W ramach zwalczania chorób epidemicznych mieszczą się zarówno działania prewencyjne, profilaktyczne, dbałość o higienę, jak i kontrola zakażeń oraz bezpośrednie leczenie tych chorób. W segmencie władzy wykonawczej oprócz Prezydenta RP i Rady Ministrów (por. art. 10 ust. 2 Konstytucji ) funkcjonuje wiele podmiotów administrujących zaliczonych do zdecentralizowanych, niepodlegających organom administracji rządowej, pozostających wobec niej względnie samodzielnymi. Mowa oczywiście o samorządzie terytorialnym, który uczestniczy w sprawowaniu władzy publicznej i jest także zobowiązany do zwalczania chorób epidemicznych. Przysługującą mu w ramach ustaw istotną część zadań publicznych samorząd wykonuje w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność (por. 16 ust. 2 Konstytucji ). Sferę aktywności publicznej samorządu gminnego wyznacza ustawa o samorządzie gminnym , w której w art. 6 ust. 1 stwierdza się, że do zadań własnych gminy należą wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym, niezastrzeżone ustawami na rzecz innych podmiotów. Wśród przykładowych 20 spraw składających się na zadania własne gminy dwa z nich pozostają w ścisłym związku ze zwalczaniem chorób epidemicznych. Mowa mianowicie o ochronie zdrowia (art. 7 ust. 1 pkt 5 ustawa o samorządzie gminnym ) oraz zapewnieniu przez gminę porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli (art. 7 ust. 1 pkt 14 ustawa o samorządzie gminnym ).


Bezpośrednią odpowiedzialność wójta w tym zakresie z dniem 1 stycznia 2010 r. określa art. 12a ust. 3b ustawy z dnia 14 marca 1985 r. o Państwowej Inspekcji Sanitarnej (tekst jedn.: Dz. U. z 2006 r. Nr 122, poz. 851, z późn. zm., dalej: u.PIS), wprowadzony mocą art. 5 pkt 5 lit. b ustawy z dnia 23 stycznia 2009 r. o zmianie niektórych ustaw w związku ze zmianami w organizacji i podziale zadań administracji publicznej w województwie (Dz. U. Nr 92, poz. 753). Wójt w przypadkach bezpośredniego zagrożenia bezpieczeństwa sanitarnego na terenie gminy, a w szczególności zagrożenia życia lub zdrowia ludzi, może wystąpić do właściwego państwowego powiatowego inspektora sanitarnego z wnioskiem o podjęcie działań zmierzających do usunięcia tego zagrożenia. Ustawa nie definiuje wprost ani nie określa przesłanek „bezpośredniego zagrożenia bezpieczeństwa sanitarnego”. Jest to określenie szerokie i zbiorcze, ponieważ jego skutkiem może być zagrożenie, a nawet utrata najbardziej fundamentalnych wartości publicznych, tj. zagrożenie życia lub zdrowia ludzi. Ustawodawca szeroko obejmuje te wartości, ponieważ posługując się zwrotem „w szczególności”, ma na myśli także inne wartości, które nie dotyczą wymienionych w art. 12a ust. 3a u.PIS. Przypadkiem zagrożenia bezpieczeństwa sanitarnego jest epidemia, której konsekwencją mogą być: stan epidemii oraz stan zagrożenia epidemicznego, o których mowa w ustawie z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (Dz. U. Nr 234, poz. 1570, z późn. zm., dalej: u.z.c.z.). Epidemia to występowanie na danym obszarze zakażeń lub zachorowań na chorobę zakaźną w liczbie wyraźnie większej niż we wcześniejszym okresie albo wystąpienie zakażeń lub chorób zakaźnych dotychczas niewystępujących (art. 2 pkt 9 u.z.c.z.). Stan epidemii jest sytuacją prawną wprowadzoną na danym obszarze w związku z wystąpieniem epidemii w celu podjęcia określonych w ustawie działań przeciwepidemicznych i zapobiegawczych dla zminimalizowania skutków epidemii (art. 2 pkt 22 u.z.c.z.). Natomiast stan zagrożenia epidemicznego to sytuacja prawna wprowadzona na danym obszarze w związku z ryzykiem wystąpienia epidemii w celu podjęcia określonych w ustawie działań zapobiegawczych (art. 2 pkt 23 u.z.c.z.). Państwowa Inspekcja Sanitarna, sprawując nadzór nad warunkami np. higieny środowiska, higieny radiacyjnej czy higieny pracy w zakładach pracy, jest zobowiązana do prowadzenia działalności zapobiegawczej i przeciwepidemicznej w zakresie chorób zakaźnych i innych chorób powodowanych warunkami środowiska, a także do prowadzenia działalności oświatowo-zdrowotnej (art. 2 u.PIS). W ramach bieżącego nadzoru sanitarnego do PIS należy kontrola przestrzegania przepisów określających wymagania higieniczne i zdrowotne, w szczególności dotyczących np. higieny środowiska, a zwłaszcza wody do spożycia, czystości powietrza atmosferycznego, gleby, wód i innych elementów środowiska w zakresie ustalonym w odrębnych przepisach (art. 4 ust. 1 pkt 1 u.PIS).


Ustawa o utrzymaniu czystości i porządku w gminach nakłada na gminy i właścicieli nieruchomości obowiązki mające w konsekwencji zapewnić utrzymanie czystości i porządku, w przeciwnym wypadku w sposób pośredni mieszkańcy gminy mogą być narażeni na epidemie. Stąd też właściciele nieruchomości mają obowiązek wyposażenia nieruchomości w urządzenia służące do zbierania odpadów oraz utrzymywania tych urządzeń w odpowiednim stanie sanitarnym, porządkowym i technicznym (art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach ). Zbieranie powstałych na terenie nieruchomości odpadów komunalnych (pkt 3), gromadzenie nieczystości ciekłych w zbiornikach bezodpływowych (pkt 3a) czy w końcu pozbywanie się zebranych na terenie nieruchomości odpadów komunalnych oraz nieczystości ciekłych (pkt 3b) może przyczynić się ewidentnie do poprawy stanu sanitarnego, tym samym oddalić niebezpieczeństwo pojawienia się epidemii. Natomiast gminy mają obowiązek zapewnić czystość i porządek na swoim terenie oraz tworzą warunki niezbędne np. do zapobiegania zanieczyszczenia ulic, placów i terenów otwartych (art. 3 ust. 2 pkt 3 ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach ). Przyczynami bezpośredniego zagrożenia zdrowia i życia mogą być choroby zakaźne zwierząt, choroby odzwierzęce albo odzwierzęce czynniki chorobotwórcze, o których mówi ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt (tekst jedn.: Dz. U. z 2008 r. Nr 213, poz. 1342). W dziedzinie zapobiegania i zwalczania chorób do zakresu działania PIS należy np. dokonywanie analiz i ocen epidemiologicznych (art. 5 pkt 1 u.PIS), czy też ustalanie zakresów i terminów szczepień ochronnych oraz sprawowanie nadzoru w tym zakresie (art. 5 pkt 3 u.PIS). Właściciel, posiadacz lub zarządzający nieruchomością są zobowiązani utrzymywać ją w należytym stanie higieniczno-sanitarnym w celu zapobiegania zakażeniom i chorobom zakaźnym (por. art. 22 ust. 1 u.z.c.z.). Prowadzenie przez nich nieprawidłowej gospodarki odpadami i ściekami, niezwalczanie gryzonii, insektów i szkodników, nieusuwanie padłych zwierząt i ich odchodów z nieruchomości może być przyczyną epidemii. W przypadku wyczerpania drogi administracyjnej oraz karnej na wójcie ciąży obowiązek złożenia w tej sprawie, na ręce powiatowego inspektora sanitarnego, wniosku o podjęcie działań zmierzających do usunięcia tego zagrożenia. Następstwem epidemii może być wywołanie sytuacji kryzysowej, przez którą – zgodnie z art. 3 pkt 1 ustawy z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym (Dz. U. Nr 89, poz. 590, z późn. zm., dalej: u.z.k.) – należy rozumieć sytuację wpływającą negatywnie na poziom bezpieczeństwa ludzi, mienia w znacznych rozmiarach lub środowiska, wywołującą znaczne ograniczenia w działaniu właściwych organów administracji publicznej ze względu na nieadekwatność posiadanych sił i środków. Sytuacja kryzysowa może odbić się negatywnie na infrastrukturze krytycznej obejmującej systemy np. zaopatrzenia w żywność i wodę czy ochronę zdrowia (por. art. 3 pkt 2 lit. d i e u.z.k.). Wówczas zgodnie z art. 1 pkt 2 lit. c ustawy z dnia 17 lipca 2009 r. o zmianie ustawy o zarządzaniu kryzysowym (Dz. U. Nr 131, poz. 1076) należy podjąć działania mające na celu ochronę infrastruktury krytycznej, przez co należy rozumieć wszelkie działania zmierzające do zapewnienia funkcjonalności, ciągłości działań i integralności infrastruktury krytycznej w celu zapobieżenia zagrożeniom, ryzykom lub słabym punktom oraz ograniczenia i neutralizacji ich skutków oraz szybkiego odtworzenia tej infrastruktury na wypadek awarii, ataków oraz innych zdarzeń zakłócających jej prawidłowe funkcjonowanie.


Państwowy powiatowy inspektor sanitarny, jako organ rządowej administracji zespolonej w powiecie (por. art. 10 ust. 1 pkt 3 u.PIS), właściwy ze względu na miejsce podejrzenia epidemii, zagrożenia epidemią lub wystąpienia choroby szczególnie niebezpiecznej i wysoce zakaźnej ma obowiązek niezwłocznie powiadomić wojewódzkiego inspektora sanitarnego. Stan zagrożenia epidemicznego lub stan epidemii na obszarze województwa lub jego części ogłasza i odwołuje wojewoda, w drodze rozporządzenia, na wniosek państwowego wojewódzkiego inspektora sanitarnego (art. 46 ust. 1 u.z.c.z.).


Wymienione organy administracji publicznej (wójt, wojewoda, państwowy powiatowy inspektor sanitarny oraz wojewódzki inspektor sanitarny) stają się podmiotami odpowiedzialnymi za zarządzanie kryzysowe, które w tym wypadku jest elementem kierowania bezpieczeństwem narodowym polegającym na zapobieganiu sytuacji kryzysowych, przygotowaniu do przejmowania nad nimi kontroli w drodze zaplanowanych działań, reagowaniu w przypadku wystąpienia sytuacji kryzysowych, usuwaniu ich skutków oraz odtwarzaniu zasobów i infrastruktury krytycznej.


Wiesław Śniecikowski


Przydatne materiały:

 Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r.(Dz. U. z. Nr 78, poz. 483 ze zm.)
Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591 ze zm.)
Ustawa z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (Dz. U. z 2005 r. Nr 236, poz. 2008 ze zm.)


______________________________________________________________________________________________________________________

Zachęcamy do zapoznania się z książką Krzysztofa Gruszeckiego pt. " Ustawa o ochronie przyrody. Komentarz". Niniejszy komentarz w założeniu powinien stanowić praktyczną pomoc przy stosowaniu tego aktu prawnego, regulującego między innymi problematykę prawnych form ochrony przyrody, ochrony zieleni w miastach i wsiach, organizacji ochrony przyrody oraz odpowiedzialności za naruszenie rozwiązań w nich zawartych.
Książka dostępna jest w ofercie internetowej księgarni profinfo.pl