1. Wprowadzenie

Medyczne laboratorium diagnostyczne nie może pozostać obojętne na zmiany otoczenia, a w szczególności na postęp technologiczny. Szczególnie istotny obecnie dla każdej działalności rynkowej jest rozwój i popularyzacja internetu. Internet w coraz większym stopniu wpływa na zachowania i przyzwyczajenia ludzi. Większość z nich nie wyobraża sobie codziennego życia bez takich narzędzi jak e-mail, wyszukiwarka internetowa czy przeglądarka WWW. Dzięki internetowi pojawiła się nowa forma porozumiewania między ludźmi, nieporównywalna z żadną dotychczas znaną formą komunikacji. Charakterystycznymi cechami internetu, wyróżniającymi go spośród innych mediów, są m.in.:
1) globalny zasięg;
2) multimedialność;
3) interaktywność;
4) duża liczba użytkowników;
5) szybkość przekazu;
6) stosunkowo niski koszt.
Najpopularniejszą usługą internetową jest strona (witryna) WWW. To system hipertekstowych dokumentów powiązanych ze sobą odsyłaczami. E-mail to jeden z najważniejszych sposobów komunikacji przez internet. Polega na przekazywaniu listów elektronicznych, czyli wiadomości tekstowych, dodatkowo opatrzonych adresem e-mail odbiorcy i nadawcy. Świadczeniodawcy medyczni, w tym laboratoria medyczne, aby przetrwać czy wzmocnić pozycję na rynku muszą korzystać w coraz szerszym zakresie z internetu, a także systemów informatycznych. Przyszłość diagnostyki laboratoryjnej to tzw. e-diagnostyka.

2. Laboratoryjne systemy informatyczne (LSI)

Trudno wyobrazić sobie nowoczesne laboratorium bez stosowania systemów informatycznych. Laboratorium powinno i może posiadać różnorodne oprogramowanie informatyczne, począwszy od niezbędnego do funkcjonowania (takiego jak oprogramowanie wewnętrznych programów analizatorów laboratoryjnych), przez programy sterowania pomiarami i urządzeniami, systemy kontroli i sterowania jakością, aż po kompleksowe systemy zarządzania laboratorium. Ostatnia dekada to coraz powszechniejsze wdrażanie w laboratoriach LSI o różnym zakresie i stopniu zaawansowania. Niektóre z nich obejmują wszystkie, a niektóre większość lub tylko wybrane etapy pracy laboratorium. Na uwagę szczególnie zasługują LSI, które obejmują wszystkie etapy pracy laboratorium, począwszy od rejestracji, kontroli jakości, autoryzacji, możliwości wydruków i statystyki oraz archiwizacji dokumentacji, na księgowości i kontroli magazynu skończywszy. Nowoczesne oprogramowanie analizatorów laboratoryjnych wraz z LSI wprowadza pełną automatyzację procesów analitycznych, a przy tym do minimum eliminuje możliwość powstania pomyłek. Laboratoryjne systemy informatyczne umożliwiają spełnienie przez polskie laboratoria medyczne europejskich standardów w zakresie diagnostyki laboratoryjnej. Rynek oferuje rozmaite LSI. Poniżej zostaną przedstawione wybrane z nich (te najpopularniejsze). Informacje o funkcjach konkretnego LSI pochodzą od jego wytwórcy bądź sprzedawcy i mają ukazać jedynie możliwe sfery zastosowania oprogramowania w laboratorium, a także jego funkcjonalności. Bezspornie każdy LSI wpływa na zarządzanie laboratorium i staje się zależnie od swego zakresu przedmiotowego w większym lub mniejszym stopniu elementem e-diagnostyki. Dla klienta (zleceniodawcy badań, pacjenta) laboratorium jedną z najważniejszych funkcji praktycznych LSI jest wirtualny dostęp do wyników badań (tj. możliwość zapoznania się z wynikami badań w internecie).
I. Laboratoryjny system informatyczny firmy MARCEL (Centrum):
a) integruje proces diagnostyczny z aparaturą analityczną;
b) zapewnia wielopoziomową kontrolę jakości i wspomaganie systemu jakości (przez automatyczną ewidencję zdarzeń, odtwarzalność i analizę procesów analitycznych);
c) organizuje przepływ informacji i automatyzuje proces rejestracji;
d) pozwala na przechowywanie dokumentacji medycznej i wymianę danych, np. z ośrodkami zdrowia, maksymalnie wspomaga procesy analityczne (przez automatyczną identyfikację materiału);
e) pozwala na automatyzację procesów administracyjnych;
f) daje różnorodność narzędzi wymiany danych z lekarzem i pacjentem (czytniki, skanery, karty, teletransmisja, internet, rozsyłanie wyników, baza wyników dostępna przez stronę WWW);
g) zapewnia zdalne serwisowanie1.
II. Laboratoryjny system informatyczny FILAB 2.0:
a) przyjazny, intuicyjny interfejs, upraszczający i przyspieszający pracę;
b) łatwa rejestracja zleceń przy wykorzystaniu dowolnie zdefiniowanych profili badań;
c) wielowariantowy system cenników badań;
d) pełna, szybka identyfikacja zleceń, pacjenta, materiału i wyników badań;
e) automatyzacja procesu identyfikacji materiału i miejsca, w którym się znajduje;
f) system współpracujący z dowolną aparaturą analityczną i systemem informatycznym;
g) sumator hematologiczny dla krwi obwodowej, szpiku i pmr;
h) wielooddziałowość, kilka modeli współpracy z zewnętrznymi punktami pobrań, prezentacja wyników na bezpiecznych stronach WWW, zautomatyzowana wysyłka wyników do placówek lub lekarzy zlecających badania;
i) możliwość zastosowania podpisu elektronicznego;
j) pełna historia badań pacjenta;
k) słownik ICD9, wymiana informacji z systemami zewnętrznymi oparta o standard HL7;
l) różne metody tworzenia archiwum;
m) dowolnie personalizowane wydruki wyników i raportów2.
III. Laboratoryjny system informatyczny e-LAB:
a) pozwala precyzyjnie śledzić próbkę w przebiegu całego procesu analitycznego (od przyjęcia do zmagazynowania);
b) kontroluje proces poanalityczny, monitorując dystrybucję wyników (zapisywane jest m.in. kto, kiedy i w jaki sposób wydał wynik);
c) kontrola jakości (walidacja dwustopniowa, procedury ISO 9001:2000, karty kontrolne, kontrola zewnątrz- i wewnątrzlaboratoryjna);
d) możliwość szybkiego udzielenia precyzyjnych odpowiedzi na pytania i dostosowanie warunków współpracy do indywidualnych oczekiwań (np. indywidualne raporty i zestawienia);
e) wykresy delta check (przejrzyste wykresy prezentujące zmianę parametrów danego pacjenta w czasie);
f) zaawansowane funkcje tworzenia raportów (możliwe jest przygotowanie dowolnego zestawienia danych znajdujących się w bazie);
g) wygodny i szybki dostęp do wyników badań, od momentu ich zatwierdzenia w laboratorium;
h) dostęp poprzez indywidualne konto dostępowe z unikalnym loginem i hasłem, do którego przypisane są stosowne uprawnienia;
i) pełna ochrona danych gwarantowana przez technologię Oracle;
j) maksymalna automatyzacja procesów;
k) obsługa standardowo stosowanego w oprogramowaniu medycznym protokołu HL7 (pozwala również na komunikację za pomocą dowolnego innego protokołu);
l) zdalne serwisowanie (rozwiązywanie ewentualnych problemów w działaniu programu odbywa się przez internet)3.
Generalnie struktura typowego LSI obejmuje etap przedanalityczny (przede wszystkim przyjęcie zlecenia, pobranie, rejestracja i rozdysponowanie materiału), analityczny i poanalityczny (wydruk, podgląd). Poszczególne LSI wyposażone bywają zazwyczaj w kilka modułów o charakterze podstawowym i moduły dodatkowe. Moduły podstawowe, jeśli chodzi o swój cel i przedmiot, są w większości programów LSI zasadniczo podobne. Natomiast LSI poszczególnych wytwórców różnią się między sobą, poza aspektami graficznymi i technologicznymi, przede wszystkim zakresem dodatkowych funkcji. W zależności od przyjętej strategii i możliwości finansowych w laboratoriach funkcjonują różne LSI, jednakże wszystkie one powinny być przyjazne w korzystaniu dla użytkowników, dobrze zabezpieczać dane, ułatwiać zarządzanie pracą laboratorium, a także powinny być użyteczne dla klientów laboratoriów (łatwa dostępność do wyników).
Kluczowym dla sprawnego funkcjonowania laboratorium jest moduł rejestracji zleceń. W przypadku ich wprowadzania przez operatora bardzo ważną cechą jest ergonomia, intuicyjność oraz przejrzystość modułu, aby maksymalnie skrócić czas potrzebny na zarejestrowanie pacjenta i wprowadzenie zleconych badań, unikając przy tym pomyłek. Ponadto w ramach tego lub odrębnego modułu bardzo istotna jest możliwość „śledzenia” zlecenia (stopnia jego realizacji).
Kolejny ważny moduł to kontrola jakości – powinien on umożliwić zaplanowanie, wdrożenie i realizację systemu kontroli jakości laboratorium w oparciu o przepisy prawa i przyjęte standardy kontroli wewnątrzlaboratoryjnej. Istotna funkcja oprogramowania to akceptacja i walidacja wyników badań (system kontroli wyników badań). Dla procesu diagnostycznego bardzo istotne są możliwości dotyczące dostępu do historii badań konkretnego pacjenta. Chodzi przede wszystkim o szybkie i łatwe sprawdzenie historycznych wyników badań pacjentów. Dla pacjenta najważniejszą funkcją LSI jest wirtualny dostęp do wyników badań, o czym szerzej w następnej części analizy.

(...)

Fragment komentarza zamieszczonego w całości w publikacji Serwis Prawo i Zdrowie