumienia między Rządem Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej a Międzynarodową Agencją Energii Atomowej o stosowaniu zabezpieczeń w związku z Układem o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej, podpisanego w Wiedniu dnia 8 marca 1972 r. Wiedeń.1997.09.30.
• Data aktu: 30/09/1997
• Data ogłoszenia: 03/02/2003
• Data wejścia w życie: 05/05/2000