Wydaje się, że nowe przepisy na tyle odmiennie regulują przedmiotową kwestię, że istnieje niebezpieczeństwo, iż rutyna, dotychczasowe doświadczenie i praktyka ukształtowana w oparciu o nieobowiązującą już ustawę, mogą stać się źródłem poważnych błędów.

Intencją niniejszego artykułu nie jest burzenie obowiązującego porządku czy wręcz ustroju samorządów, szczególnie na poziomie gminy, lecz wskazanie odpowiednio wcześnie kolejnego zagrożenia jakie kryją w sobie niejednoznaczne przepisy i zasugerowanie odpowiedzi na pytanie czy zatrudnienie na stanowiskach, na których nawiązanie stosunku pracy odbywa się na podstawie wyboru albo powołania winno być poprzedzone procedurą konkursową.

Ustawa o pracownikach samorządowych w art. 4, cyt.:
„Art. 4. 1. Pracownicy samorządowi są zatrudniani na podstawie:
1) wyboru:
a) w urzędzie marszałkowskim: marszałek województwa, wicemarszałek oraz pozostali członkowie zarządu województwa - jeżeli statut województwa tak stanowi,
b) w starostwie powiatowym: starosta, wicestarosta oraz pozostali członkowie zarządu powiatu - jeżeli statut powiatu tak stanowi,
c) w urzędzie gminy: wójt (burmistrz, prezydent miasta),
d) w związkach jednostek samorządu terytorialnego: przewodniczący zarządu związku i pozostali członkowie zarządu - jeżeli statut związku tak stanowi;
2) powołania - zastępca wójta (burmistrza, prezydenta miasta), skarbnik gminy, skarbnik powiatu, skarbnik województwa;
3) umowy o pracę - pozostali pracownicy samorządowi.
2. Pracownicy samorządowi są zatrudniani na stanowiskach:
1) urzędniczych, w tym kierowniczych stanowiskach urzędniczych;
2) doradców i asystentów;
3) pomocniczych i obsługi.”.
wprowadza w ust. 1 klarowną klasyfikację sposobu nawiązywania stosunku pracy na poszczególnych stanowiskach, a w ust. 2 określa ich rodzaje albo inaczej - kategorie. Treść ustępu drugiego nie zawiera zastrzeżenia, że wymienione kategorie stanowisk dotyczą wyłącznie pracowników samorządowych zatrudnionych na podstawie umowy o pracę, dlatego każde stanowisko pracy bez względu na podstawę zatrudnienia można i należy zakwalifikować do jednej z sześciu kategorii: stanowiska kierowniczego urzędniczego, urzędniczego, doradcy, asystenta, stanowiska pomocniczego lub obsługi.
Pracowników, których stosunek pracy nawiązano na podstawie wyboru albo powołania należy zaliczyć bez wątpienia do kategorii kierowniczych stanowisk urzędniczych z pełnymi z tego tytułu konsekwencjami.

Wątpliwości w tym zakresie rozwiewa konstrukcja art. 34 ust. 1 ustawy o pracownikach samorządowych , który zwalnia pracowników zatrudnionych na podstawie wyboru i powołania z obowiązku składania oświadczeń o prowadzeniu działalności gospodarczej (art. 31   ustawy o pracownikach samorządowych ), ze składania (na żądanie osoby upoważnionej do dokonywania czynności w sprawach z zakresu prawa pracy) oświadczeń o stanie majątkowym (art. 32   ustawy o pracownikach samorządowych ) jak również rozstrzyga o nie obejmowaniu tych stanowisk procedurą tzw. ocen okresowych (art. 27), cyt.: „1. Do pracowników samorządowych, o których mowa w art. 4 ust. 1 pkt 1 i 2, przepisów art. 27 oraz art. 31 i 32 nie stosuje się.”. Gdyby ustawodawca nie zaliczał stanowisk z wyboru oraz z powołania do kategorii stanowisk kierowniczych urzędniczych lub urzędniczych, nie musiałby ich wyłączać.

Ustawodawca nie wyłączył jednak tych stanowisk spod jurysdykcji art. 11 ust. 1   ustawy o pracownikach samorządowych , cyt.: „1. Nabór kandydatów na wolne stanowiska urzędnicze, w tym na kierownicze stanowiska urzędnicze, jest otwarty i konkurencyjny.”. W poprzedniej ustawie z dnia 22 marca 1990 r. o pracownikach samorządowych (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1593, z późn. zm.) art. 3a zawierał wyraźne zastrzeżenie, że obowiązek przeprowadzania otwartych i konkurencyjnych naborów kandydatów na wolne stanowiska urzędnicze, w tym na kierownicze stanowiska urzędnicze dotyczy wyłącznie pracowników mianowanych i zatrudnionych na umowę o pracę.

Podobnie jest z zapisanym w art. 18 ust. 1  ustawy o pracownikach samorządowych  obowiązkiem składania ślubowania, cyt.: „1. Przed przystąpieniem do wykonywania obowiązków służbowych, (…), pracownik samorządowy zatrudniony na stanowisku urzędniczym, w tym kierowniczym stanowisku urzędniczym, składa w obecności kierownika jednostki lub sekretarza ślubowanie (…).”. Trudno byłoby się zgodzić z interpretacją, że pracownicy zatrudnieni na podstawie wyboru lub powołania są jedynymi urzędnikami, których ślubowanie nie dotyczy, jak również z interpretacją, że nie dotyczy ich zakaz wykonywania zajęć pozostających w sprzeczności lub związanych z zajęciami, które wykonują w ramach obowiązków służbowych, wywołujących uzasadnione podejrzenie o stronniczość lub interesowność oraz zajęć sprzecznych z obowiązkami wynikającymi z ustawy (art. 30 ust. 1   ustawy o pracownikach samorządowych ).

Upoważnienie zawarte w art. 37 ust. 1 także zawiera stwierdzenia, które nie pozwalają mieć wątpliwości. Rada Ministrów, określając w drodze rozporządzenia, ustala wykaz stanowisk, z uwzględnieniem podziału na stanowiska kierownicze urzędnicze, urzędnicze, pomocnicze i obsługi oraz doradców i asystentów, co oznacza, że każde ze stanowisk np. w urzędzie j.s.t. powinno być w rozporządzeniu przypisane do jednej z tych kategorii. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 18 marca 2009 r. w sprawie wynagradzania pracowników samorządowych (Dz. U. Nr 50, poz. 398) de facto tego nie czyni. Pracownicy zatrudniani na postawie wyboru i powołania nie są przypisani do żadnych z tych kategorii, co jednak nie zmienia istoty rzeczy.

Nie oznacza to oczywiście, że pracownicy zatrudnieni na podstawie wyboru lub powołania bez wyjątku podlegają procedurze konkursowej. Na pewno tej procedurze nie podlega wybierany na podstawie ustawy z dnia 20 czerwca 2002 r. o bezpośrednim wyborze wójta, burmistrza i prezydenta miasta (Dz. U. Nr 113, poz. 984, z poźn. zm.) organ wykonawczy gminy.

Do przepisów o charterze szczególnym w odniesieniu do ustawy o pracownikach samorządowych należy także zaliczyć przepisy ustaw:
1) o samorządzie województwa – „Art. 32. 1. Sejmik województwa wybiera zarząd województwa, w tym marszałka województwa i nie więcej niż 2 wicemarszałków, w ciągu 3 miesięcy od dnia ogłoszenia wyników wyborów przez właściwy organ wyborczy, z uwzględnieniem ust. 2 i 3.
2. Sejmik województwa wybiera marszałka województwa bezwzględną większością głosów ustawowego składu sejmiku, w głosowaniu tajnym.
3. Sejmik województwa wybiera wicemarszałków oraz pozostałych członków zarządu na wniosek marszałka zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowego składu sejmiku, w głosowaniu tajnym.
4. Marszałek, wicemarszałkowie i pozostali członkowie zarządu województwa mogą być wybrani spoza składu sejmiku województwa. (…)”;
2) o samorządzie powiatowym  – „Art. 27. 1. Rada powiatu wybiera zarząd w liczbie od 3 do 5 osób, w tym starostę i wicestarostę, w ciągu 3 miesięcy od dnia ogłoszenia wyników wyborów przez właściwy organ wyborczy, z uwzględnieniem ust. 2 i 3. Liczbę członków zarządu określa w statucie rada powiatu.
2. Rada powiatu wybiera starostę bezwzględną większością głosów ustawowego składu rady, w głosowaniu tajnym.
3. Rada powiatu wybiera wicestarostę oraz pozostałych członków zarządu na wniosek starosty zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowego składu rady, w głosowaniu tajnym.”.

Jeżeli chodzi o pracowników zatrudnianych na podstawie powołania, wydaje się, że przepis art. 26a ust. 1 z ustawy o samorządzie gminnym ,  nie jest „wystarczający”, cyt.: „1. Wójt, w drodze zarządzenia, powołuje oraz odwołuje swojego zastępcę lub zastępców i określa ich liczbę.”, aby zwolnić wójta z obowiązku przeprowadzenia konkursu przed powołaniem swojego zastępcy. Czym innym jest nawiązanie stosunku pracy (powołanie), a czym innym nabór (dobór) kandydata (osoby) na to stanowisko.

Większe wątpliwości, aczkolwiek sytuacja wydaje się analogiczna jak w przypadku zastępców, występuje przy powoływaniu na wniosek szefów j.s.t. przez organy stanowiące, skarbników j.s.t. Zgodnie z aktualnym brzmieniem ustawy o pracownikach samorządowych nabór kandydatów na stanowisko skarbnika, zważywszy także funkcje jakie osoba ta ma spełniać, powinien odbywać się, zgodnie z ustawą o pracownikach samorządowych tzn. w drodze naboru otwartego i konkurencyjnego.

Przydatne materiały:
Ustawa z dnia 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych (Dz. U. Nr 223, poz. 1458)
Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1590 ze zm.)
Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591 ze zm.)
Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym. (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1592 ze zm.)

_________________________________________________________________________________________________

Zachęcamy do zapoznania się z książką autorstwa Andrzeja Szewca, Gabrieli Jyż, Zbigniewa Pławeckiego pt. "Ustawa o samorządzie gminnym. Komentarz". Książka - przede wszystkim pomocna radnym i pracownikom samorządowym w ich codziennej pracy - jest też źródłem wiedzy dla studentów prawa i administracji oraz różnego rodzaju kierunków administracji i zarządzania.
Książka dostępna jest w ofercie internetowej księgarni profinfo.pl