1. Wprowadzenie
Jednym z głównych celów Wspólnoty Europejskiej jest stworzenie wewnętrznego rynku, charakteryzującego się zniesieniem między państwami członkowskimi przeszkód w swobodnym przepływie towarów, osób, usług i kapitału. Działaniami zmierzającymi do osiągnięcia tego celu jest m.in. zapewnienie swobodnego przepływu pracowników i usług wewnątrz Wspólnoty oraz ułatwienie wykonywania działalności na własny rachunek.
Z dniem 1 maja 2004 r. Polska stała się członkiem Unii Europejskiej. Można powiedzieć, iż od tego momentu rozpoczął się proces budowania wewnętrznego rynku z udziałem Polski, co przejawia się m.in. w umożliwieniu polskim lekarzom i lekarzom dentystom wykonywania zawodu w dowolnie wybranym państwie członkowskim Unii Europejskiej.

Aktem prawnym określającym środki do wprowadzenia w życie powyższych działań jest dyrektywa 2005/36/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 7 września 2005 r. w sprawie uznawania kwalifikacji zawodowych (Dz. Urz. UE L 255 z 30.09.2005, s. 22).
Punkt (1) dyrektywy 2005/36/WE stanowi, iż zgodnie z art. 3 ust. 1 lit. c Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (Dz. U. z 2004 r. Nr 90, poz. 864/2) jednym z celów Wspólnoty jest zniesienie przeszkód w swobodnym przepływie osób i usług między państwami członkowskimi. Dla obywateli państw członkowskich oznacza to w szczególności możliwość wykonywania zawodu jako osoba pracująca na własny rachunek lub jako pracownik najemny w państwie członkowskim innym niż to, w którym zdobyli kwalifikacje zawodowe.
Artykuł 1 dyrektywy 2005/36/WE określa cel dyrektywy. Celem tym jest ustanawianie zasad, na podstawie których każde państwo członkowskie, które uzależnia dostęp do zawodu regulowanego lub jego wykonywanie na swoim terytorium od posiadania szczególnych kwalifikacji zawodowych uznaje, dla celów dostępu do tego zawodu i jego wykonywania, kwalifikacje zawodowe uzyskane w innym lub innych państwach członkowskich, które umożliwiają posiadaczowi wymienionych kwalifikacji wykonywanie w tych państwach tego samego zawodu.
Z wykonywaniem zawodu lekarza jako zawodu zaufania publicznego nierozerwalnie związana jest kwestia obowiązku przestrzegania przez osoby wykonujące ten zawód zasad etyczno-deontologicznych. Na tle zasady swobodnego przepływu osób i usług, o którym mowa powyżej, przejawiającej się m.in. w tym, iż polscy lekarze mogą wykonywać zawód na terenie innych państw Unii Europejskiej, rodzi się pytanie, czy polski lekarz wykonujący zawód za granicą obowiązany jest przestrzegać zasad etyczno-deontologicznych obowiązujących w Polsce, czy też zasad obowiązujących w tym państwie, w którym aktualnie wykonuje zawód.

2. Zasady wykonywania zawodu lekarza w innych państwach członkowskich UE
W każdym państwie członkowskim Unii Europejskiej istnieją mechanizmy mające gwarantować jakość udzielanych świadczeń zdrowotnych oraz zapewnić wysoki poziom etyczno-deontologiczny osób wykonujących zawód lekarza.
Jedna z definicji etyki zawodowej określa ją jako "układ powinności moralnych wyznaczających sposoby postępowania reprezentantów danego zawodu (przede wszystkim zawodu społecznego zaufania) podczas wykonywania stosownych czynności i zadań, niekiedy również sposoby zachowań w sferze prywatnej"1.
Nie ma wątpliwości, iż przestrzeganie zasad etyczno-deontologicznych jest bardzo istotnym aspektem wykonywania zawodów lekarza i lekarza dentysty. W Polsce obowiązek przestrzegania tych zasad wynika m.in. z ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (tekst jedn.: Dz. U. z 2008 r. Nr 136, poz. 857 z późn. zm.) - dalej u.z.l.l.d. - oraz ustawy z dnia 2 grudnia 2009 r. o izbach lekarskich (Dz. U. Nr 219, poz. 1708) i dotyczy wszystkich lekarzy wykonujących zawód na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Należy jednak odpowiedzieć na pytanie, co się dzieje w przypadku, gdy lekarz posiadający polskie obywatelstwo decyduje się wykonywać zawód w innym państwie członkowskim Unii Europejskiej? Czy nadal będzie on obowiązany przestrzegać zasad etyki zawodowej obowiązujących w Polsce, pomimo iż zaprzestał wykonywania zawodu na jej terytorium?
Po przeanalizowaniu przepisów dyrektywy 2005/36/WE należy stwierdzić, iż lekarz jest obowiązany przestrzegać przepisów, w tym zasad etyczno-deontologicznych, tego państwa członkowskiego Unii Europejskiej, w którym wykonuje zawód. Powyższe twierdzenie wynika z powołanych poniżej zapisów dyrektywy 2005/36/WE. Zgodnie z art. 2 ust. 1 dyrektywy 2005/36/WE dyrektywę stosuje się wobec wszystkich obywateli państw członkowskich zamierzających wykonywać zawód regulowany w państwie członkowskim innym niż to, w którym uzyskali kwalifikacje zawodowe, zarówno jako osoba pracująca na własny rachunek, w tym jako osoba wykonująca wolny zawód, jak też jako pracownik najemny. Artykuł 4 dyrektywy 2005/36/WE stanowi, iż uznanie kwalifikacji zawodowych przez przyjmujące państwo członkowskie pozwala beneficjentowi na podjęcie wykonywania na jego terenie zawodu, do którego posiada kwalifikacje w rodzimym państwie członkowskim, oraz wykonywanie tego zawodu w państwie przyjmującym na tych samych warunkach, jakie obowiązują obywateli tego państwa.

Tak więc skutkiem uznania kwalifikacji zawodowych lekarzy przyjeżdżających z innego państwa członkowskiego jest to, iż mogą oni wykonywać zawód w państwie przyjmującym na takich samych zasadach i warunkach jak obywatele tego państwa. Skoro więc jednym z warunków wykonywania zawodu lekarza jest przestrzeganie przez lekarzy - obywateli danego państwa członkowskiego - zasad etyki zawodowej obowiązujących w tym państwie, to obowiązują one również lekarzy przybywających z innych państw członkowskich.

"A oto konsekwencje takiego ujęcia:
a) co do zasady więc lekarz polski wykonujący zawód na terenie państwa członkowskiego UE w aspekcie materialnoprawnym podlega przepisom prawa lekarskiego, w tym zawodowo-deontologicznego, miejsca wykonywania zawodu, czyli państwa przyjmującego. Nie może więc np. powoływać się na argument, iż polskie przepisy deontologiczne (KEL) zawierają w danej kwestii odmienne regulacje niż przepisy miejscowe [...].
b) państwo przyjmujące, zgodnie z dyrektywą 75/362 [obecnie dyrektywa 2005/36/WE - przyp. aut.], zobowiązane jest natomiast do podjęcia niezbędnych starań dla zapewnienia praktykującemu na jego terytorium lekarzowi-cudzoziemcowi stosownych informacji na temat prawa medycznego, w tym deontologicznego obowiązującego w miejscu wykonywania tej działalności, ten zaś powinien się z tymi regulacjami zapoznać i nie może się tłumaczyć ich nieznajomością.
Konsekwentnie do tego, w aspekcie procesowym, właściwym do rozpoznania takiego czynu będzie stosowny organ (sąd lekarski lub inny uprawniony) państwa członkowskiego, na terenie którego lekarz prowadził swoją działalność. Organ taki prowadzi postępowanie w oparciu o przepisy prawa miejscowego"2.

Podsumowując należy stwierdzić, iż polscy lekarze mogą wykonywać zawód w innych państwach członkowskich UE na takich samych zasadach, na jakich wykonują zawód lekarze będący obywatelami tych krajów. Oznacza to na przykład, że jeśli państwo przyjmujące wymaga od swoich obywateli, by w celu wykonywania zawodu uzyskali wpis do rejestru lub zgodę odpowiednich organów państwa przyjmującego, to ten sam warunek powinien spełnić lekarz przybywający z Polski. Powyższe dotyczy również przestrzegania zasad etyczno-deontologicznych. Lekarze wykonujący zawód na terenie innego państwa członkowskiego podlegają odpowiedzialności zawodowo-deontologicznej takiej, jakiej podlegają lekarze obywatele tego państwa.
(...)