Zintegrowane Inwestycje Terytorialne działają prawie dobrze. Prawie – bo na każdym etapie decyzyjnym NIK odnotowała opóźnienia. ZIT–y to narzędzie unijne ukierunkowane na zrównoważony wspólny rozwój obszarów dużych miast i otaczających je gmin.
Co to są ZIT-y?
ZIT w ramach polityki spójności wprowadziła Komisja Europejska w Perspektywie Finansowej 2014–2020. W Polsce ZIT realizowane są na 24 obszarach w ramach regionalnych programów operacyjnych (RPO). Obszar, na którym realizowany jest ZIT, uzgodniony był wspólnie przez samorząd województwa oraz gminy zainteresowane realizacją ZIT i jest określony w uchwale Zarządu Województwa.
ZIT mają pomóc m.in. w: usprawnieniu transportu w ramach obszaru funkcjonalnego, likwidacji skutków degradacji obszarów miejskich, poprawie stanu środowiska naturalnego, polepszeniu bilansu energetycznego, podniesieniu innowacyjności, atrakcyjności i jakości usług danego obszaru. Na inwestycje „twarde” przeznacza się środki z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR), na „miękkie” – z Europejskiego Funduszu Społecznego (EFS).
Są opóźnienia, a trzeba wykorzystać środki UE
Ministerstwo Inwestycji i Rozwoju (Instytucja Koordynująca) podjęło działania dla zorganizowania i wdrożenia ZIT w Polsce – opracowało zasady ich realizacji i harmonogram ich wdrażania, prowadziło konsultacje i zapewniło wsparcie prawne. Nie zdołało jednak zapobiec opóźnieniom we wdrażaniu i realizacji instrumentu – starania o zniwelowanie tych opóźnień nie były w pełni skuteczne. Zdaniem NIK, przy uwzględnieniu dotychczasowej dynamiki kontraktacji i certyfikacji środków może wystąpić ryzyko niepełnego wykorzystania środków przeznaczonych na niektóre ZIT. Działania naprawcze należy więc zintensyfikować.
Przebieg prac nad Strategiami ZIT był długotrwały, wystąpiły opóźnienia zarówno w ich przygotowaniu przez Związki ZIT, jak i w ich opiniowaniu przez ministerstwo i IZ RPO. W skrajnym przypadku okres opiniowania przez ministerstwo wyniósł nawet 234 dni. Prace przygotowawcze i wdrożeniowe ZIT prowadzone były zbyt wolno, a współpraca między IZ RPO a Związkami ZIT, jak również współpraca miast i gmin w samych Związkach, niekiedy szwankowała. Największe opóźnienie pomiędzy zatwierdzeniem przez Komisję Europejską danego RPO a rozpoczęciem realizacji ZIT wyniosło półtora roku.
Środki finansowe
Na realizację ZIT w ramach 16 RPO przeznaczono łącznie 13 117 mln zł. W poszczególnych województwach przeznaczono od 3% (Województwo Warmińsko-Mazurskie) do 23% (Województwo Śląskie) środków na realizację danego RPO.
Mimo stworzenia systemu wyboru projektów ZIT zgodnego z przepisami, nie udało się uniknąć błędów przy wyborze tych projektów. IZ RPO dokonywały niekiedy wyborów projektów z naruszeniem procedury – bez udziału przedstawicieli IP ZIT, bądź przed zatwierdzeniem Strategii ZIT. Również na tym etapie stwierdzono opóźnienia w dokonywaniu ocen wniosków o dofinansowanie, co zwalniało tempo realizacji ZIT.
Czytaj w LEX: Koncepcja zaufania w optyce zintegrowanych inwestycji terytorialnych >
Są dobre przykłady
Jako dobrą praktykę realizacji ZIT wskazać można optymalizację podziału zadań pomiędzy IZ RPO i IP ZIT w województwie podlaskim, gdzie rozszerzono zakres zadań przekazanych do Związku ZIT, m.in. w zakresie dokonywania przez niego pełnej oceny projektów, dzięki czemu skrócony został czas ich oceny.
NIK ocenia, że realizacja projektów w ramach ZIT następowała często z opóźnieniami, które wynikały m.in. z przedłużających się procedur przetargowych, konieczności ich powtarzania z powodu składania ofert z cenami wyższymi niż oszacowane wartości. Problemy miały najczęściej bezpośredni wpływ na wzrost kosztów realizacji projektów.
W badanych przez NIK ośmiu projektach ZIT wydatkowano do dnia zakończenia kontroli średnio 15,8% przyznanych środków (od 0,0% do 87,8%). Na niski poziom wykorzystania wydatków, w ocenie NIK, oprócz opóźnień w realizacji projektów, wpłynęły nieprawidłowości u beneficjentów, które w pięciu wypadkach polegały na ujmowaniu wydatków poniesionych z naruszeniem prawa o zamówieniach publicznych we wnioskach o płatność.
Czytaj też: Rząd: Są różnice w tempie realizacji programów krajowych i regionalnych
NIK rekomenduje
Do marszałków województw Izba zwróciła się o dokonywanie oceny strategicznej zgodności wniosków o dofinansowanie ze Strategią ZIT przez ekspertów wskazanych przez IP ZIT w wykazie kandydatów na ekspertów. Zdaniem NIK powinni przestrzegać zasadę realizacji projektów ZIT w ramach działania lub poddziałania zgodnie z art. 30 ust 3 ustawy wdrożeniowej. Uwagi dotyczyły zwłaszcza woj. pomorskiego.
Rekomendacja dla Podlasia to przestrzeganie regulaminowych terminów dokonywania oceny merytorycznej wniosków o dofinansowanie projektów ZIT. Marszałkowie powinni starać się terminowo weryfikować wnioski o płatność (refundację wydatków) złożonych przez beneficjentów ZIT (pomorskie i lubelskie).
Do przewodniczących Związków ZIT
NIK uważa, że przewodniczący Związków ZIT powinni zatwierdzać propozycje zmian kryteriów oceny zgodności projektów ze Strategią ZIT, rocznych sprawozdań z realizacji Strategii ZIT oraz regulaminów wewnętrznych związanych z funkcjonowaniem ZIT stosownie do zasad przyjętych w Porozumieniu z gminami i w procedurach wewnętrznych ZIT.
Zdaniem Izby konieczne jest opracowanie przez zarządy w sposób uzgodniony z IZ RPO procedury monitorowania realizacji projektów pozakonkursowych.
Beneficjentom środków NIK rekomenduje m.in. podejmowanie działań dla prawidłowej realizacji umów, aktualizację harmonogramu ponoszonych wydatków oraz harmonogramów płatności zgodnie z umowami o dofinansowanie oraz wprowadzenie skutecznych mechanizmów kontrolnych zapobiegających błędom w prowadzeniu i dokumentowaniu postępowań o udzielanie zamówień publicznych.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
