Ustawa o samorządzie gminnym  w art. 4 stanowi, że to Rada Ministrów, w drodze rozporządzenia, „tworzy, łączy, dzieli i znosi gminy oraz ustala ich granice”, natomiast już następny art. 4a ustawy o samorządzie gminnym  stanowi, że „wydanie rozporządzenia, o którym mowa w poprzednim artykule tej ustawy, wymaga zasięgnięcia przez ministra właściwego do spraw administracji publicznej opinii zainteresowanych rad gmin, poprzedzonych przeprowadzeniem przez te rady konsultacji z mieszkańcami, a w przypadku zmian granic gmin naruszających granice powiatów lub województw – dodatkowo opinii odpowiednich rad powiatów lub sejmików województw”.

Ustawa w ten sposób wskazuje na tryb, w jakim są dokonywane zmiany granic gminnych. Pomimo – wydawałoby się – niebudzących wątpliwości wyżej przedstawionych przepisów i ukazanego trybu, w jaki ma być przeprowadzany podział, problematyka zmiany granic budzi szereg „spornych interesów”, jakie pojawiają się bardzo często w praktyce.

Obecny tego przykład to mianowicie sprawa Ełku określana mianem „gminnej wojny na Mazurach”. Stronami sporu jest Gmina Ełk i miasto Ełk, przedmiotem sporu zaś – kwestia przesunięcia granic gminnych na rzecz miasta. Sprawa Ełku to nie pierwsza tego typu sprawa, ten problem pojawiał się już znacznie wcześniej i był przedmiotem rozstrzygnięć Trybunału Konstytucyjnego.

Podstawowym pytaniem, jakie należy postawić, jest pytanie o to, czy zmiana granic gminnych poprzez powiększenie granic miasta nie naruszy w pewien sposób zarówno art. 15 ust. 2 Konstytucji RP , który stanowi, że „zasadniczy podział terytorialny państwa uwzględniający więzi społeczne, gospodarcze lub kulturowe i zapewniający jednostkom terytorialnym zdolność wykonywania zadań publicznych określa ustawa”, jak i art. 5 Europejskiej Karty Samorządu Lokalnego, który stanowi, że „Każda zmiana granic społeczności lokalnej wymaga uprzedniego przeprowadzenia konsultacji z zainteresowaną społecznością, możliwie w drodze referendum, jeżeli ustawa na to zezwala”.

Z jednej strony – gmina może argumentować swoją postawę tym, że w wyniku zmiany granic (ich uszczuplenia) straci na podatkach lokalnych, właściciele gospodarstw rolnych obawiają się utraty niektórych dopłat unijnych oraz wyższych podatków od nieruchomości. Z drugiej strony podstawowym argumentem poszerzenia granic miejskich są perspektywy na duży rozwój miasta, w tym zwiększenie terenów pod budownictwo mieszkaniowe.

Jednym z „owoców” obecnie trwającego sporu dotyczącego Ełku jest orzeczenie wydane przez Trybunał Konstytucyjny. We wniosku do Trybunału podniesiono między innymi zarzut niezgodności delegacji ustawowej do ustalania granic gmin w drodze rozporządzenia Rady Ministrów z art. 15 ust. 2 Konstytucji , który umożliwia dokonywanie zmian w sposób arbitralny, wbrew stanowisku gminy i wynikowi konsultacji społecznych, tym samym narusza konstytucyjną zasadę ochrony samodzielności gminy, zasadę subsydiarności i zasadę proporcjonalnej ingerencji w sferę praw i wolności. W orzeczeniu z dnia 8 kwietnia 2009 r. Trybunał uznał, że art. 4 i art. 4a ustawy o samorządzie gminnym  nie naruszają przepisów i postępowanie umorzył. W sentencji TK zaznaczył, że trzeba zwrócić uwagę Sejmowi na konieczność stworzenia takich rozwiązań prawnych, które chroniłyby samorządy przed pochopnymi decyzjami dotyczącymi zmiany granic. Trybunał potwierdził też, że każdy samorząd ma prawo ubiegać się o zmianę granic i że jest to zgodne z prawem.


Przydatne materiały:

 Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591 ze zm.)
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r.(Dz. U. z. Nr 78, poz. 483 ze zm.)