1. Wstęp
Zgodnie z brzmieniem ust. 1 art. 54 u.o.z.z. organy Inspekcji Weterynaryjnej (powiatowy lekarz weterynarii, wojewódzki lekarz weterynarii i Główny Lekarz Weterynarii), w zakresie swojej właściwości, mają obowiązek przygotowania i aktualizacji planów gotowości zwalczania poszczególnych chorób zakaźnych zwierząt, w których m.in. są określone sposoby i źródła finansowania zwalczania choroby oraz określone zadania dla organów administracji rządowej i jednostek samorządu terytorialnego oraz dla podmiotów dysponujących środkami materiałowymi i technicznymi, których udział jest niezbędny przy zwalczaniu danej choroby. Zawierać one powinny w szczególności:
1) wykaz aktów prawnych dotyczących zwalczania choroby zakaźnej zwierząt;
2) opis choroby zakaźnej zwierząt;
3) określenie sposobu i źródeł finansowania zwalczania choroby zakaźnej zwierząt;
4) określenie struktury i organizacji zespołów kryzysowych powiatowego lekarza weterynarii, wojewódzkiego lekarza weterynarii i Głównego Lekarza Weterynarii;
5) określenie zadań dotyczących zwalczania choroby zakaźnej zwierząt oraz organów, jednostek organizacyjnych i innych podmiotów odpowiedzialnych za realizację tych zadań;
6) plany szkoleń pracowników Inspekcji Weterynaryjnej oraz innych jednostek i podmiotów odpowiedzialnych za realizację zadań związanych ze zwalczaniem chorób zakaźnych zwierząt;
7) opis sposobu i zakresu opracowania oraz przekazywania informacji.

Użyte przez ustawodawcę sformułowanie "w szczególności" oznacza, że wskazany w ust. 2 tego artykułu katalog informacji i zadań ciążących na podmiotach odpowiedzialnych za zwalczanie choroby zakaźnej ujętych w planie nie jest zamknięty i w zależności od sytuacji plan może być bardziej szczegółowy.
Plany gotowości zwalczania chorób zwierzęcych stanowią kompleksowe podejście do działań związanych ze zwalczaniem chorób zakaźnych zwierząt na szczeblu krajowym, wojewódzkim i powiatowym. Ich celem jest doprowadzenie do szybkiej likwidacji choroby zakaźnej, która powoduje poważne straty w gospodarce państwa, a także ujednolicenie postępowania. Na każdym poziomie muszą one posiadać jednolitą szatę graficzną tj. zgodność tytułów, rozdziałów i podrozdziałów zachowanie wielkości czcionki, zawartości nagłówków i stopek. Jednocześnie zgodnie z art. 5 ustawy z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym (Dz. U. Nr 89, poz. 590) na poziomie krajowym, wojewódzkim, powiatowym i gminnym tworzone są plany reagowania kryzysowego, w których zawarte są standardowe procedury operacyjne, opisujące sposoby działania właściwych podmiotów realizujących zadania z zakresu zarządzania kryzysowego, w tym m.in. epizootii.

Obowiązkiem organów administracji rządowej i jednostek samorządu terytorialnego, podmiotów prowadzących działalność w zakresie pozyskiwania, wytwarzania, przetwarzania lub obrotu niejadalnymi produktami pochodzenia zwierzęcego, ubocznymi produktami zwierzęcymi, produkcji produktów pochodzenia zwierzęcego oraz podmiotów dysponujących środkami materiałowymi i technicznymi, których udział jest niezbędny przy zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt, jest współpraca z organami Inspekcji Weterynaryjnej przy opracowaniu i realizacji planów gotowości. Realizacja zadań wynikających z planów gotowości jest finansowana ze środków budżetu państwa. Zasady współpracy organów administracji rządowej i samorządowej oraz innych podmiotów w zakresie tworzenia planów gotowości zwalczania chorób zakaźnych określono w rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 26 maja 2004 r. (Dz. U. Nr 129, poz. 1372). Rozporządzenie to określa zakres i warunki współpracy organów administracji rządowej i jednostek samorządu terytorialnego oraz podmiotów, których udział jest niezbędny w zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt, w tworzeniu planów gotowości zwalczania chorób zakaźnych zwierząt oraz realizacji działań wynikających z tych planów, zakres udziału w zespołach kryzysowych przedstawicieli organów administracji rządowej i jednostek samorządu terytorialnego oraz podmiotów.

2. Zespoły kryzysowe
Przepisy wprowadzają obowiązek powołania powiatowych, wojewódzkich i krajowych zespołów kryzysowych. Przy ich pomocy organy Inspekcji Weterynaryjnej podejmują działania w zakresie sporządzania, aktualizacji i realizacji planów gotowości. W skład zespołów kryzysowych wchodzą pracownicy Inspekcji Weterynaryjnej oraz przedstawiciele organów administracji rządowej, jednostek samorządu terytorialnego i podmiotów, których udział jest niezbędny w zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt. Przedstawiciele zespołów kryzysowych są wyznaczani przez organy administracji rządowej i jednostek samorządu terytorialnego oraz podmioty, których udział jest niezbędny w zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt, na wniosek odpowiednio powiatowego lekarza weterynarii, wojewódzkiego lekarza weterynarii lub Głównego Lekarza Weterynarii.

Obsługę merytoryczną, organizacyjno-prawną i techniczną zespołów kryzysowych zapewnia odpowiednio powiatowy lekarz weterynarii, wojewódzki lekarz weterynarii i Główny Lekarz Weterynarii. Z inspekcją Weterynaryjną - w zakresie opracowania i realizacji programów gotowości mają obowiązek współpracować organy administracji rządowej i jednostki samorządu terytorialnego, przedsiębiorcy zajmujący się produkcją produktów pochodzenia zwierzęcego lub wprowadzający je do obrotu. Realizacja zadań wynikających z planów gotowości przez podmioty wymienione w art. 54 ust. 3 u.o.z.z. jest finansowana ze środków budżetu państwa przeznaczonych na zwalczanie chorób zakaźnych zwierząt.

Przy głównym lekarzu weterynarii jest utworzony Krajowy Zespół Kryzysowy, który jest odpowiedzialny za przygotowywanie stosownych dokumentów, materiałów i wykonuje polecenia głównego lekarza weterynarii oraz przygotowuje wszelkie decyzje w przedmiocie stosowania środków kontroli choroby. Decyzje te muszą być podejmowane z zachowaniem zasad określających sposób prowadzenia kontroli i likwidacji choroby. Skład oraz liczebność KZK może się różnić w zależności od skali epizootii i trudności jej zwalczenia, ale do zespołu zawsze są powoływani eksperci. W skład zespołu ekspertów wchodzą przedstawiciele Głównego Inspektoratu Sanitarnego oraz Państwowego Instytutu Weterynaryjnego - Państwowego Instytutu Badawczego w Puławach, a ponadto w razie potrzeby przewodniczący KZK może powołać do zespołu ekspertów przedstawicieli innych grup, takich jak np. związków hodowców i producentów poszczególnych gatunków zwierząt, Zrzeszenia Rzeźników i Wędliniarzy czy przedstawicieli organizacji, których statutowym celem jest ochrona zwierząt.
Główny Lekarz Weterynarii przedstawia do zatwierdzenia Komisji Europejskiej krajowe plany gotowości zwalczania chorób zakaźnych zwierząt.
Zakres i warunki współpracy organów administracji rządowej i jednostek samorządu terytorialnego oraz podmiotów odpowiedzialnych za realizację zadań związanych ze zwalczaniem choroby zakaźnej, w tworzeniu planów gotowości i realizacji działań wynikających z tych planów oraz ich udziału w zespołach kryzysowych określi minister właściwy ds. rolnictwa w porozumieniu z ministrem właściwym ds. administracji publicznej oraz ministrem właściwym ds. wewnętrznych.
Minister właściwy ds. rolnictwa określa:
1) wykaz chorób zakaźnych zwierząt, dla których sporządza się plany gotowości;
2) szczegółowe wymagania, jakim powinien odpowiadać plan gotowości.
Wykaz chorób zakaźnych zwierząt, dla których sporządza się plany gotowości ich zwalczania określono w rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 21 listopada 2008 r. (Dz. U. Nr 218, poz. 1397).
Natomiast choroby zakaźne, które podlegają obowiązkowi rejestracji inne niż wymienione w załączniku nr 3 ustawy określono w rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 17 lutego 2006 r. (Dz. U. Nr 36, poz. 251 z późn. zm.). Na podstawie art. 41 ust. 3 ustawy akt ten został uchylony rozporządzeniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 5 lutego 2009 r. uchylającym rozporządzenie w sprawie określenia chorób zakaźnych zwierząt podlegających obowiązkowi rejestracji (Dz. U. Nr 28, poz. 183).

2.1. Opis procedury reagowania kryzysowego
Jak już zauważono procedury dotyczące reagowania kryzysowego są identyczne. Przeanalizujmy postępowanie zespołu kryzysowego działającego przy wojewodzie. Podstawy i zakres działań wyznaczają przytoczone rozporządzenia oraz ustawa.
Punktem wyjścia jest zagrożenie wystąpienia lub wystąpienie choroby zakaźnej zwierząt na obszarze przekraczającym jeden powiat. Procedura jest następująca:
1. Monitorowanie stanu występowania chorób zakaźnych zwierząt.
2. Monitoring chorób zakaźnych zwierząt prowadzą lekarze weterynarii prywatnej praktyki oraz organy inspekcji weterynaryjnej. Organem odpowiedzialnym jest wojewódzki lekarz weterynarii; dalej WLW.
3. Monitorowanie stanu występowania chorób zakaźnych zwierząt.
4. Monitoring chorób zakaźnych zwierząt prowadzą lekarze weterynarii prywatnej praktyki oraz organy inspekcji weterynaryjnej.
5. Uruchamianie działań.
- Uruchomienie Wojewódzkiego Zespołu Kryzysowego przy WLW w składzie - przedstawiciele Wojewody, Policji, KW PSP, WIOŚ, WSSE, PZŁ, Wojewódzkiego Ośrodka Doradztwa Rolniczego, zakładów utylizacyjnych i ośrodków badawczych) po stwierdzeniu przypadków zagrożenia wystąpienia lub wystąpienia choroby zakaźnej zwierząt na obszarze przekraczającym jeden powiat. Organem odpowiedzialnym jest WLW.
- Koordynowanie i wspieranie działań powiatowych lekarzy weterynarii. Organem odpowiedzialnym jest wojewódzki zespół kryzysowy przy WLW.
- Na wniosek WLW wydzielenie dla potrzeb Wojewódzkiego Zespołu Kryzysowego przy WLW pomieszczeń wyposażonych w środki łączności, sprzęt komputerowy, mapy i inne środki techniczne. Wojewoda udostępnia siły i środki z Wojewódzkiego Centrum Zarządzania Kryzysowego.
- W przypadku konieczności organizacja punktu informacyjnego dla ludności. Podmiotem odpowiedzialnym jest wojewoda i WLW.
- Informowanie Głównego Lekarza Weterynarii o zaistniałym zagrożeniu. Informuje WLW.
- Informowanie centralnych organów administracji rządowej (MSWiA i MRiRW) o zaistniałym zagrożeniu. Informuje wojewoda.
- Wystąpienie z wnioskiem do Wojewody w sprawie wydania rozporządzenia wprowadzającego nakazy i ograniczenia w sprawie likwidacji choroby zakaźnej. Z wnioskiem występuje WLW.
- Decyzja o wydaniu rozporządzenia odbywa się na posiedzeniu wojewódzkiego zespołu zarządzania kryzysowego. Podejmuje ją WZZK.
- Wojewoda na wniosek wojewódzkiego lekarza weterynarii w drodze rozporządzenia określa:
1) obszar, na którym występuje choroba zakaźna lub zagrożenie wystąpienia choroby zakaźnej, jako obszar zapowietrzony, zagrożony lub buforowy oraz sposób oznakowania tych obszarów lub
2) wprowadza czasowe ograniczenia w przemieszczaniu się osób lub pojazdów lub
3) czasowo zakazuje organizowania:
4) widowisk, zgromadzeń, pochodów lub nakazuje czasowe zawieszenie określonej działalności, lub,
5) targów, wystaw, pokazów lub konkursów zwierząt, polowań o odłowów zwierząt łownych lub
6) ogranicza obrót albo zakazuje obrotu zwierzętami, zwłokami zwierzęcymi, produktami, surowcami i produktami rolnymi oraz innymi przedmiotami, które mogą spowodować szerzenie się choroby zakaźnej, lub
7) nakazuje zaopatrywanie zwierząt lub produktów w świadectwa zdrowia wystawiane przez urzędowego lekarza weterynarii, lub
8) nakazuje przeprowadzenie zabiegów na zwierzętach, w tym szczepień, lub
9) nakazuje oczyszczenie, odkażania, deratyzację i dezynsekcję miejsc przebywania zwierząt lub miejsc przechowywania i przetwarzania zwłok zwierzęcych, produktów, środków żywienia zwierząt, a także oczyszczanie i odkażanie środków transportu, lub
10) nakazuje odstrzał sanitarny zwierząt na określonym obszarze, lub
11) nakazuje podmiotom prowadzącym działalność w zakresie produkcji produktów zastosowanie określonej technologii.

Opracowanie rozporządzenia następuje z udziałem Wojewody, WZZK, WLW oraz przedstawicieli urzędu wojewódzkiego, PIH, WIJHARS.
- Przekazanie do publicznej wiadomości w sposób zwyczajowo przyjęty aktów prawnych wydanych przez Prezydenta, Radę Ministrów, ministra kierującego działem administracji rządowej lub wojewody. Informacje przekazuje rzecznik prasowy wojewody.
- Informowanie ludności o zagrożeniach i zasadach postępowania w przypadku wystąpienia zagrożenia lub choroby zakaźnej zwierząt. Informacje przekazuje rzecznik prasowy wojewody.
- WLW informuje osoby funkcyjne o wydaniu przez Wojewodę rozporządzenia wprowadzającego czasowe ograniczenia na obszarze województwa lub jego części.
- Koordynacja współdziałania wykonania zadań przez wykonawców wymienionych w rozporządzeniu. Za to działanie odpowiedzialne jest wojewódzkie centrum zarządzania kryzysowego.
- Nadzór nad realizacją ograniczeń i zakazów - poprzez kontrole: WIW, policji, Inspekcji Sanitarnej.
- W przypadku zagrożenia dla ludności podniesienie gotowości działania szpitali. Organem odpowiedzialnym jest wojewoda.
- Uchylenie wydanego rozporządzenia na wniosek WLW po ustaniu wystąpienia zagrożenia lub choroby zakaźnej zwierząt. Rozporządzenie jest uchylane przez wojewodę.
- Finansowanie likwidacji chorób zakaźnych zwierząt realizowane jest z budżetu państwa.
- Organami odpowiedzialnymi za to działanie są powiatowi lekarze weterynarii oraz WLW.
(...)