1. Organizacja Centrów Powiadamiania Ratunkowego
System powiadamiania ratunkowego na obszarze województwa organizuje oraz koordynuje wojewoda, przy pomocy komendanta wojewódzkiego Państwowej Straży Pożarnej oraz komendantów powiatowych (miejskich) Państwowej Straży Pożarnej (ustawa z dnia 5 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy o ochronie przeciwpożarowej oraz niektórych innych ustaw; Dz. U. z 2009 r. Nr 11, poz. 59; dalej jako: u.z.o.p.).
Na wojewodzie spoczywa też obowiązek kontroli i nadzoru systemu powiadamiania ratunkowego na terenie danego województwa. Natomiast komendant wojewódzki Państwowej Straży Pożarnej, w uzgodnieniu z wojewodą, określa liczbę, lokalizację i teren działania centrów powiadamiania ratunkowego oraz liczbę stanowisk dyspozytorów medycznych i stanowisk operatorów numerów alarmowych.

Wojewódzkie centrum powiadamiania ratunkowego oraz centra powiadamiania ratunkowego organizowane są odpowiednio przez komendantów wojewódzkich i komendantów powiatowych (miejskich) Państwowej Straży Pożarnej.
Do głównych zadań Centrum Powiadamiania Ratunkowego należy przyjmowanie zgłoszeń z numeru alarmowego 112 (numery telefonów 999, 998), analizowanie i wysyłanie przez dyspozytorów w miejsce zagrożeń odpowiednich służb.

Ustawodawca daje wojewodzie możliwość, aby w drodze porozumienia powierzyć organizowanie centrów powiadamiania ratunkowego starostom lub prezydentom miast na prawach powiatów. Porozumienie określa prawa i obowiązki stron oraz zasady współfinansowania centrów powiadamiania ratunkowego art. 14c ust. 3 ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej (tekst jedn.: Dz. U. z 2002 r. Nr 147, poz. 1229 z późn. zm.).
Wojewódzkie centra powiadamiania ratunkowego są finansowane z budżetu państwa, z części, której dysponentem jest właściwy wojewoda, natomiast centra powiadamiania ratunkowego organizowane przez komendanta powiatowego (miejskiego) Państwowej Straży Pożarnej są finansowane z budżetu państwa w formie dotacji celowej na zadania z zakresu administracji rządowej.

Centrum powiadamiania ratunkowego i wojewódzkie centrum powiadamiania ratunkowego mają prawo uzyskać, za pośrednictwem centralnego punktu systemu centrów powiadamiania ratunkowego albo własnego punktu centralnego, o których mowa w art. 78 ust. 4 pkt 1 ustawy z dnia 16 lipca 2004 r. - Prawo telekomunikacyjne (Dz. U. Nr 171, poz. 1800 z późn. zm.; dalej jako: u.p.t.), informacje dotyczące lokalizacji zakończenia sieci, z którego zostało wykonane połączenie do numeru alarmowego "112" albo innego numeru alarmowego oraz dane dotyczące abonenta lub zarejestrowanego użytkownika końcowego usługi przedpłaconej, o których mowa w art. 169 ust. 1 u.p.t.

Do czasu utworzenia centrów powiadamiania ratunkowego, jednak nie później niż do dnia 31 grudnia 2011 r., informacje i dane, o których mowa w art. 78 ust. 1-3 u.p.t., uzyskują również inne podmioty, którym właściwy miejscowo wojewoda, zgodnie z art. 7, powierzył wykonywanie zadań centrum powiadamiania ratunkowego.
Do tego też czasu lekarze koordynatorzy ratownictwa medycznego działają w wojewódzkim centrum zarządzania kryzysowego, w liczbie niezbędnej do zapewnienia całodobowej realizacji zadań, o których mowa w art. 29 ust. 2 u.p.r.m.

2. Dyspozytorzy medyczni - wymogi formalne oraz zakres wykonywanych czynności
Dysponent jednostki (zakład opieki zdrowotnej, w którego skład wchodzi jednostka systemu: szpitalny oddział ratunkowy lub zespoły ratownictwa medycznego, z którymi zawarto umowę o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej oraz umowę na wykonywanie medycznych czynności ratunkowych) zatrudnia dyspozytora medycznego albo zawiera z nim umowę cywilnoprawną.
Dyspozytorem tym może być osoba, która:
● posiada pełną zdolność do czynności prawnych;
● posiada wykształcenie wymagane dla lekarza systemu, pielęgniarki systemu lub ratownika medycznego;
● przez okres co najmniej 5 lat była zatrudniona przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych w pogotowiu ratunkowym, szpitalnym oddziale ratunkowym, oddziale anestezjologii i intensywnej terapii lub w izbie przyjęć szpitala.

Pielęgniarki dodatkowo zobowiązane są poprzez art. 15 ust. 1 ustawy z dnia 5 lipca 1996 r. o zawodach pielęgniarki i położnej (tekst jedn.: Dz. U. z 2001 r. Nr 57, poz. 602 z późn. zm.) do odbycia przeszkolenia, w przypadku gdy pielęgniarka zamierza podjąć ponownie pracę w zawodzie po upływie pięciu lat od ukończenia stażu podyplomowego lub po przerwie w wykonywaniu zawodu trwającej co najmniej pięć lat. Wówczas właściwa okręgowa rada pielęgniarek i położnych ustala program i sposób przeszkolenia dla każdej pielęgniarki uwzględniając jej sytuację zawodową.
Osoba zatrudniona na stanowisku dyspozytora medycznego w dniu wejścia w życie ustawy (1 stycznia 2007) o Państwowym Ratownictwie Medycznym, niespełniająca wyżej wymienionych wymagań może pełnić tę funkcję po tym dniu. Osoba ta ma oczywiście obowiązek doskonalenia zawodowego, które obowiązuje dyspozytorów medycznych.

Dyspozytor medyczny ma prawo i obowiązek doskonalenia zawodowego w różnych formach kształcenia.
Szczegółowo opisuje to rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 16 kwietnia 2007 r. w sprawie doskonalenia zawodowego dyspozytorów medycznych (Dz. U. Nr 77, poz. 525). Doskonalenie zawodowe może być realizowane w następujących pozaszkolnych formach kształcenia:
● kursu doskonalącego;
● seminarium.

Rozporządzenie to zakłada, że kurs doskonalący jest formą kształcenia o czasie trwania nie krótszym niż 60 godzin zajęć edukacyjnych, której ukończenie umożliwia pogłębienie i aktualizację wiedzy i umiejętności z zakresu medycyny ratunkowej i organizacji ratownictwa medycznego. Kurs doskonalący musi być realizowany według programu nauczania zatwierdzonego przez ministra właściwego do spraw zdrowia, uwzględniającego niezbędny zakres wiedzy i umiejętności, opracowanego przez zespół ekspertów, legitymujących się doświadczeniem zawodowym i dorobkiem naukowym w zakresie medycyny ratunkowej, powołany przez Dyrektora Centrum Medycznego Kształcenia Podyplomowego, działającego na podstawie odrębnych przepisów. Kurs ten może być prowadzony w formie stacjonarnej lub niestacjonarnej z zakresu wiedzy i umiejętności objętych programem nauczania.
Natomiast seminarium jest formą kształcenia o czasie trwania nie krótszym niż 5 godzin zajęć edukacyjnych, której ukończenie umożliwia pogłębienie i aktualizację wiedzy i umiejętności niezbędnych do realizacji zadań na stanowisku dyspozytora medycznego, realizowaną zgodnie z programem nauczania, opracowanym przez organizatora kształcenia i zatwierdzonym przez konsultanta wojewódzkiego w dziedzinie medycyny ratunkowej właściwego ze względu na siedzibę organizatora kształcenia.

Doskonalenie zawodowe realizowane jest w trzyletnich okresach rozliczeniowych (edukacyjnych). Okres edukacyjny rozpoczyna się z dniem 1 stycznia roku następującego po roku, w którym dysponent jednostki zatrudnił dyspozytora medycznego albo zawarł z nim umowę cywilnoprawną. Dopełnienie przez dyspozytora medycznego obowiązku doskonalenia zawodowego polega na odbyciu w okresie edukacyjnym co najmniej jednego kursu doskonalącego i seminarium z zakresu wiedzy i umiejętności. Przebieg doskonalenia zawodowego należy dokumentować w karcie doskonalenia zawodowego.
Karta ta zawiera:
● imię i nazwisko dyspozytora medycznego;
● nazwę i pieczątkę dysponenta jednostki;
● datę rozpoczęcia okresu edukacyjnego;
● informacje dotyczące przebiegu doskonalenia zawodowego (formę kształcenia, nazwę i adres organizatora kształcenia, czas trwania kształcenia i jego temat, podpis organizatora kształcenia).

Organizator kształcenia potwierdza w karcie odbyte formy doskonalenia. Karta doskonalenia z wymaganymi wpisami jest podstawą do zaliczenia dokształcenia przez dysponenta jednostki, który zatrudnia dyspozytora medycznego albo zawiera z nim umowę cywilnoprawną. Doskonalenie zawodowe dyspozytorów medycznych obejmuje w szczególności następujący zakres:
● system ratownictwa medycznego na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej i w innych krajach;
● jednostki współpracujące z systemem (jednostki organizacyjne Państwowej Straży Pożarnej, jednostki ochrony przeciwpożarowej włączone do krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego, podmioty, o których mowa w art. 55 ust. 1 i 2 ustawy o kulturze fizycznej (WOPR, GOPR), inne jednostki podległe lub nadzorowane przez ministra właściwego do spraw wewnętrznych i Ministra Obrony Narodowej. Jednostkami współpracującymi z systemem mogą być również społeczne organizacje ratownicze, które w ramach swoich zadań ustawowych lub statutowych, są obowiązane do niesienia pomocy osobom w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego, jeżeli zostaną wpisane do rejestru jednostek współpracujących z systemem.), o których mowa w art. 15 ust. 1 i 2 u.p.r.m. oraz inne jednostki realizujące zadania z zakresu ratownictwa;
● organizację systemu powiadamiania;
● zasady i procedury przyjmowania wezwań oraz dysponowania zespołami ratownictwa medycznego;
● wybrane zagadnienia z medycyny ratunkowej niezbędne do realizacji zadań dyspozytora medycznego;
● podstawy prawne i zasady współdziałania z jednostkami współpracującymi z systemem, oraz innymi jednostkami realizującymi zadania z zakresu ratownictwa, a także służbami porządku publicznego, w tym zadania i zasady działania Krajowego Systemu Ratowniczo-Gaśniczego;
● zasady zbierania wywiadu medycznego, podstawy i algorytmy zbierania wywiadu medycznego przez dyspozytorów medycznych, system kodowania i kwalifikacji wezwań;
● podstawy odpowiedzialności karnej i cywilnej dyspozytora medycznego;
● zasady komunikacji i postępowania dyspozytora medycznego z osobami z zaburzeniami psychosomatycznymi;
● zasady komunikacji i postępowania dyspozytora medycznego z dziećmi;
● zasady komunikacji i postępowania dyspozytora medycznego z osobami o utrudnionym kontakcie;
● zasady udzielania pierwszej pomocy oraz zasady przekazywania niezbędnych informacji osobom udzielającym pierwszej pomocy;
● zasady współpracy z lotniczymi zespołami ratownictwa medycznego, wskazania do ich użycia i sposób dysponowania;
● zasady korzystania ze środków łączności dla potrzeb systemu Państwowe Ratownictwo Medyczne;
● zasady korzystania ze sprzętu do nawigacji satelitarnej dla potrzeb systemu Państwowe Ratownictwo Medyczne;
● zasady czytania i analiza map w pozycjonowaniu zdarzeń;
● zasady postępowania w przypadku wystąpienia katastrof naturalnych lub awarii technicznych w rozumieniu ustawy z dnia 18 kwietnia 2002 r. o stanie klęski żywiołowej (Dz. U. Nr 62, poz. 558 z późn. zm.);
● zasady postępowania w przypadku zdarzeń masowych i katastrof;
● zasady koordynacji działań ratowniczych na poziomie województwa oraz w przypadku potrzeby użycia zespołów ratownictwa medycznego spoza obszaru województwa;
● zadania lekarza koordynatora ratownictwa medycznego i zasady współpracy.
Osoba, która w dniu wejścia w życie rozporządzenia (14 maja 2007) wykonywała zadania na stanowisku dyspozytora medycznego, rozpoczęła pierwszy okres edukacyjny z dniem 1 stycznia 2008 r.

Do zadań dyspozytorów medycznych należy w szczególności:
● przyjmowanie powiadomień o zdarzeniach, ustalanie priorytetów i niezwłoczne dysponowanie zespołów ratownictwa medycznego na miejsce zdarzenia;
● przekazywanie niezbędnych informacji osobom udzielającym pierwszej pomocy;
● przekazywanie osobie kierującej akcją niezbędnych informacji ułatwiających prowadzenie medycznych czynności ratunkowych na miejscu zdarzenia;
● zbieranie aktualnych informacji o dostępnych na obszarze działania dysponenta jednostki jednostkach systemu i ich gotowości oraz przekazywanie tych informacji lekarzowi koordynatorowi ratownictwa medycznego;
● zbieranie i archiwizowanie bieżących informacji o zdarzeniach i prowadzonych medycznych czynnościach ratunkowych;
● powiadamianie o zdarzeniu szpitalnych oddziałów ratunkowych lub, jeżeli wymaga tego sytuacja na miejscu zdarzenia, jednostek organizacyjnych szpitali wyspecjalizowanych w zakresie udzielania świadczeń zdrowotnych niezbędnych dla ratownictwa medycznego;
● powiadamianie o zdarzeniu jednostek współpracujących z systemem, jeżeli wymaga tego sytuacja na miejscu zdarzenia.
W razie konieczności użycia jednostek systemu, spoza obszaru działania dysponenta jednostki, dyspozytor medyczny powiadamia lekarza koordynatora ratownictwa medycznego. Lekarz koordynator ratownictwa medycznego w celu sprawnego podjęcia medycznych czynności ratunkowych, ich przeprowadzenia i zapewnienia kierowania tymi czynnościami:
● wyznacza dyspozytorów medycznych realizujących wyżej wymienione zadania określone dla całego obszaru, którego dotyczy sytuacja z wyłączeniem kwestii zbierania i archiwizowania bieżących informacji o zdarzeniach i prowadzonych medycznych czynnościach ratunkowych;
● koordynuje działania dysponentów jednostek.

3. Ramowe procedury przyjmowania wezwań
Minister Zdrowia określił w drodze rozporządzenia z dnia 7 maja 2007 r. (Dz. U. Nr 90, poz. 605) ramowe procedury przyjmowania wezwań przez dyspozytora medycznego i dysponowania zespołami ratownictwa medycznego mając na względzie potrzebę jak najszybszego ustalenia istotnych elementów stanu faktycznego w trakcie przyjmowania zgłoszenia, a także zapewnienie wysłania na miejsce zdarzenia najwłaściwszego w danym przypadku zespołu ratownictwa medycznego.

Ramowa procedura przyjmowania wezwań przez dyspozytora medycznego obejmuje:
● odbiór powiadomienia o zdarzeniu przekazanego przez osobę dzwoniącą za pośrednictwem numeru alarmowego;
● poinformowanie osoby dzwoniącej o miejscu odbioru powiadomienia, z podaniem nazwy dysponenta jednostki;
● przeprowadzenie w sposób spokojny i zdecydowany krótkiej rozmowy telefonicznej z osobą dzwoniącą, mającej na celu uzyskanie informacji o:
- rodzaju zdarzenia, liczbie osób w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego,
- stanie zdrowia osoby w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego, w oparciu o wywiad medyczny przeprowadzony zgodnie ze standardami wynikającymi z aktualnej wiedzy medycznej w zakresie medycyny ratunkowej,
- danych osoby w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego obejmujących, w miarę możliwości, imię, nazwisko, płeć i wiek,
- miejscu zdarzenia; w przypadku wątpliwości związanych z ustaleniem dokładnego miejsca zdarzenia należy poprosić osobę dzwoniącą o przekazanie dodatkowych informacji dotyczących miejsca zdarzenia, umożliwiających szybkie dotarcie zespołu ratownictwa medycznego,
- danych osoby dzwoniącej obejmujących imię, nazwisko, a w przypadku gdy osobą dzwoniącą jest krewnym osoby w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego - także stopień pokrewieństwa;
● przekazanie osobie dzwoniącej informacji o zadysponowaniu zespołem ratownictwa medycznego;
● w razie stwierdzenia na podstawie wywiadu medycznego braku stanu nagłego zagrożenia zdrowotnego, poinformowanie osoby dzwoniącej o odmowie zadysponowania zespołu ratownictwa medycznego, z podaniem przyczyn odmowy i zaleceń odnośnie do dalszego postępowania;
● w razie konieczności utrzymywanie stałego kontaktu z osobą dzwoniącą i udzielanie jej niezbędnych porad w zakresie sposobu udzielania pierwszej pomocy osobie w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego przed przyjazdem zespołu ratownictwa medycznego;
● w razie zaistnienia problemów, których rozwiązanie wykracza poza umiejętności i uprawnienia dyspozytora medycznego, zwrócenie się z prośbą o pomoc do lekarza koordynatora ratownictwa medycznego lub starszego lekarza dyżuru wyznaczonego przez dysponenta jednostki.
(...)