Zmiana wysokości świadczenia nie jest oczywistą omyłką pisarską

Zmiana wysokości przyznanego świadczenia, choćby na korzyść strony, powadzi do odmiennego rozstrzygnięcia sprawy. Nie jest to bowiem oczywista omyłka pisarska, czy rachunkowa, lecz błędne zastosowanie wysokości stawki zasiłku rodzinnego.

Świadczenia rodzinne: pracownik decyzją przyznał błędną kwotę świadczenia rodzinnego (zaniżona kwota), decyzja jest jeszcze w trakcie realizacji.

Jak należy prawidłowo przeprowadzić postępowanie wyjaśniające zgodnie z k.p.a oraz naprawić błąd urzędu?

Odpowiedź

Co do zasady, w sytuacji opisanej w pytaniu, właściwym będzie wyeliminowanie z obrotu prawnego decyzji przyznającej świadczenie (stwierdzenie nieważności) przez organ wyższego stopnia (właściwe samorządowe kolegium odwoławcze) a następnie wydanie decyzji przyznającej świadczenie w prawidłowej wysokości.

Uzasadnienie

W pierwszej kolejności, mając na uwadze błąd, pomyłkę organu wydającego decyzję, nasuwa się art. 113 § 1 ustawy z dnia14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego - dalej k.p.a. I tak zgodnie z powołanym wyżej artykułem organ administracji publicznej może z urzędu lub na żądanie strony prostować w drodze postanowienia błędy pisarskie i rachunkowe oraz inne oczywiste omyłki w wydanych przez ten organ decyzjach.

Ustawodawca nie sprecyzował jednak pojęcia "oczywistej omyłki". Jednak próbę uszczegółowienia tegoż pojęcia podjęto w orzecznictwie sądowoadministracyjnym. Omyłka musi być widoczna w samej treści orzeczenia lub jego uzasadnienia. Nie jest dopuszczalne sprostowanie, które prowadziłoby do ponownego odmiennego rozstrzygnięcia sprawy. Ponadto nie jest oczywistą omyłką wadliwe zastosowanie przez organ przepisu obowiązującego prawa, choćby wadliwość ta była najzupełniej oczywista. Nie może więc być zmienione w drodze sprostowania orzeczenie co do istoty sprawy z tego powodu, że organ dopatrzył się jego niezgodności z obowiązującym prawem.

Z opisanej sytuacji wynika, że organ w trakcie wypłaty przyznanego świadczenia "zorientował" się, że kwota przyznanego świadczenia jest za niska. Jak podkreśla się w orzecznictwie nie jest dopuszczalnym sprostowanie decyzji w trybie art. 113 k.p.a., co prowadziłoby do ponownego rozstrzygnięcia sprawy, odmiennego od pierwotnego, oraz że przedmiotem sprostowania nie mogą być mylne ustalenia faktyczne organu administracji lub mylne zastosowanie przepisu prawnego. Zmiana wysokości przyznanego świadczenia, choćby na korzyść strony, powadzi do odmiennego rozstrzygnięcia sprawy. Nie jest to bowiem oczywista omyłka pisarska, czy rachunkowa, lecz błędne zastosowanie wysokości stawki zasiłku rodzinnego.

Jak wynika to z art. 6 ust. 2 ustawy z 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych - dalej u.ś.r wysokość zasiłku rodzinnego wynosi miesięcznie:
1) 77 zł na dziecko w wieku do ukończenia 5. roku życia;
2) 106 złna dziecko w wieku powyżej 5. roku życia do ukończenia 18. roku życia;
3) 115 złna dziecko w wieku powyżej 18. roku życia do ukończenia 24. roku życia.

Wyżej wskazany przepis wskazuje wyraźnie dla jakiego przedziału wiekowego w jakiej wysokości zasiłek rodzinny przysługuje. Nie ma tutaj możliwości odmiennej interpretacji, bowiem kwota wynika wprost z przepisu. Z treści zadanego pytania nie wynika o jaką pomyłkę organu chodzi, lecz ze sformułowania "organ przyznał błędną kwotę zasiłku rodzinnego" można domniemywać, że właśnie o taki błąd chodzi (dla danej kategorii wiekowej przyznano zaniżoną kwotę świadczenia). Zatem w opisanej sprawie niemożliwym byłoby zastosowanie art. 113 k.p.a., bowiem prowadziłoby to do odmiennego rozstrzygnięcia.

W sprawie nie znajdzie również zastosowania art. 32 ust. 1 u.ś.r., bowiem z przepisu tego wynika wyraźnie, iż organ właściwy w sprawie może bez zgody strony zmienić lub uchylić ostateczną decyzję administracyjną, na mocy której strona nabyła prawo do świadczeń rodzinnych, jeżeli uległa zmianie sytuacja rodzinna lub dochodowa rodziny mająca wpływ na prawo do świadczeń rodzinnych, członek rodziny nabył prawo do świadczeń rodzinnych w innym państwie w związku ze stosowaniem przepisów o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego albo osoba nienależnie pobrała świadczenie rodzinne. Zmiana decyzji na korzyść strony nie wymaga jej zgody. Jak wskazano w pytaniu kwota zasiłku została błędnie przyznana, a więc nie mamy do czynienia w sprawie ze zmianą sytuacji, która powodowałaby konieczność zmiany wysokości przyznanego świadczenia. Ponadto w tym miejscu należy przypomnieć, że ze względu na powszechnie obowiązującą w prawie polskim zasadę lex retro non agit, po to, aby możliwe było wydanie w danej, konkretnej sytuacji decyzji, która by regulowała na nowo i odmiennie sytuację strony z mocą wsteczną, musiałby takie upoważnienie przepis prawa wyraźnie przewidywać.

U.ś.r. takiego uregulowania nie zawiera. Nie jest nim art. 32 ust. 1u.ś.r. ani działający w powiązaniu z art. 163 k.p.a., ani w związku z art. 16 ust. 6 u.ś.r. Przepis art. 32 ust. 1 u.ś.r. umożliwia bowiem zmianę sytuacji prawnej strony, określonej wcześniej inną decyzją, ale jedynie ze skutkiem teraźniejszym (ex nunc). Podobnie sytuacja wygląda przy zastosowaniu art. 155 k.p.a., z którego wynika, że decyzja ostateczna, na mocy której strona nabyła prawo, może być w każdym czasie za zgodą strony uchylona lub zmieniona przez organ administracji publicznej, który ją wydał, jeżeli przepisy szczególne nie sprzeciwiają się uchyleniu lub zmianie takiej decyzji i przemawia za tym interes społeczny lub słuszny interes strony. Już utrwalony jest w orzecznictwie pogląd, że wydawanie decyzji w oparciu o art. 155 k.p.a. skutkuje tym, że będą to decyzje konstytutywne, wywołujące skutku ex tunc, a nie ex nunc (tak np. NSA w wyroku z dnia 29 maja 2012 r., II OSK 430/11, LEX nr 1252065). Oznacza to, że np. zmiana decyzji w trybie art. 155 k.p.a. nie wywoływałaby skutków przed datą jej wydania, tylko po jej uprawomocnieniu się. Stosując art. 155 k.p.a. w opisanej sytuacji świadczenie w wyższej wysokości mogłoby być ustalone ze skutkiem jedynie po jej uprawomocnieniu się, czyli na przyszłość.

Zatem w sytuacji, w której organ wydając decyzję przyznał stronie inną kwotę zasiłku rodzinnego niż wynika to wprost z przepisu, właściwym rozwiązaniem może okazać się przeprowadzenie procedury stwierdzenia nieważności decyzji. I tak zgodnie z art. 156 k.p.a. stwierdzenie nieważności decyzji ma na celu wyeliminowanie z obrotu prawnego decyzji dotkniętej wadą istotną, która powoduje, że decyzja administracyjna nie może być akceptowana jako akt wydany przez organ praworządnego państwa. Ponieważ stwierdzenie nieważności decyzji jest wyjątkiem od ogólnej zasady trwałości decyzji ostatecznych określonej w art. 16 § 1 k.p.a., może mieć ono miejsce tylko wtedy, gdy decyzja w sposób niewątpliwy dotknięta jest przynajmniej jedną z wad wymienionych w art. 156 § 1 k.p.a. Właściwy do stwierdzenia nieważności decyzji w przypadkach wymienionych w art. 156 k.p.a. jest organ wyższego stopnia (art. 157 § 1 k.p.a.). Rozstrzygnięcie w sprawie nieważności decyzji następuje w drodze decyzji (art. 158 § 1 k.p.a.).

Zgodnie z przepisem art. 156 § 1 k.p.a., organ administracji publicznej stwierdza nieważność decyzji, która:
1. wydana została z naruszeniem przepisów o właściwości,
2. wydana została bez podstawy prawnej lub z rażącym naruszeniem prawa,
3. dotyczy sprawy już poprzednio rozstrzygniętej inną decyzją ostateczną,
4. została skierowana do osoby nie będącej stroną w sprawie,
5. była niewykonalna w dniu jej wydania i jej niewykonalność ma charakter trwały,
6. w razie jej wykonania wywołałaby czyn zagrożony karą,
7. zawiera wadę powodującą jej nieważność z mocy prawa.

W orzecznictwie podkreśla się, iż przez rażące naruszenie prawa należy rozumieć kwalifikowane naruszenie prawa, a zatem oczywiste naruszenie jednoznacznego przepisu prawa, które równocześnie naruszałoby zasadę praworządnego działania organów administracji publicznej w demokratycznym państwie prawnym (por. wyrok NSA z dnia 18 czerwca 1997 r., III SA 422-427/96). O "rażącym" naruszeniu prawa można mówić jedynie wtedy, gdy stwierdzone naruszenie ma znacznie większą wagę, aniżeli stabilność ostatecznej decyzji administracyjnej. Taka sytuacja może nastąpić wówczas gdy ma miejsce wyraźne wystąpienie przez organ wydający decyzję przeciwko jasno określonym przez ustawodawcę warunkom zawartym w przepisach. Rażące naruszenie prawa ma być bowiem wyrazem ewidentnego i jasno uchwytnego błędu w interpretowaniu prawa. Z rażącym naruszeniem prawa nie może być utożsamiane każde, nawet oczywiste, naruszenie prawa (wyrok NSA z dnia 9 września 1998 r., II SA 1249/97, LEX nr 41819).

Skoro art. 6 ust. 2 u.ś.r wyraźnie określa wysokość zasiłku rodzinnego, nie pozostawiając organowi żadnych możliwości interpretacyjnych, to przyznanie zasiłku rodzinnego w błędnej wysokości (niedostosowanie odpowiedniej wysokości zasiłku do wieku dziecka np. przyznanie zasiłku w wysokości 77 zł na 7 – letnie dziecko) stanowi oczywiste rażące naruszenie prawa, co powinno skutkować stwierdzeniem nieważności decyzji zawierającej taki błąd. Po wyeliminowaniu z obrotu prawnego wadliwej decyzji właściwy organ będzie obowiązany do rozpatrzenia na nowo wniosku strony, będącego podstawą wydania decyzji, której następnie stwierdzono nieważność.