Praca w godzinach nadliczbowych

Zgodnie z art. 42 ust. 1 i 2 ustawy o pracownikach samorządowych  w przypadku pracowników samorządowych pracą w godzinach nadliczbowych będzie praca wykonywana na polecenie przełożonego w czasie wykraczającym poza rozkład czasu pracy określony w regulaminie pracy danej jednostki, np. urzędu j.s.t. W związku z tym, że kodeks za pracę w godzinach nadliczbowych (art. 151–1511 k.p.) uznaje pracę wykonywaną ponad obowiązujące pracownika normy czasu pracy, a także wykonywaną ponad przedłużony dobowy wymiar czasu pracy wynikający z obowiązującego pracownika systemu i rozkładu czasu pracy, należy przyjąć, że normy oraz dobowy rozkład czasu pracy indywidualnego pracownika powinno dać się ustalić w sposób bezsporny na podstawie postanowień wprowadzonego przez pracodawcę regulaminu pracy.




Czy określenie „w tym samym wymiarze” odnosi się tylko do czasu wolnego, czy też do wynagrodzenia

Gdyby ustawodawca zastosował prawidłowo technikę wyliczenia, sprawa byłaby oczywista. Mogłoby to przybrać jedną z form:

Wariant I
1. Pracownikowi samorządowemu za pracę wykonywaną w godzinach nadliczbowych przysługuje, według jego wyboru:
1) wynagrodzenie albo
2) czas wolny w tym samym wymiarze.
2. Czas wolny, o którym mowa w ust. 1 pkt 2, na wniosek pracownika, może być udzielony w okresie bezpośrednio poprzedzającym urlop wypoczynkowy lub po jego zakończeniu.

Wariant II
1. Pracownikowi samorządowemu za pracę wykonywaną w godzinach nadliczbowych przysługuje, według jego wyboru:
1) wynagrodzenie albo
2) czas wolny
– w tym samym wymiarze.
2. Czas wolny, o którym mowa w ust. 1 pkt 2, na wniosek pracownika, może być udzielony w okresie bezpośrednio poprzedzającym urlop wypoczynkowy lub po jego zakończeniu.

Zastosowanie (nieprzewidzianego w rozporządzeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 czerwca 2002 r. w sprawie „Zasad techniki prawodawczej”, Dz. U. Nr 100, poz. 908) niezalecanego w praktyce tzw. wyliczenia wierszowego pozwala zgodnie z zasadami gramatyki języka polskiego odczytać sens tych przepisów w dwojaki sposób. Jednakże z interpretacją, że wyrazy „w tym samym wymiarze” odnoszą się zarówno do wynagrodzenia, jak i do czasu wolnego, nie można się zgodzić z wielu powodów.

Po pierwsze, gdyby tak było, to zapis taki stawałby się zbędny, gdyż ustawodawca już w art. 36 ustawy o pracownikach samorządowych  postanowił, że za pracę należy się wynagrodzenie. Aby nie było powtórzenia przepisu, ustawodawca powinien nadać mu inną treść, np.:

1. Pracownikowi samorządowemu za pracę wykonywaną w godzinach nadliczbowych zamiast wynagrodzenia, o którym mowa w art. 36 ustawy o pracownikach samorządowych , na jego wniosek może być udzielony czas wolny w tym samym wymiarze.
2. Czas wolny, o którym mowa w ust. 1, na wniosek pracownika, może być udzielony w okresie bezpośrednio poprzedzającym urlop wypoczynkowy lub po jego zakończeniu.

Po drugie, jeżeli celem ustawodawcy było pozbawienie pracowników samorządowych dodatku za pracę w godzinach nadliczbowych, o którym mowa w Kodeksie pracy, a który przysługiwał im dotychczas, należałoby uznać, że ponownie zastosowano nieprawidłową technikę prawodawczą. Z uwagi na treść art. 43 ust. 1 ustawy o pracownikach samorządowych  ustawodawca powinien wyraźnie zapisać, czego nie uczynił, że przy ustalaniu wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych nie stosuje się art. 1511 § 1 k.p.; np. do zaproponowanego wyżej zapisu dodać ust. 3 o treści:

3. Do ustalenia wymiaru wynagrodzenia, o którym mowa w ust. 1, przepisów art. 1511 (…) Kodeksu pracy nie stosuje się.

Po trzecie, dyspozycja przepisu skutkująca pozbawieniem przysługujących dotychczas praw bez względu na rodzaj podmiotu zawsze powinna być wyraźnie wyartykułowana. Pozbawienie uprawnień nie powinno wynikać z interpretacji przepisu.

Po czwarte, nie istnieje swoboda wyboru pomiędzy interpretacją powodującą, że przepis staje się niezgodny z Konstytucją RP , nawet jeżeli wynika ona z zastosowania wykładni autentycznej, a interpretacją, która umożliwia normalne funkcjonowanie przepisu prawa. Korzyści (urzędników) lub koszty (urzędów) nie mogą mieć znaczenia.

„Wymiar”

Akceptacja założenia, że określenie „w tym samym wymiarze” odnosi się zarówno do wynagrodzenia, jak i do czasu wolnego, wymagałaby także wyjaśnienia, w jakim znaczeniu użyto wyrazu „wymiar”.

Dylemat ten nie istnieje w odniesieniu do czasu wolnego. Wymiarem jest wyłącznie wielkość mierzona w jednostkach czasu, np. w godzinach. Zasady odbioru godzin są wystarczająco uregulowane w ustawie o pracownikach samorządowych i sięganie do przepisów Kodeksu pracy nie jest konieczne.

W przypadku wynagrodzenia przestaje to być oczywiste. Praca w godzinach nadliczbowych stanowi zupełnie odrębną instytucję prawną od pracy w tzw. normalnym czasie. Dlatego, oprócz czasu, za jaki ma być wyliczone wynagrodzenie, należy jeszcze ustalić, jakie elementy mają wpływ na ostateczną kwotę pieniędzy, którą otrzyma pracownik, oraz sposób jej wyliczenia np. w przypadku wynagrodzenia miesięcznego, ryczałtowego, itd.

Na te pytania ustawa o pracownikach samorządowych ani rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie wynagradzania pracowników samorządowych nie odpowiadają, dlatego jesteśmy zmuszeni sięgnąć do Kodeksu pracy.

Zasady obliczania (wymiaru) wynagradzania za pracę w godzinach nadliczbowych

Konieczność zastosowania przepisów Kodeks pracy nie pozwala pominąć (a przynajmniej nie ma przepisu prawa, który wyłączałby to zastosowanie) także art. 1511 ustawy o pracownikach samorządowych , który w § 1 wprowadza oprócz normalnego wynagrodzenia procentowy dodatek za pracę w godzinach nadliczbowych, w wysokości: 100% wynagrodzenia – za pracę w godzinach nadliczbowych przypadających w nocy, w niedziele i święta oraz 50% wynagrodzenia – za pracę w godzinach nadliczbowych przypadających w każdym innym dniu. W tym samym artykule § 3 precyzuje, że podstawa obliczenia dodatku obejmuje (potocznie określone terminem normalne) wynagrodzenie pracownika wynikające z jego osobistego zaszeregowania określonego stawką godzinową lub miesięczną (…).

Wynagrodzenie pracownika samorządowego za pracę w niedziele i święta, czyli paradoks, który wszystko wyjaśnia

Wyjątkowa sytuacja występuje w przypadku pracy pracownika samorządowego w niedziele i święta (oraz w porze nocnej). Wyjątkowość polega m.in. na tym, że przyjmując interpretację pozbawiającą pracowników dodatków, doszłoby do paradoksu. Pracownik, który pracował w niedzielę albo w święta w godzinach nadliczbowych, nie miałby prawa do 100% dodatku do wynagrodzenia, pracownik zaś, dla którego praca w te dni stanowiłaby normalny czas pracy, zachowałby prawo do tego dodatku. Wynika to z konstrukcji art. 42 ust. 4 ustawy o pracownikach samorządowych . Nieobjęcie nim pracy w niedziele i święta (oraz w porze nocnej) powoduje, że zastosowanie ma Kodeks pracy.

Wskazany paradoks dostatecznie obnaża nietrafność interpretacji, że obowiązujące przepisy prawa pozbawiają pracowników samorządowych uprawnienia do dodatków z tytułu pracy w godzinach nadliczbowych. W związku z tym, że dodatek jest ustalany za czas pracy, a nie zależy od rodzaju pracy czy wydajności pracownika, pracodawca nie ma również możliwości różnicowania jego wysokości w regulaminie wynagradzania czy regulaminie pracy.

Wynagrodzenie za pracę w porze nocnej

Do wynagradzania za pracę pracownika samorządowego w porze nocnej należy podejść analogicznie i stosować Kodeks pracy, przy czym bez względu na to, czy mamy do czynienia z pracą w godzinach nadliczbowych, czy z pracą w normalnym czasie, przepisy art. 1517 i art. 1518 k.p. stanowią, że pracownikowi wykonującemu pracę w godzinach między 21.00 a 7.00 przysługuje dodatek do wynagrodzenia za każdą godzinę pracy w wysokości 20% stawki godzinowej ustalonej na podstawie minimalnego wynagrodzenia ogłoszonego w Monitorze Polskim przez Prezesa Rady Ministrów na podstawie ustawy z dnia 10 października 2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu (Dz. U. Nr 200, poz. 1679, z późn. zm.).

Zakres stosowania Kodeksu pracy

Funkcja uzupełniająca przepisów Kodeksu pracy wymaga przeprowadzenia znacznie szerszej analizy i wyodrębnienia, które z tych przepisów i w jakim zakresie mają zastosowanie do pracowników samorządowych. Materia ta z pewnością będzie przedmiotem orzecznictwa sądowego. Wyżej już zasygnalizowano wątpliwości związane z ewentualnym wyłączeniem stosowania art. 1514 § 1 k.p. skutkującym przyznaniem wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych (co prawda także bez dodatków) kadrze kierowniczej. Dotychczas Kodeks pracy np. szefów j.s.t. zobowiązywał do pracy w razie konieczności poza normalnymi godzinami, ale pozbawiał ich prawa do wynagrodzenia. Wyjątkiem była praca w niedzielę i święta, jeżeli w zamian za pracę w takim dniu nie otrzymali innego dnia wolnego. Czyżbyśmy mieli więc do czynienia z kuriozalną sytuacją, w której szeregowi pracownicy urzędów utracili dotychczasowe uprawnienia, a kadra kierownicza zyskała?

Innym bardzo ważnym zagadnieniem jest, czy pracownika samorządowego chroni limit ustalony w § 3 art. 151 k.p. wynoszący 150 godzin nadliczbowych w roku kalendarzowym? Nawet jeżeli przyjmiemy pogląd, że limit nie dotyczy, ponieważ § 4 tego samego artykułu dopuszcza ustalenie przez pracodawcę w regulaminie pracy albo w umowie o pracę innej liczby godzin nadliczbowych w roku kalendarzowym, to zawsze będzie się to działo przy zastosowaniu przepisów Kodeksu pracy.

Założenie, że pracownik samorządowy jest wyrobnikiem, którego czas pracy jest nieograniczony, tzn. że może/ma pracować na okrągło bez żadnych limitów, jeżeli tylko takie będą potrzeby jednostki (pracodawcy), jest niczym nieuprawnione.

* * *

Reasumując, należy podkreślić, że zaproponowana przez autora interpretacja odsuwa zagrożenie niekonstytucyjności przepisu, jak również eliminuje konieczność jego nowelizacji.

Ireneusz Krześnicki



Przydatne materiały:
 Ustawa z dnia 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych (Dz. U. Nr 223, poz. 1458)
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r.(Dz. U. z. Nr 78, poz. 483 ze zm.)


Pisaliśmy o tym również:
Ustalenie wysokości wynagrodzenia za nadgodziny jest problemem księgowym, a nie prawnym (cz. 1)


________________________________________________________________________________________________________________

Zachęcamy do zapoznania się z książką autorstwa Andrzeja Szewca, Gabrieli Jyż, Zbigniewa Pławeckiego pt. "Ustawa o samorządzie gminnym. Komentarz". Książka - przede wszystkim pomocna radnym i pracownikom samorządowym w ich codziennej pracy - jest też źródłem wiedzy dla studentów prawa i administracji oraz różnego rodzaju kierunków administracji i zarządzania.
Książka dostępna jest w ofercie internetowej księgarni profinfo.pl