Obowiązek poddawania się szczepieniom ochronnym w Polsce nakłada ustawa o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi. Są one realizowane zgodnie z aktualizowanym co roku kalendarzem szczepień u dzieci i młodzieży do 19. roku życia oraz osób szczególnie narażonych na zachorowanie, czyli studentów uczelni medycznych, pracowników ochrony zdrowia, pracowników służb weterynaryjnych. Zgodnie z art. 17 ustawy osoby przebywające na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej przez okres krótszy niż trzy miesiące są zwolnione z obowiązku poddawania się obowiązkowym szczepieniom ochronnym, z wyjątkiem szczepień poekspozycyjnych (czyli po narażeniu na kontakt z danym patogenem, np. w wyniku kontaktu lekarza z zarażonym pacjentem).
Przed szczepieniem – jak przebiega kwalifikacja?
Procedura poddania się szczepieniu również została szczegółowo ujęta w ustawie. Przede wszystkim, wykonanie obowiązkowego szczepienia ochronnego jest poprzedzone lekarskim badaniem kwalifikacyjnym w celu wykluczenia przeciwwskazań do podania szczepionki. Może wykonywać je lekarz, ale także felczerzy, pielęgniarki, położne, higienistki szkolne i ratownicy medyczni. Przeciwskazaniem jest przede wszystkim choroba, przyjmowanie niektórych leków (np. antybiotykoterapia). Indywidualne okoliczności każdorazowo ocenia lekarz. Co do zasady, do przeprowadzenia szczepienia pacjent powinien być zdrowy, a więc nie mieć np. objawów infekcyjnych. Jeśli specjalista stwierdzi, że są przeciwskazania do szczepienia w danym momencie, jest ono przekładane na inny termin. W momencie, gdy lekarskie badanie kwalifikacyjne daje podstawy do długotrwałego odroczenia obowiązkowego szczepienia ochronnego, lekarz kieruje osobę objętą obowiązkiem szczepienia ochronnego do konsultacji specjalistycznej.
Szczepienia generalnie dzielą się na obowiązkowe i zalecane. Warto przy tym pamiętać, że te zaliczane do obowiązkowych nie muszą mieć takiego statusu dla wszystkich (przykładem jest szczepienie przeciwko ospie wietrznej, które jest obligatoryjne tylko w niektórych przypadkach).
Do szczepień obowiązkowych zaliczamy szczepienia przeciwko:
- gruźlicy,
- wirusowemu zapaleniu wątroby typu B,
- błonicy,
- krztuścowi,
- tężcowi,
- ostremu nagminnemu porażeniu dziecięcemu (poliomyelitis),
- odrze,
- śwince,
- różyczce,
- inwazyjnemu zakażeniu Streptococcus pneumoniae (pneumokokowym),
- inwazyjnym zakażeniom Haemophilus influenzae typu B,
- zakażeniom wywołanym przez rotawirusy,
- ospie wietrznej.
Szczepienia zalecane są ujmowane w corocznie aktualizowanym kalendarzu szczepień. W 2025 r. znalazły się w nim np. szczepienia przeciwko wirusowi brodawczaka ludzkiego (HPV) dla osób po ukończeniu 9. roku życia (do ukończenia 14. r. ż.), w schemacie dwudawkowym; dla osób urodzonych w 2010 r. szczepienie musi być rozpoczęte do ukończenia 14. roku życia i może być zakończone po ukończeniu 14. roku życia (z zachowaniem dwudawkowego schematu).
Czytaj więcej: Opublikowano kalendarz szczepień na 2025 r. - są nowości
Czytaj w LEX: Obowiązkowe szczepienia ochronne służą w walce z epidemiami > >
Raport do sanepidu i grzywna za odmowę
Odmowa obowiązkowych szczepień generalnie stwarza zagrożenie epidemiczne – im więcej osób niezaszczepionych na daną chorobę, tym bardziej wzrasta ryzyko powrotu chorób zakaźnych, które wygaszono (tak dzieje się np. w przypadku krztuśca). Lekarz ma obowiązek wyjaśnić osobie zobowiązanej do poddania się obowiązkowym szczepieniom ochronnym lub osoby sprawującej prawną pieczę nad osobą małoletnią lub bezradną albo opiekuna faktycznego o obowiązku poddania się tym szczepieniom, a także poinformowanie o szczepieniach zalecanych.
Medyk ma również obowiązek przekazywania raportów o niewykonanych szczepieniach obowiązkowych do odpowiedniego państwowego powiatowego inspektora sanitarnego. Zawierają one m.in. dane osobowe niezaszczepionego oraz rodziców bądź opiekunów. Niepoddanie się obowiązkowi szczepień jest uznawane za wykroczenie. Jeśli postępowanie administracyjne (prowadzone przez sanepid) nie przyniesie efektów, zgodnie z art. 115 kodeksu wykroczeń osobie, która nie poddaje się obowiązkowemu szczepieniu ochronnemu przeciwko gruźlicy lub innej chorobie zakaźnej albo obowiązkowemu badaniu stanu zdrowia, mającemu na celu wykrycie lub leczenie gruźlicy, choroby wenerycznej lub innej choroby zakaźnej, podlega karze grzywny do 1500 złotych albo karze nagany. Tej samej karze podlega osoba sprawująca pieczę nad osobą małoletnią lub bezradną.
Dopuszczalność zastosowania sankcji potwierdzają sądy, do których trafiają sprawy związane z odmową poddania się szczepieniom. Przykładowo, Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 19 marca 2024 r. (sygn. akt II GSK 27/21) orzekł, że wynikający z przepisów obowiązek poddania dziecka szczepieniu ochronnemu jest bezpośrednio wykonalny. Jego niedopełnienie powoduje wszczęcie postępowania egzekucyjnego, którego rezultatem jest grzywna dla matki. Wskazał przy tym, że obowiązek szczepienia wchodzi w zakres gwarancji prawa do poszanowania życia prywatnego, jednak sankcje administracyjne realizują ważne cele społeczne.
Czytaj więcej: NSA: Szczepienie dziecka bez zgody rodzica to konieczny przymus
Sprawdź w LEX: Od szczepionki nie ma ucieczki > >
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
