1. Wprowadzenie
Zgodnie z art. 2 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (tekst jedn.: Dz. U. z 2008 r. Nr 136, poz. 857 z późn. zm.) wykonywanie zawodu lekarza polega na udzielaniu przez osobę posiadającą wymagane kwalifikacje, potwierdzone odpowiednimi dokumentami, świadczeń zdrowotnych, w szczególności: badaniu stanu zdrowia, rozpoznawaniu chorób i zapobieganiu im, leczeniu i rehabilitacji chorych, udzielaniu porad lekarskich, a także wydawaniu opinii i orzeczeń lekarskich. Stąd też do kompetencji zasadniczo każdego lekarza należy wydawanie opinii i orzeczeń. Powyższe opinie i orzeczenia mogą być wydawane do różnych celów (np. rentowych, orzekania o niepełnosprawności przez powiatowe centra pomocy rodzinie itd.), a ponadto mogą być wystawiane z inicjatywy samego pacjenta (na jego wniosek) lub na żądanie odpowiedniego organu (np. sądu). Orzeczenia wydawane przez lekarzy pod względem podmiotowo-formalnym można podzielić generalnie na dwie grupy, tj. takie, które może wydać każdy lekarz – powszechne (np. o czasowej niezdolności do pracy), oraz takie, które mogą być wydawane przez lekarzy posiadających dodatkowe kwalifikacje – specjalistyczne (np. z zakresu medycyny pracy). Jednym z uprawnień zasadniczo każdego lekarza ubezpieczenia zdrowotnego jest wydawanie orzeczeń w związku z potrzebą udzielenia uprawnionemu pracownikowi urlopu dla poratowania zdrowia.
Urlop dla poratowania zdrowia przysługuje określonym kategoriom pracowników, których stosunek pracy regulują przepisy szczególne. Urlop dla poratowania zdrowia jest świadczeniem ze stosunku pracy na ogół kwalifikowanym normatywnie jako „prawo” lub „uprawnienie” pracownika.
Jedną z nielicznych grup zawodowych mających prawo do uzyskania w trakcie swej pracy urlopu dla poratowania zdrowia są nauczyciele. W polskim systemie prawnym należy wyodrębnić dwie grupy nauczycieli:
1)
nauczycieli systemu oświaty;
2)
nauczycieli akademickich.

Podstawy prawne wykonywania zawodu nauczyciela systemu oświaty uregulowane są w ustawie z dnia 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela (tekst jedn.: Dz. U. z 2006 r. Nr 97, poz. 674 z późn. zm.) – dalej KN. Karcie Nauczyciela podlegają przede wszystkim nauczyciele zatrudnieni w:
1)
publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach oraz zakładach kształcenia i placówkach doskonalenia nauczycieli działających na podstawie ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (tekst jedn.: Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572 z późn. zm.);
2)
zakładach poprawczych, schroniskach dla nieletnich oraz rodzinnych ośrodkach diagnostyczno-konsultacyjnych działających na podstawie ustawy z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 33, poz. 178 z późn. zm.);
3)
publicznych kolegiach pracowników służb społecznych.
W Polsce kwalifikacje do nauczania w ramach systemu oświaty zdobywa się przez ukończenie studiów wyższych z odpowiednim przygotowaniem pedagogicznym. Stanowisko nauczyciela może zajmować osoba, która posiada wyższe wykształcenie z odpowiednim przygotowaniem pedagogicznym lub ukończyła zakład kształcenia nauczycieli i podejmuje pracę na stanowisku, do którego są to wystarczające kwalifikacje, przestrzega podstawowych zasad moralnych oraz spełnia warunki zdrowotne niezbędne do wykonywania zawodu.
Natomiast status prawny nauczycieli akademickich uregulowany jest w ustawie z dnia 27 lipca 2005 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz. U. Nr 164, poz. 1365 z późn. zm.). Ustawę stosuje się do publicznych i niepublicznych szkół wyższych. Nauczyciel akademicki to przede wszystkim pracownik dydaktyczny, naukowy lub naukowo-dydaktyczny zatrudniony przez wyższą uczelnię w celu realizacji jej zadań ustawowych i statutowych. Zakres regulacji urlopu dla poratowania zdrowia nauczycieli obydwu kategorii częściowo się różni. Stosunkowo najpełniej normuje go art. 73 KN i jedynie on jest przedmiotem niniejszej analizy.

Nauczyciel, jak każdy zatrudniony i ubezpieczony, ma prawo do zasiłku chorobowego z powodu czasowej niezdolności do pracy, orzekanej na zasadach ogólnych. W razie przedłużania się problemów zdrowotnych, w sytuacji gdy dłuższa przerwa w pracy może wpłynąć korzystnie na poprawę stanu zdrowia i odzyskanie zdolności do pracy, nauczyciel może skorzystać z urlopu dla poratowania zdrowia. Urlop dla poratowania zdrowia jest udzielany wyłącznie na wniosek nauczyciela, zatem udzielenie urlopu bez tego wniosku nie jest możliwe (por. wyrok SN z dnia 25 lipca 2006 r., sygn. akt I PK 47/06).

2. Przesłanki uzyskania przez nauczyciela urlopu dla poratowania zdrowia
W świetle obowiązujących przepisów nauczyciel będący pracownikiem podlega obligatoryjnie ubezpieczeniu zdrowotnemu i w związku z tym ma prawo do świadczeń zdrowotnych z ubezpieczenia zdrowotnego (takich samych jak inni ubezpieczeni). Nauczyciele, podobnie jak wszyscy pracownicy, podlegają także profilaktycznym badaniom lekarskim na podstawie art. 229 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn. zm.). Dodatkowo w sferze świadczeń związanych z ochroną zdrowia nauczyciele systemu oświaty mają prawo do uzyskania w sytuacjach prawem określonych urlopu dla poratowania zdrowia. Jednakże nauczycielowi placówki niepublicznej nie przysługuje prawo do płatnego urlopu dla poratowania zdrowia przewidzianego w art. 73 ust. 1 KN (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 września 1998 r., sygn. akt I PKN 303/98). Dlatego też gdy o wydanie orzeczenia zwraca się nauczyciel ze szkoły prywatnej, lekarz nie ma prawa wydać przedmiotowego orzeczenia.
Regulacje prawne w zakresie urlopu zdrowotnego dla nauczycieli sytemu oświaty zawarte są w:
1)
art. 73 KN;
2)
rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 27 października 2005 r. w sprawie orzekania o potrzebie udzielenia nauczycielowi urlopu dla poratowania zdrowia (Dz. U. Nr 233, poz. 1991) – dalej r.o.u.
Celem urlopu dla poratowania zdrowia jest przeprowadzenie zaleconego przez lekarza leczenia. Karta Nauczyciela w art. 73 ust. 1 wskazuje bezwzględne przesłanki, dopiero po spełnieniu których nauczyciel z uwagi na stan zdrowia może ubiegać się o wydanie orzeczenie lekarskiego. Przesłankami powyższymi są:
1)
odpowiedni rodzaj zatrudnienia;
2)
odpowiedni minimalny staż pracy.
Prawo do pierwszego urlopu dla poratowania zdrowia nauczyciel nabywa po spełnieniu łącznie następujących warunków:
a)
zatrudnienie w pełnym wymiarze zajęć na czas nieokreślony;
b)
staż pracy w szkole wynoszący co najmniej 7 lat;
c)
uzyskanie orzeczenia lekarskiego o potrzebie przeprowadzenia leczenia.

Do wymaganego siedmioletniego okresu pracy w szkole wlicza się okresy czasowej niezdolności do pracy wskutek choroby oraz urlopu innego niż wypoczynkowy, trwające łącznie nie dłużej niż 6 miesięcy. W przypadku okresu niezdolności do pracy i urlopu trwających dłużej niż 6 miesięcy wymagany okres pracy przedłuża się o ten okres. Siedmioletni okres pracy w szkole, uzasadniający prawo do urlopu, powinien przypadać bezpośrednio przed datą rozpoczęcia urlopu dla poratowania zdrowia. Wymóg siedmioletniego okresu pracy w szkole dotyczy udzielenia pierwszego urlopu dla poratowania zdrowia. Przesłanką uzyskania kolejnego urlopu dla poratowania zdrowia jest zatrudnienie w pełnym wymiarze zajęć na czas nieokreślony i uzyskanie odpowiedniego orzeczenia lekarskiego. Ponadto nauczycielowi można udzielić kolejnego urlopu dla poratowania zdrowia nie wcześniej niż po upływie roku od dnia zakończenia poprzedniego urlopu dla poratowania zdrowia. Łączny wymiar urlopu dla poratowania zdrowia nauczyciela w okresie całego zatrudnienia nie może przekraczać 3 lat. Dyrektor szkoły udziela urlopu dla poratowania zdrowia w celu przeprowadzenia zaleconego leczenia w wymiarze nieprzekraczającym jednorazowo roku. Jednakże nauczycielowi, któremu do nabycia prawa do emerytury brakuje mniej niż rok, urlop dla poratowania zdrowia nie może być udzielony na okres dłuższy niż do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, w którym nauczyciel nabywa uprawnienia emerytalne. Termin końcowy urlopu dla poratowania zdrowia wyznacza wtedy data, w której nauczyciel nabywa uprawnienia emerytalne.

W art. 73 KN nie jest przewidziany odrębny tryb w zakresie przedłużania urlopu dla poratowania zdrowia. Zdaniem autorki należy dopuścić taką możliwość i orzekać na zasadach ogólnych dla udzielania urlopu, uwzględniając jednakże maksymalny czas wykorzystania urlopu (czyli do 3 lat). O potrzebie przedłużenia urlopu powinien orzekać zasadniczo ten sam lekarz, który wydał pierwsze orzeczenie. Przedłużenia nie należy traktować w takiej sytuacji jako nowego urlopu, tylko kontynuację starego, stąd nie ma wtedy ograniczenia w postaci wymaganej ustawą rocznej przerwy między kolejnymi urlopami.
Nauczyciel podczas korzystania z urlopu dla poratowania zdrowia pozostaje w stosunku pracy. Pobiera za ten okres wynagrodzenie, a zakład odprowadza od jego zarobków składki na ubezpieczenia społeczne, co oznacza, że jest to okres składkowy zaliczany do podstawy emerytury. Nauczyciel w okresie przebywania na urlopie dla poratowania zdrowia zachowuje prawo do comiesięcznego wynagrodzenia zasadniczego i dodatku za wysługę lat oraz prawo do innych świadczeń pracowniczych, w tym dodatków socjalnych określonych w art. 54 KN (w szczególności do dodatku mieszkaniowego). Nauczyciel ma wtedy prawo do świadczeń opieki medycznej finansowanych ze środków publicznych (świadczeń gwarantowanych w ramach ubezpieczenia zdrowotnego). Przebywanie na urlopie zdrowotnym uniemożliwia świadczenie pracy przez nauczyciela na rzecz zarówno pierwotnego, jak i innego pracodawcy oraz prowadzenie działalności gospodarczej. Bowiem zgodnie z art. 73 ust. 7 KN w okresie przebywania na urlopie dla poratowania zdrowia nauczyciel nie może nawiązać stosunku pracy lub podjąć innej działalności zarobkowej. W przypadku stwierdzenia, że w okresie urlopu dla poratowania zdrowia nauczyciel podejmuje inny stosunek pracy lub inną działalność zarobkową, dyrektor szkoły odwołuje nauczyciela z urlopu, określając termin, w którym nauczyciel obowiązany jest do powrotu do pracy. Podstawą odwołania nauczyciela z urlopu dla poratowania zdrowia może być również kontynuowanie zatrudnienia na podstawie stosunku pracy lub wykonywanie innej działalności zarobkowej, rozpoczętych przed udzieleniem tego urlopu (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 7 lipca 2005 r., sygn. akt II PZP 5/05).
(...)