W szkołach wyższych właśnie rozpoczyna się nowy rok akademicki. Studenci mogą się ubiegać o pomoc materialną przyznawaną przez uczelnie, a finansowaną z budżetu państwa. W szczególności są to różnego rodzaju stypendia, a zwłaszcza socjalne oraz za wyniki w nauce i w sporcie. Pomimo dobrych chęci ze strony wielu jednostek samorządu terytorialnego są one w chwili obecnej pozbawione podstaw prawnych do przyznawania stypendiów studentom.

Samorządowe ustawy ustrojowe m. in. wyznaczają zakres kompetencji przyznanych organom jednostek samorządu. Do wyłącznych uprawnień organów uchwałodawczych należy podejmowanie uchwał w sprawie zasad udzielania stypendiów dla uczniów i studentów (art. 18 ust. 2 pkt 14a ustawy o samorządzie gminnym , art. 12 pkt 10a ustawy o samorządzie powiatowym , art. 18 pkt 19a ustawy o samorządzie wojewódzkim ). Wskazane przepisy wskazują jedynie zakres kompetencji, które wykonują organy stanowiące, a nie stanowią wyłącznej podstawy do wydania uchwały określającej zasady udzielania stypendiów – do tego niezbędny jest przepis materialnoprawny zawierający upoważnienie do ustalenia tych zasad (tak uznał też np. Wojewoda Łódzki w rozstrzygnięciu nadzorczym z dnia 10 grudnia 2008 r. nr ON-I-0911/485/08, LEX nr 492885). W zakresie dotyczącym uczniów takie upoważnienie istnieje w przepisach dotyczących systemu oświaty, natomiast nie ma go w odniesieniu do studentów.

Wiele jednostek samorządu podjęło co prawda uchwały regulujące zasady przyznawania stypendiów studentom, ale wydane one zostały bez umocowania prawnego. Z tego powodu wojewoda jako organ nadzoru, albo sąd administracyjny sprawujący kontrolę działalności administracji publicznej, powinien stwierdzić nieważność takiej uchwały, jako podjętej z rażącym naruszeniem prawa – bez podstawy prawnej. Potwierdzeniem tej wykładni jest orzecznictwo sądowe, np. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Lublinie z dnia 18 listopada 2008 r., sygn. III SA/Lu 309/08, LEX nr 496646 stwierdzający nieważność uchwały nr 359/XX/2008 Rady Miasta Lublin z dnia 29 maja 2008 r. w sprawie zasad przyznawania stypendiów wybitnie zdolnym studentom studiów stacjonarnych szkół wyższych, mieszkającym i studiującym na terenie gminy Lublin (Dz. Urz. Woj. Lubel. Nr 87, poz. 2325) czy wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 29 czerwca 2007 r., sygn. I OSK 540/07, LEX nr 341241.

Obowiązująca ustawa z dnia 27 lipca 2005 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz. U. Nr 164, poz. 1365, ze zm., dalej: p.s.w.) umożliwia przyznawanie przez uczelnie wyższe stypendiów, które są finansowane z budżetu państwa. Nie przewiduje natomiast sytuacji przyznawania jakiejkolwiek pomocy materialnej studentom przez jednostki samorządu terytorialnego. W toku prac parlamentarnych jest projekt nowelizacji p.s.w. zawierający zmiany w tym zakresie (druk nr 2245). W chwili obecnej nad nowelizacją pracuje Senat.

Według projektu, do p.s.w. dodany zostanie m. in. art. 173a, zgodnie z którym pomoc materialna dla studentów może być przyznawana przez jednostki samorządu terytorialnego. Organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego określi w uchwale w szczególności: rodzaj pomocy materialnej, sposób i terminy ubiegania się o pomoc materialną, sposób wyłaniania studentów, którym będzie przyznana pomoc materialna, maksymalny poziom pomocy materialnej, o którą może ubiegać się student. Wyraźnie zostało też wskazane, że powyższa uchwała jest aktem prawa miejscowego. Zgodnie z art. 199a według tych samych zasad możliwe będzie ustalenie stypendiów dla doktorantów. Taki zakres upoważnienia umożliwi jednostkom samorządu podjęcie uchwały i uregulowanie spraw stypendiów dla studentów.

Treść upoważnienia ustawowego wskazuje na minimalną treść uchwały („w szczególności”), a to oznacza, że uchwała obowiązkowo musi realizować dyspozycję ustawy i regulować zakres spraw wskazany w p.s.w., ale może również zawierać także i dodatkowe kwestie związane z przyznawaniem stypendiów. Organ uchwałodawczy musi sam wyczerpująco uregulować przyznawanie pomocy i nie może przekazać kompetencji do ich całościowej czy częściowej regulacji, albo uszczegółowienia przez inny podmiot (np. organ wykonawczy). Źródłem finansowania stypendiów będą środki jednostek samorządu terytorialnego. Pomoc będzie wypłacana przez jednostkę samorządu.

Organ stanowiący winien określić rodzaj pomocy materialnej, przy czym nie jest związany zamkniętym katalogiem form pomocy materialnej zawartym w art. 173 ust. 1 p.s.w. Jedynym dopuszczalnym rodzajem pomocy jest stypendium, co wynika z art. 18 ust. 2 pkt 14a ustawy o samorządzie gminnym , art. 12 pkt 10a ustawy o samorządzie powiatowym , art. 18 pkt 19a ustawy o samorządzie wojewódzkim , które zawężają zakres kompetencji organów stanowiących do uregulowania zasad przyznawania stypendiów, a nie innych form pomocy. Niedopuszczalne będzie zatem stanowienie o przyznawaniu np. nagród, zasiłków czy zapomóg. Uchwała winna również określić sposób i terminy ubiegania się o pomoc materialną, tj. określić np. kiedy można składać wnioski o przyznanie pomocy, jakie informacje winny się znaleźć we wniosku itp. Organy stanowiące będą miały również możliwość swobodnego określenia komu będzie przyznana pomoc. Chodzi więc o przesłanki umożliwiające uzyskanie pomocy, warunki jakie musi spełnić ubiegający się o nią student, jak np. wyniki w nauce lub sporcie czy kryterium uzyskiwanych dochodów. Niezbędnym składnikiem uchwały jest również określenie maksymalnego poziomu pomocy, czyli dopuszczalnej wysokości świadczenia.


Przydatne materiały:

 Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591 ze zm.)
Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym. (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1592 ze zm.)
Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1590 ze zm.)