Sprawa ta była dość szeroko komentowana, prawdopodobnie ze względu na popularność Gietrzwałdu, w którym mieści się znane sanktuarium Matki Boskiej. Sama sprawa skargi do sądu administracyjnego nie była kontrowersyjna pod względem prawnym i można było przewidzieć rozstrzygnięcie WSA, który nie uwzględnił racji mieszkańców. Na kanwie tej sprawy warto jednak przypomnieć jak ukształtowane są regulacje prawne nadawania nazw ulic. Ponadto, na marginesie, warto zastanowić się nad aksjologią instytucji samorządu terytorialnego.

Regulacja prawna nazewnictwa ulic.

Sprawy ustalania nazw miejscowości regulowało uprzednio rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24 października 1934 r. o ustalaniu nazw miejscowości i obiektów fizjograficznych oraz o numeracji nieruchomości (Dz. U. Nr 94, poz. 850 ze zm.). Ponadto Minister Gospodarki Komunalnej wydał zarządzenie z dnia 28 czerwca 1968 r. o ustaleniu wytycznych w sprawie nadawania nazw ulicom i placom oraz numeracji nieruchomości (M. P. Nr 30, poz. 197). Pkt 2 do 4 tych wytycznych wskazywały:
„2. W miastach i osiedlach nazwy powinny posiadać wszystkie ulice. Nazwy otrzymywać mogą również ulice w miejscowościach wchodzących w skład gromad.
3. Na terenie miast i osiedli, w których ulice posiadają nazwy, potrzeba nadawania nazw występuje szczególnie w razie:
1) przyłączenia do miasta (osiedla) nowych terenów,
2) przebudowy lub rozbudowy miasta albo jego części,
3) budowy nowych osiedli mieszkaniowych.
4. Na terenie miast i osiedli nazwy nadawane są:
- ulicom, przez które rozumie się również aleje, drogi w granicach miasta, pasy komunikacyjne w obrębie osiedli mieszkaniowych, wiadukty, ślimaki, zjazdy, dojazdy, tunele, bulwary, nabrzeża, ciągi piesze, groble wykorzystywane jako ciągi piesze, przejścia, zaułki, ulice niesłużące do przejazdów itp.,”

Zarządzenie to zostało uchylone z dniem 30 marca 2001 r. na mocy art. 75 ustawy z 22 grudnia 2000 r. o zmianie niektórych upoważnień ustawowych do wydawania aktów normatywnych oraz zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 120, poz. 1268).

Równocześnie z chwilą odrodzenia w 1990 r. samorządu terytorialnego zadania nadawania nazw ulic przekazano gminom. Zgodnie z treścią art. 18 ust. 2 pkt 13 ustawy o samorządzie gminnym jest to kompetencja rady gminy. Ponieważ regulacja ta miała bardzo lakoniczny charakter, budziła różne wątpliwości w praktyce. Dlatego ustawodawca zdecydował się na nowelizację tego przepisu. Dokonano tego ustawą z dnia 8 lipca 2005 r. o zmianie ustawy o samorządzie gminnym oraz ustawy o drogach publicznych (Dz. U. Nr 172, poz. 1441). W obecnym stanie prawnym rada gminy jest uprawniona do nadawania nazw zarówno ulicom będącym drogami publicznymi, jak i nazw drogom wewnętrznym w rozumieniu ustawy z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych (Dz. U. z 2004 r. Nr 204, poz. 2086, z późn. zm.). Jedynie w stosunku do dróg wewnętrznych wymagane jest uzyskanie pisemnej zgody właścicieli terenów, na których taka droga jest zlokalizowana (zgodnie z art. 8 ust. 1a ustawy o drogach publicznych).

Ustawa o drogach publicznych definiuje pojęcie ulicy – zgodnie z art. 4 pkt 3 jest to „droga na terenie zabudowy lub przeznaczonym do zabudowy zgodnie z przepisami o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, w której ciągu może być zlokalizowane torowisko tramwajowe”. Przepisy te nie przesądzają, czy nazwy ulic muszą być w każdej miejscowości. Istotną wskazówkę interpretacyjną można odnaleźć w art. 9b ustawy o ewidencji ludności i dowodach osobistych (dodanym ustawą z dnia 11 kwietnia 2001 r. o zmianie ustawy o ewidencji ludności i dowodach osobistych oraz o zmianie niektórych innych ustaw, Dz. U. Nr 43, poz. 476 ze zm.). Nie dotyczy ona oczywiście bezpośrednio kwestii nazywania ulic, ale stanowi, że adres zameldowania określa się przez podanie:
1) w gminach, które uzyskały status miasta - nazwy miasta (dzielnicy), ulicy, numeru domu i lokalu (pomieszczenia) oraz nazwy województwa,
2) w innych gminach - nazwy miejscowości, numeru domu i lokalu (pomieszczenia), nazwy gminy i województwa.

Ustawodawca przyjmuje więc „założenie”, że nazwy ulic są obowiązkowe w gminach mających status miasta. Oczywiście nie zabrania to również gminom wiejskim na wprowadzanie nazw ulic.

Aspekty pozaprawne

Z punktu widzenia przepisów sprawa opisana na wstępie nie budzi wątpliwości. Samodzielną kompetencję do nadawania nazw ulicom posiadają rady gmin i mają w tym zakresie swobodę decyzji. Natomiast istotne wydają się w tej kwestii racje pozaprawne. Skoro sami zainteresowani mieszkańcy nie chcieli, aby w ich miejscowości pojawiły się nazwy ulic, to czy radni – przecież przedstawiciele tej lokalnej społeczności – mogą ich „uszczęśliwiać” na siłę. Dylematu tego nie rozstrzygnie sąd administracyjny, który bada zgodność działań administracji z prawem. Warto się jednak zastanowić, czy taka sytuacja odpowiada standardowi prawdziwej wspólnoty samorządowej kierującej się zasadą pomocniczości?


Przydatne materiały:

Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591 ze zm.)
Ustawa z dnia 10 kwietnia 1974 r. o ewidencji ludności i dowodach osobistych (Dz. U. 2006 r. Nr 139, poz. 993 ze zm.)