Obowiązek meldunkowy reguluje ustawa z dnia 10 kwietnia 1974 r. o ewidencji ludności i dowodach osobistych (Dz. U. z 2006 r. Nr 139, poz. 993, z późn. zm.) . Zgodnie z art. 15 ust. 2 tej ustawy organ gminy (wójt, burmistrz, prezydent miasta) wydaje na wniosek strony lub z urzędu decyzję w sprawie wymeldowania osoby, która opuściła miejsce pobytu stałego lub czasowego trwającego ponad 3 miesiące i nie dopełniła obowiązku wymeldowania się. Jeszcze do niedawna w praktyce gmin jednoznacznie przyjmowano, że właściciel lokalu jest stroną postępowania o wymeldowanie osoby trzeciej zameldowanej w tym lokalu. Ostatnio jednak orzecznictwo sądów administracyjnych jednolicie stoi na stanowisku, że właściciel lokalu nie jest stroną takiego postępowania, np. wyrok NSA z dnia 5 maja 2011 r., II OSK 781/10, Lex nr 786194.

Podobnie NSA w wyroku z dnia 18 stycznia 2010 r., II OSK 47/09, LEX nr 597622 uznał, że podmiotem mającym interes prawny w sprawie, której przedmiotem jest wymeldowanie, to jest stroną w rozumieniu art. 28 Kodeksu postępowania administracyjnego , jest wyłącznie ta osoba, co do wymeldowania której z danego lokalu prowadzone jest postępowanie i to niezależnie od etapu załatwiania sprawy. Inne osoby zainteresowane wymeldowaniem (poza stroną), np. właściciel czy współwłaściciel lokalu, współmałżonek osoby, której wymeldowanie dotyczy itd., nie mogą być uznawane za strony w tym postępowaniu ze względu na brak interesu prawnego.

NSA wskazał, że ewidencja ludności służąca rejestrowaniu pobytu ma charakter wyłącznie porządkowy, co oznacza, że zameldowanie nie jest związane z rozstrzyganiem uprawnień do lokalu, ani tym samym prawa do przebywania w nim. Jedynie stwierdzenie faktu przebywania w lokalu winno być kryterium rozstrzygającym o zameldowaniu, a podstawę do wymeldowania stanowi ustalenie przez właściwy organ faktu opuszczenia lokalu. Organ meldunkowy nie rejestruje uprawnień do lokalu osób występujących o zameldowanie, lecz gromadzi informacje dotyczące danych o miejscu pobytu, a więc bada, czy osoba występująca z wnioskiem o zameldowanie faktycznie zamieszkuje w lokalu. Badaniu podlegają zdarzenia ze sfery faktów a nie ze sfery faktów oraz prawa (do lokalu). Ewidencja ludności jest rejestracją stanu faktycznego i nie stanowi formy kontroli legalności zamieszkania i pobytu, czyli posiadania prawa do korzystania z lokalu.

Powyższe stanowisko może nasuwać pewne wątpliwości. Moim zdaniem właściciel lokalu może mieć interes prawny w wymeldowaniu osoby trzeciej, która jest zameldowana w jego lokalu a faktycznie w nim nie przebywa. Jeżeli takiego interesu nie ma zawsze, to na pewno nie można jednoznacznie i kategorycznie przesądzać, że nie może go mieć nigdy. Z faktu zameldowania pod danym adresem wynika bowiem domniemanie (faktyczne), że dana osoba w nim mieszka.

W zasadzie zaprezentowane wyżej stanowisku NSA pozostaje nawet w sprzeczności z brzmienie ustawy. W art. 15 ust. 2 ustawy o ewidencji ludności i dowodach osobistych mowa jest o wydaniu decyzji na wniosek strony lub z urzędu. Jeżeli za stronę uznać wyłącznie osobę, która nie dopełniła obowiązku meldunkowego, to część przepisu pozbawiona była znaczenia prawnego. Nie byłoby innych stron postępowania, więc nikt nie mógłby złożyć wniosku o wymeldowanie jako strona, choć taką możliwość wyraźnie przewiduje to cytowany przepis.

Jednakże, jak wspomniałem na wstępie, orzecznictwo sądów administracyjnych przyjmuje, że właściciel lokalu nie jest stroną postępowania administracyjnego o wymeldowanie ani postępowania sądowoadministracyjnego w sprawie kontroli decyzji dotyczącej wymeldowania.

Przydatne materiały:
 Ustawa z dnia 10 kwietnia 1974 r. o ewidencji ludności i dowodach osobistych (Dz. U. z 2006 r. Nr 139, poz. 993, z późn. zm.)
Ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. 2000 r. Nr 98, poz. 1071 ze zm.)