Pracownik samorządowy wykonuje zawód zaufania publicznego, w duchu prawa musi rozstrzygać wiele spornych kwestii, zawsze biorąc pod uwagę interes publiczny. Urzędnik ma w tym zakresie pewną autonomię, gdyż prawo nie rozstrzyga wszystkich kwestii i nie przewiduje wszystkich sytuacji. Wypracowując indywidualne rozwiązania, urzędnik nie może jednak nigdy nadużywać stanowiska publicznego. Musi być w swoich decyzjach uczciwy. Uczciwość, rzetelność, sumienność i odpowiedzialność to fundamentalne wartości, które powinny być wpisane w kulturę organizacyjną administracji samorządowej. Kultura ta stanowi rodzaj osobowości urzędu, kształtuje postawy i zachowania pracowników, w istotny sposób wpływa na wizerunek jednostki administracji samorządowej.

Rola kultury organizacyjnej

Kultura organizacyjna to system wartości, norm i zachowań, sposobów postępowania i myślenia, zaakceptowany przez określony zespół ludzi. System ten wyróżnia daną grupę i stanowi jej spoiwo. Kultura organizacyjna przesądza o specyfice organizacji, kształtuje jej obraz, promuje wzory postępowanie sprzyjające realizacji misji i celów organizacji, wpływa na działania pracowników, formułuje oczekiwania wobec postaw i zachowań uczestników organizacji, co zwiększa przewidywalność tych zachowań, stanowi też podstawę do wyrażania ocen. Kultura organizacyjna ułatwia także porozumiewanie się i motywuje do większego zaangażowania się w realizację zadań. Obecne w tej kulturze wartości i zasady powinny być jednak podzielane przez pracowników.

Kultura organizacyjna powinna tworzyć klimat wzajemnej współpracy, wdrażania zmian, twórczej aktywności pracowniczej, winna sprzyjać podnoszeniu jakości usług, sprawnej komunikacji na zewnątrz i wewnątrz organizacji. Kultura organizacji wpływa na wyniki pracy i poziom satysfakcji pracowników, ich zaangażowanie, efektywność urzędu oraz skuteczność w realizacji przyjętych celów, determinuje też jakość funkcjonowania instytucji publicznej. Integracja z Unią Europejską spowodowała wzrost wymagań stawianych organizacjom sektora publicznego zarówno przez pojedynczych klientów, lokalne społeczności, inwestorów, partnerów, władze zwierzchnie, organizacje pozarządowe itd. Wymagania te dotyczą także postaw etycznych pracowników.

Etyka a zaufanie do urzędnika

Preambuła Konstytucji zawiera zapis, zgodnie z którym działaniu instytucji publicznych należy zapewnić sprawność i rzetelność. Sprawność rozpatrywana jest w kategoriach trzy E: efektywność (skuteczność), ekonomiczność (minimalizacja kosztów) i etyczność, a więc postępowanie zgodne z zasadami ogólnohumanistycznej etyki, zbieżnej z tradycją chrześcijańską. Natomiast rzetelność należy rozumieć jako: solidarność, terminowość, punktualność, dokładność, wysoką jakość i lojalność. Wartości te powinny być respektowane w praktyce publicznego zarządzania. Jak zauważa W. Kieżun, niedobór tych cech w skali społecznej występuje w Polsce w sposób rażący, mimo iż istnieją regulacje określające w sposób bardziej szczegółowy zasady działania instytucji publicznych.@page_break@

Kodeks postępowania administracyjnego z dnia 14 czerwca 1960 precyzuje jedenaście zasad dotyczących funkcjonowania organów administracji publicznej, w tym administracji samorządowej.

Szczególnie istotne z punktu widzenia rozważań etycznych są:
• zasada praworządności - organy administracji publicznej działają na podstawie przepisów prawa,
• zasada prawdy obiektywnej - w toku postępowania stoją na straży praworządności, podejmują czynności niezbędne do załatwienia sprawy, mając na względzie interes społeczny i słuszny interes obywateli,
• zasada pogłębiania zaufania - prowadzą postępowanie w sposób budzący zaufanie jego uczestników do władzy publicznej,
• zasada udzielania informacji - organy administracji publicznej są obowiązane do należytego i wyczerpującego informowania stron o okolicznościach faktycznych i prawnych, które mogą mieć wpływ na ustalenie ich praw i obowiązków, czuwają nad tym, aby strony nie poniosły szkody z powodu nieznajomości prawa,
• zasada wysłuchania stron - organy administracji publicznej obowiązane są zapewnić stronom czynny udział w każdym stadium postępowania,
• zasada wyjaśniania zasadności przesłanek - organy administracji publicznej powinny wyjaśniać stronom zasadność przesłanek, którymi kierują się przy załatwieniu sprawy, aby w ten sposób w miarę możności doprowadzić do wykonania przez strony decyzji bez potrzeby stosowania środków przymusu,
• zasada szybkości i prostoty postępowania - organy administracji publicznej powinny działać w sprawie wnikliwie i szybko, posługując się możliwie najprostszymi środkami prowadzącymi do jej załatwienia,
• zasada ugodowego załatwiania spraw - sprawy, w których uczestniczą strony o spornych interesach, mogą być załatwiane w drodze ugody sporządzonej przed organem administracji publicznej (ugoda administracyjna).

Praca w jednostkach administracji samorządowej to rodzaj służby publicznej. Pracownik zatrudniony na umowę o pracę musi cieszyć się nieposzlakowaną opinią, nie może być karany za przestępstwa umyślne ścigane z oskarżenia publicznego, ale również za umyślne przestępstwa skarbowe. Ustawodawca w ustawie z 21 listopada 2008 roku o pracownikach samorządowych za podstawowy obowiązek pracownika samorządowego uznał dbałość o wykonywanie zadań publicznych oraz o środki publiczne, z uwzględnieniem interesu publicznego oraz indywidualnych interesów obywateli. Implikuje to konieczność akceptacji określonych zasad etycznych, uzupełniających prawo i kształtujących pożądane postawy i zachowania urzędników. Pracownik samorządowy swoją postawą etyczną winien aspirować do grona profesjonalistów. Z pracą w administracji publicznej wiąże się określona odpowiedzialność. Zdolność do jej podejmowania ma wpływ na poziom zaufania społecznego.

W sektorze publicznym wymiar etycznego zarządzania nabiera coraz większego znaczenia i wynika z istoty działania sfery publicznej, opartej na tradycyjnych pojęciach interesu ogólnego i dobra publicznego.
System zarządzania zasobami ludzkimi powinien zabezpieczać etyczność zachowań indywidualnych i zbiorowych urzędników oraz przyczyniać się do budowania etosu służby publicznej i rozwoju kultury organizacyjnej opartej na fundamentalnych wartościach moralnych. Na etosie służby publicznej, etyczności zachowań i kulturze organizacyjnej osadza się prestiż społeczny i zaufanie do służby publicznej w administracji. Kultura organizacyjna winna kształtować świadomość etyczną pracowników i ułatwiać im moralne wybory. Jest wspomagana przez etykę zawodową, czyli zespół norm wskazujących, jak z moralnego punktu widzenia powinni się zachowywać przedstawiciele określonego zawodu. Reguły te spisane są w postaci kodeksów.

Pisaliśmy o tym również:
Pracownik samorządowy chce być bardziej samodzielny
Pracownik samorządowy musi przejawiać inicjatywę
Urzędnik powinien być uczciwy
Kodeksy etyczne wpływają na wizerunek urzędu i pracownika samorządowego