I. Odpowiedzialność publicznego zakładu opieki zdrowotnej
Rodzaj odpowiedzialności cywilnej publicznego zakładu opieki zdrowotnej za winę lekarza lub personelu medycznego, jest uzależniony od tego czy działanie zakładu opieki zdrowotnej mieści się w pojęciu wykonywania władzy publicznej czy też nie.
Zgodnie z art. 417 § 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.), za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej, ponosi odpowiedzialność Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego lub inna osoba prawna wykonująca tę władzę z mocy prawa. Skarb Państwa i jednostki samorządu terytorialnego zwykle nie działają "osobiście" (czyli przez swoje organy), ale najczęściej przez inne osoby, czy to pozostające w stosunku pracy, czy też działające na zlecenie (funkcjonariusze).
Uniezależniona od winy odpowiedzialność, statuowana przez art. 417 i następne Kodeksu cywilnego, jest więc odpowiedzialnością za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej. Jak podkreślił Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 4 grudnia 2001 roku (sygn. akt SK 18/00, Lex nr 50257), wykonywanie władzy publicznej łączy się z reguły, chociaż nie zawsze, z możliwością władczego kształtowania sytuacji jednostki. Oczywiście do kompetencji różnych instytucji upoważnionych do wykonywania władzy publicznej może i najczęściej należy, zarówno wykonywanie funkcji władczych jak i innych np. świadczenie usług leczniczych. Wykonywaniem władzy publicznej nie jest z całą pewnością świadczenie usług publicznych przez państwo. Do korzystania z tej sfery aktywności państwa nie można bowiem nikogo zmusić. Konsekwentnie spełniając zadania publiczne, a do takich należy opieka zdrowotna wykonywana ze środków publicznych, zakłady opieki zdrowotnej utworzone przez organy administracji, nie stają się organami władzy, gdyż nie kształtują w drodze przymusu sytuacji prawnej pacjentów.

Istnieją jednakże pewne działania publicznych zakładów opieki zdrowotnej, które mogą być objęte pojęciem wykonywania władzy publicznej w rozumieniu art. 417 § 1 Kodeksu cywilnego. Są to publiczne usługi, z których korzystanie jest obwarowane przymusem państwowym, np. szczepienia ochronne czy przymusowe leczenie psychiatryczne. Skoro "władza publiczna" to każdy, kto w imieniu państwa ma prawo oczekiwać posłuszeństwa od innych podmiotów w pewnym zakresie, to tym samym obowiązkowe szczepienie wykonywane przez publiczny zakład, który ma prawo uruchomić przymus państwowy w razie nie poddania się temu szczepieniu, należałoby zaliczyć do sfery wykonywania władzy publicznej. Twierdzeniu temu nie przeczy fakt, iż jednocześnie tego rodzaju szczepienia mogą świadczyć instytucje niepubliczne na podstawie umów cywilnoprawnych zawartych z zainteresowanym podmiotem. Świadczenie takich usług przez niepubliczne zakłady nie będzie jednakże wykonywaniem władzy publicznej, bowiem podmioty te nie mogą wymusić poddania się świadczonym przez siebie usługom.

Ustawodawca przyjął, że za szkodę, wyrządzoną wykonywaniem z mocy prawa władzy publicznej, odpowiada wskazany w ustawie podmiot. Gdy szkodę wyrządziła jedna z wewnętrznych jednostek organizacyjnych, nieposiadająca odrębnej odpowiedzialności prawnej, to wówczas za szkodę tę odpowiada całym swoim majątkiem podmiot, w ramach, którego osobowości prawnej owa jednostka organizacyjna działa. Kodeks cywilny przewiduje więc szczególną odpowiedzialność Skarbu Państwa jedynie w odniesieniu do działań publicznoprawnych. W pozostałych przypadkach, określanych jako sfera dominium, Skarb Państwa odpowiada na takich samych zasadach jak inne osoby fizyczne i prawne. Jeżeli działalność usługowa w zakresie służby zdrowia jest wykonywana przez specjalnie powołany do tego celu publiczny zakład opieki zdrowotnej, posiadający osobowość prawną, to kwestię jego odpowiedzialności cywilnej za szkody wyrządzone z winy jej personelu należy rozstrzygać na zasadach ogólnych określonych w art. 430 z związku z art. 415 Kodeksu cywilnego. Zgodnie z art. 430 Kodeksu cywilnego, kto na własny rachunek powierza wykonanie czynności osobie, która przy wykonywaniu tej czynności podlega jego kierownictwu i ma obowiązek stosować się do jego wskazówek, ten jest odpowiedzialny za szkodę wyrządzoną z winy tej osoby przy wykonywaniu powierzonej jej czynności.

Przesłankami odpowiedzialności na podstawie tego przepisu są więc:
- powierzenie wykonania czynności na własny rachunek osobie podlegającej kierownictwu powierzającego (zakładu opieki zdrowotnej);
- zawinione zachowanie podwładnego (personelu medycznego) przy wykonywaniu powierzonej mu czynności;
- wystąpienie szkody oraz
- związek przyczynowy pomiędzy zachowaniem podwładnego, a szkodą.
"Powierzenie wykonania czynności" może wynikać nie tylko z polecenia wykonania konkretnej czynności, ale również z charakteru zajmowanego stanowiska czy charakteru wykonywanej pracy. Zakres czynności powierzonych lekarzowi traktuje się bardzo szeroko, jako czynności związane z procesem całego leczenia, wszystkich badań i opieki nad pacjentem oraz zadania wykonywane na rachunek zakładu, choćby lekarz miał w tym własny interes. Ponadto czynność jest powierzona również wówczas, gdy lekarz przekroczył obowiązujące go przepisy lub dokonał zabiegu nieleżącego w granicach jego specjalizacji. Istotne jest to, by jego działanie lub zaniechanie było związane z realizacją celu, dla którego został zatrudniony w zakładzie opieki zdrowotnej. (...)