Zabieg przerwania ciąży - przepisy prawne

We współczesnych systemach prawnych można wyróżnić trzy modele regulacji prawnych, które dotyczą przerwania ciąży. Według pierwszego wszelkie zabiegi przerywania ciąży są zakazane. Uzasadniając takie stanowisko podaje się dobro dziecka, interesy matki, względy społeczne. Model drugi aprobuje dopuszczalność przerywania ciąży pod warunkiem wcześniejszego uzyskania zgody odpowiednich władz państwowych. Zgoda oparta jest na kryteriach medycznych, socjalnych, demograficznych. Zgodnie z modelem trzecim przerywanie ciąży jest prawnie dopuszczalne. Jednakże musi zostać przeprowadzone przez osoby wykwalifikowane pod względem medycznym. W Polsce okoliczności przerwania ciąży reguluje przede wszystkim parokrotnie nowelizowana ustawa z dnia 7 stycznia 1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży (Dz. U. Nr 17, poz. 78 z późn. zm.; dalej: ustawa o planowaniu); zob. art. 4a. W pozostałym zakresie zastosowanie mają również przepisy ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r. Nr 226, poz. 1943 z późn. zm., dalej jako: ustawa lekarska) odnośnie obowiązku podjęcia takiego zabiegu bądź jego odmowy (art. 30, art. 31 ust. 1, art. 32 ust. 1 i ust. 10, art. 34 ust. 6) i ustawy z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej (tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 14, poz. 89; dalej jako: ustawa o z.o.z.) zob. art. 7.

Wskazania lekarskie do przerwania ciąży

Przerywanie ciąży może być dokonane wyłącznie w przypadkach wyraźnie wskazanych w art. 4a ust. 1 ustawy o planowaniu. Jest to wyliczenie wyczerpujące i należą do niego poniżej wskazane okoliczności:
1) Ciąża stanowi zagrożenie życia lub zdrowia kobiety ciężarnej. W tych okolicznościach zakres wskazań medycznych jest nieograniczony. W Polsce nie ma jednoznacznych kryteriów kwalifikacyjnych do usunięcia ciąży ze wskazań medycznych i swoboda interpretacyjna może być źródłem nadużyć i działań niezgodnych z zamysłem ustawodawcy.
2) Badania prenatalne lub inne przesłanki medyczne wskazują na duże prawdopodobieństwo ciężkiego i nieodwracalnego upośledzenia płodu albo nieuleczalnej choroby zagrażającej jego życiu. W tym przypadku nie wpływ płodu na życie matki, lecz obecność wad rozwojowych płodu jest podstawą do wykonania zabiegu przerwania ciąży.
3) Zachodzi uzasadnione podejrzenie, że ciąża powstała w wyniku czynu zabronionego, czyli gwałtu, kazirodztwa, czynu lubieżnego z osobą niepełnoletnią, czynu nierządu względem osoby pozbawionej zdolności rozpoznawania czynu lub przy użyciu zależności.

W przypadkach określonych w pkt 1 i 2 przerwanie ciąży jest dopuszczalne do chwili osiągnięcia przez płód zdolności do samodzielnego życia poza organizmem kobiety ciężarnej. Natomiast w przypadku określonym w pkt 3 przerwanie ciąży jest dopuszczalne, jeżeli od początku ciąży nie upłynęło więcej niż 12 tygodni.

Zasady ustalania wskazań do przerwania ciąży

Wystąpienie wskazań lekarskich do przerwania ciąży stwierdza inny lekarz niż dokonujący przerwania ciąży chyba, że ciąża zagraża bezpośrednio życiu kobiety.

Wystąpienie okoliczności wskazujących, że ciąża stanowi zagrożenie dla życia lub zdrowia kobiety ciężarnej, stwierdza lekarz posiadający tytuł specjalisty w zakresie specjalności medycznej właściwej ze względu na rodzaj choroby kobiety ciężarnej; natomiast okoliczności wskazujące na duże prawdopodobieństwo ciężkiego i nieodwracalnego upośledzenia płodu albo nieuleczalnej – choroby zagrażającej jego życiu stwierdza lekarz posiadający tytuł specjalisty, orzekający o wadzie genetycznej płodu na podstawie badań genetycznych, lub lekarz posiadający tytuł specjalisty w zakresie położnictwa i ginekologii orzekający o wadzie rozwojowej płodu na podstawie obrazowych badań ultrasonograficznych wykonanych u kobiety ciężarnej.
Stwierdzenie to powinno nastąpić w formie orzeczenia lekarskiego (art. 2 ust. 1 ustawy lekarskiej).

Okoliczność, że ciąża powstała w wyniku przestępstwa, stwierdza prokurator. Mimo zaświadczenia prokuratora, że ciąża powstała w wyniku przestępstwa, lekarz nie będzie uprawniony do jej przerwania, gdy istnieją przeciwwskazania lekarskie. Jeżeli stan zaawansowania ciąży jest taki, że dokonanie zabiegu naraża pacjentkę na niebezpieczeństwo utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia, jej zgoda nie ma znaczenia prawnego. Lekarz powinien odmówić dokonania zabiegu. W przeciwnym razie naraża się na odpowiedzialność cywilną za wyrządzoną szkodę (niezależnie od odpowiedzialności karnej).

Lekarz uprawniony do przeprowadzenia przerwania ciąży

Przerwanie ciąży, z uwagi na wskazane powyżej przesłanki, jest dopuszczalne, jednakże musi zostać przeprowadzone przez osoby wykwalifikowane pod względem medycznym. Główny cel sprowadza się do eliminowania niefachowych praktyk przerywania ciąży.
Przerwania ciąży dokonać może jedynie lekarz posiadający specjalizację I stopnia w zakresie położnictwa i ginekologii i tytuł specjalisty w tym zakresie. Pod jego kierunkiem i w jego obecności przerwania ciąży może także dokonać lekarz odbywający szkolenie specjalizacyjne, w celu uzyskania I stopnia specjalizacji w zakresie położnictwa i ginekologii (§ 1 cyt. rozporządzenia MZiOS z dnia 22 stycznia 1997 r.).

Zabieg przerwania ciąży może być przeprowadzony przez uprawnionego lekarza w publicznym, jak i niepublicznym zakładzie opieki zdrowotnej, jakim jest szpital. W przypadku jednak, gdy przerwanie ciąży ma być dokonane na skutek zajścia uzasadnionego podejrzenia, że powstała ona w wyniku czynu zabronionego, zabieg może być przeprowadzony również w prywatnym gabinecie.
Lekarz zatrudniony w publicznym zakładzie opieki zdrowotnej nie może odmówić dokonania zabiegu przerwania ciąży powołując się na „klauzulę sumienia” – (art. 39 ustawy lekarskiej), gdy ciąża stanowi zagrożenie dla życia lub zdrowia kobiety ciężarnej. W świetle art. 7 ustawy o z.o.z., żadne okoliczności nie mogą stanowić podstawy do odmowy udzielenia świadczenia zdrowotnego (w tym przypadku przerwania ciąży), jeżeli osoba zgłaszająca się do zakładu opieki zdrowotnej potrzebuje natychmiastowego udzielenia świadczenia zdrowotnego ze względu na zagrożenie życia i zdrowia. Odmowa udzielenia świadczenia w takich okolicznościach byłaby sprzeczna z art. 7 ustawy o z.o.z. oraz art. 30 i art. 38 ustawy lekarskiej. Pacjentka objęta powszechnym ubezpieczeniem zdrowotnym w ramach Narodowego Funduszu Zdrowia ma prawo do bezpłatnego przerwania ciąży w publicznym zakładzie opieki zdrowotnej.
(…)