NIK: potrzebne rozwiązania prawne dotyczące badań profilaktycznych pracowników

Według Najwyższej Izby Kontroli i Państwowej Inspekcji Pracy brakuje rozwiązań prawnych, które pozwoliłyby na skuteczną kontrolę lekarzy medycyny pracy i pracodawców w sprawie zapewnienia pracownikom odpowiednich badań profilaktycznych. Kontrola wykazała także, że pracodawcy nie otrzymują pełnej informacji o przeciwwskazaniach zdrowotnych do pracy na określonych stanowiskach.

NIK przypomina, że pracodawca ma obowiązek objęcia pracowników profilaktyczną opieką zdrowotną. Zgodnie z przepisami nie wolno dopuścić do pracy pracownika, który nie posiada aktualnego orzeczenia lekarskiego o braku przeciwwskazań do wykonywania pracy na określonym stanowisku.

Zgodnie z przepisami Kodeksu pracy pracodawca jest zobowiązany do przechowywania orzeczenia wydanego na podstawie badań lekarskich. Nie ma jednak obowiązku przechowywania w aktach osobowych pracownika kopii skierowania na badania, co uniemożliwia inspektorom pracy zweryfikowanie, czy pracodawca zawarł w skierowaniu wyczerpujące informacje o występujących na stanowisku pracy czynnikach szkodliwych dla zdrowia, aktualnych wynikach ich badań i pomiarów oraz warunkach uciążliwych.

W rezultacie inspektorzy pracy nie mogli sprawdzić 55 procent skierowań na badania profilaktyczne z powodu nieposiadania ich kopii przez skontrolowanych pracodawców. 22 procent zbadanych przez inspektorów skierowań zawierało niepełne informacje o zagrożeniach dla zdrowia i życia występujących na stanowiskach pracy. Ocenę ryzyka zawodowego nierzetelnie sporządziła blisko połowa skontrolowanych pracodawców.

W kontrolach działalności profilaktycznej lekarzy medycyny pracy, przeprowadzonych przez wojewódzkie ośrodki medycyny pracy, najczęściej stwierdzanymi nieprawidłowościami było wykonywanie przez lekarzy badań bez skierowania lub na podstawie skierowania niezawierającego wymaganych informacji o zagrożeniach dla zdrowia i życia występujących na stanowisku pracy, zawężanie zakresu tych badań oraz nieprawidłowe wyznaczanie terminu kolejnych badań.

NIK i PIP zwracają też uwagę na nieprzeprowadzanie przez lekarzy profilaktyków wizytacji stanowisk pracy. 77 procent skontrolowanych stanowisk pracy nie było wizytowanych przez lekarzy medycyny pracy w celu uzupełnienia informacji o zagrożeniach dla zdrowia i życia zawartych w skierowaniach na badania profilaktyczne.

Brak wizytacji stanowisk pracy uniemożliwia służbie medycyny pracy informowanie inspekcji o zagrożeniach dla zdrowia oraz o przypadkach nieprzestrzegania przez pracodawcę przepisów w zakresie ochrony zdrowia pracowników.

Instytucje kontrolujące zwróciły także uwagę na nieprecyzyjne uregulowania dotyczące możliwości kontrolowania przez wojewódzkie ośrodki medycyny pracy umów, na podstawie których lekarze wykonują badania profilaktyczne. Przepisy ustawy o służbie medycyny pracy nakładają na pracodawców i podstawowe jednostki tej służby obowiązek zawarcia ich w formie pisemnej, nie wskazują jednak, że wojewódzkie ośrodki medycyny pracy mogą kontrolować prawidłowość zawarcia i realizacji tych umów.

Tymczasem według informacji uzyskanych od skontrolowanych pracodawców 35 procent z nich nie zawarło pisemnych umów z jednostkami służby medycyny pracy w celu przeprowadzenia badań profilaktycznych pracowników.

Bez pisemnej umowy z pracodawcą lekarz nie ma prawa wykonywać badań profilaktycznych jego pracowników, ani wydać mu orzeczeń lekarskich.

Kontrola NIK i PIP wykazała, że w przepisach nie określono jednolitych dla całego kraju, szczegółowych zasad wykonywania kontroli podstawowych jednostek służby medycyny pracy. Brakuje również uregulowań zobowiązujących kierownika podstawowej jednostki służby medycyny pracy do powiadomienia kierownika ośrodka o wykonaniu zaleceń pokontrolnych lub o przyczynach ich niewykonania.

NIK i PIP zwracają uwagę, że nieokreślenie w przepisach przykładowego katalogu nieprawidłowości zaliczanych do istotnych uchybień stanowi znaczne utrudnienie dla dyrektorów wojewódzkich ośrodków medycyny pracy w odpowiedniej  kwalifikacji nieprawidłowości.

 [-DOKUMENT_HTML-]

Odsetek kontroli, w wyniku których zostały skierowane wnioski do rzeczników odpowiedzialności zawodowej właściwych okręgowych izb lekarskich, wynosił w poszczególnych latach 2014-2015 odpowiednio: WOMP w Krakowie - 6 procent i 3 procent, WOMP w Łodzi - brak wniosków w 2014 roku i 0,3 procenta w 2015 roku, WOMP w Białymstoku - brak wniosków w 2014 i 2015 roku, WOMP w Bydgoszczy - brak wniosków w 2014 roku i 2 procent w 2015 roku. Stwierdzenie tej samej nieprawidłowości u różnych lekarzy raz kwalifikowano jako istotne uchybienia, innym razem jako inne nieprawidłowości. Wystąpienie do rzecznika często także uzależniano od okoliczności nieprawidłowego działania lekarza, występowania innych nieprawidłowości oraz wyników poprzednich kontroli.

Na brak katalogu uchybień, utrudniający stosowanie wobec lekarzy medycyny pracy zgodnych z przepisami rygorów, zwracali uwagę sami dyrektorzy wojewódzkich ośrodków medycyny pracy, a niektórzy odstępowali od sporządzania wniosków do rzecznika. Niektórzy z nich w odpowiedzi na wystąpienie pokontrolne NIK deklarowali podjęcie próby doprowadzenia do wypracowania - w porozumieniu z Instytutem Medycyny Pracy w Łodzi oraz innymi ośrodkami - jednolitej kwalifikacji nieprawidłowości do istotnych uchybień.

NIK podkreśla, że wyniki kontroli pracodawców i wojewódzkich ośrodków medycyny pracy potwierdzają konieczność rozważenia wprowadzenia dodatkowych rozwiązań prawnych zwiększających możliwość prowadzenia skutecznych kontroli prawidłowości realizowania przez pracodawców obowiązków związanych z zapewnieniem pracownikom profilaktycznych badań lekarskich oraz rzetelności przeprowadzania tych badań przez lekarzy medycyny pracy.

Najwyższa Izba Kontroli i Państwowa Inspekcja Pracy postulują więc wprowadzenie do ustawy o służbie medycyny pracy zapisu wskazującego wprost, że kontrola wojewódzkich ośrodków medycyny pracy obejmuje także sprawdzenie prawidłowości umów, na podstawie których lekarze wykonują badania profilaktyczne, wprowadzenie jednolitych, szczegółowych zasad wykonywania kontroli przez wojewódzkie ośrodki medycyny pracy oraz obowiązku powiadamiania kierowników wojewódzkich ośrodków medycyny pracy o wykonaniu przez adresatów wystąpień pokontrolnych zaleceń zawartych we wnioskach lub o przyczynach ich niewykonania.

NIK sugeruje też sporządzenie przykładowego katalogu kwalifikacji nieprawidłowości do istotnych uchybień, o których mowa w art. 18 ust. 3 ustawy o służbie medycyny pracy oraz dokonanie zmian w rozporządzeniu w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy, które umożliwiałyby Państwowej Inspekcji Pracy kontrolę skierowań na badania profilaktyczne przekazywanych lekarzom, a także nakładających na lekarzy medycyny pracy, obowiązek wizytacji przynajmniej tych stanowisk pracy, które charakteryzują się wysokim ryzykiem zagrożeń dla zdrowia i życia pracownika.

Źródło: www.nik.gov.pl