Samorząd terytorialny został powołany do wykonywania zadań publicznych. Jego podstawową jednostką jest gmina, która ma swoje umocowanie w przepisach Konstytucji RP. Pozostałymi jednostkami samorządu są powiat i województwo.
Domniemanie kompetencji gminy
Art. 164 ust. 3 Konstytucji RP ustanawia domniemanie właściwości gminy. Zgodnie z tym przepisem, wykonuje ona wszystkie zadania samorządu terytorialnego, które nie zostały zastrzeżone dla innych jednostek. Ich przykładowy katalog zawiera art. 7 ustawy o samorządzie gminnym. Stanowi on, że zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty należy do zadań własnych gminy. Obejmują one m.in. sprawy związane z ładem przestrzennym, usługami komunalnymi, ochroną zdrowia, pomocą społeczną, kulturą, edukacją i lokalnym transportem. Gmina może realizować też zadania zlecone z zakresu administracji rządowej. Taki obowiązki mogą na nią nakładać ustawy. Ponadto zadania z zakresu administracji rządowej mogą być wykonywane na podstawie porozumienia. Ustawa zakłada też, że gmina może wykonywać zadania z zakresu właściwości powiatu oraz województwa na podstawie porozumień z tymi jednostkami samorządu terytorialnego. Art. 8 ust. 2 usg zastrzega jednak, że powinna ona otrzymać środki finansowe w wysokości koniecznej do wykonania tych zadań.
Organami gminy są rada gminy (miasta) i wójt (burmistrz, prezydent miasta). Rada jest organem stanowiącym i kontrolnym, którego kadencja trwa 5 lat. Organ ten składa się z radnych. Ich liczba zależy od liczby mieszkańców gminy (od piętnastu do czterdziestu pięciu radnych). Rada gminy wybiera ze swego grona przewodniczącego i wiceprzewodniczących. Zadaniem przewodniczącego jest wyłącznie organizowanie pracy rady oraz prowadzenie jej obrad. Do właściwości rady gminy należą wszystkie sprawy pozostające w zakresie działania gminy, o ile ustawy nie stanowią inaczej. Przepisy zakładają, że do wyłącznej właściwości rady gminy należy m.in. uchwalanie statutu gminy, ustalanie wynagrodzenia wójta, uchwalanie budżetu, podejmowanie uchwał w sprawach podatków, ustalanie zakresu działania jednostek pomocniczych oraz podejmowanie uchwał w sprawach majątkowych gminy, które przekraczają zakres zwykłego zarządu. Stanowi o tym art. 18 ust. 2 usg. Rada gminy ma też kompetencje do kontrolowania działalność wójta, gminnych jednostek organizacyjnych oraz jednostek pomocniczych.
Cena promocyjna: 59 zł
|Cena regularna: 59 zł
|Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: 41.3 zł
Kto stoi na czele gminy?
Wójt jest organem wykonawczym gminy. Jego kadencja jest powiązana z kadencją rady gminy. Art. 26 ust. 2 usg stanowi bowiem, że kadencja wójta rozpoczyna się w dniu rozpoczęcia kadencji rady gminy lub wybrania go przez nią i upływa z dniem upływu kadencji rady gminy. Jeśli natomiast siedziba władz znajduje się w mieście położonym na terytorium gminy, to organem wykonawczym jest burmistrz. Z kolei w miastach powyżej 100 000 mieszkańców organem wykonawczym jest prezydent miasta. Dotyczy to również miast, w których do dnia wejścia w życie ustawy o samorządzie gminnym, prezydent miasta był organem wykonawczo-zarządzającym. Organ ten może powołać swoich zastępców. Ich liczba zależy od liczby mieszkańców (od jednego do czterech zastępców).
Kto jest przełożonym burmistrza?
Wójt wykonuje uchwały rady gminy i zadania gminy określone przepisami prawa. Do jego zadań należy m.in. przygotowywanie projektów uchwał rady gminy, określanie sposobu ich wykonywania, gospodarowanie mieniem komunalnym, wykonywanie budżetu oraz zatrudnianie i zwalnianie kierowników gminnych jednostek organizacyjnych. Stanowi o tym art. 30 ust. 2 usg. W realizacji zadań własnych gminy wójt podlega wyłącznie radzie. Ponadto zgodnie z art. 31 usg, wójt kieruje bieżącymi sprawami gminy oraz reprezentuje ją na zewnątrz.
Gmina może tworzyć jednostki pomocnicze
Zgodnie z art. 5 ust. 1 usg, gmina może tworzyć jednostki pomocnicze: sołectwa oraz dzielnice, osiedla i inne. Jednostką pomocniczą może być również położone na terenie gminy miasto. Jednostkę pomocniczą tworzy rada gminy, w drodze uchwały, po przeprowadzeniu konsultacji z mieszkańcami lub z ich inicjatywy. Kwestie związane z jej organizacją i zakresem działania określa rada gminy odrębnym statutem. Wymagane jest wcześniejsze przeprowadzenie konsultacji z mieszkańcami. Akt ten powinien określać nazwę i obszar jednostki pomocniczej, zasady i tryb wyborów jej organów oraz ich organizację i zadania. W statucie należy też regulować zakres zadań przekazywanych jednostce, sposób ich realizacji oraz zakres i formy kontroli oraz nadzoru.
Organem uchwałodawczym w sołectwie jest zebranie wiejskie, a wykonawczym - sołtys. Jego działalność wspomaga rada sołecka. Natomiast w przypadku dzielnicy (osiedla), organem uchwałodawczym jest rada, a wykonawczym zarząd. Na jego czele stoi przewodniczący. Ponadto przepisy przewidują, że statut osiedla może ustalić, że w osiedlu organem uchwałodawczym jest ogólne zebranie mieszkańców, które ma kompetencję do wybierania zarządu osiedla.
Czytaj także: WSA: Zebranie miejskie jednostki pomocniczej może odwołać członków rady >>>
Kto zarządza powiatem?
Powiat jest jednostką samorządu zrzeszającą kilka gmin. Wykonuje on określone ustawami zadania publiczne, które mają ponadgminny charakter. Należą do nich m.in. edukacja publiczna (szkoły ponadgimnazjalne), pomoc społeczna, administracja architektoniczno-budowlana, gospodarka wodna, ochrona środowiska, ochrona praw konsumenta, obronność i przeciwdziałanie bezrobociu. Stanowi o tym art. 4 ustawy o samorządzie powiatowym. Warto podkreślić, że zadania powiatu nie mogą naruszać zakresu działania gminy. Ustawy mogą też określać niektóre sprawy należące do zakresu działania powiatu jako zadania z zakresu administracji rządowej. Ponadto może on zawierać z organami administracji rządowej porozumienia w sprawie wykonywania zadań publicznych z zakresu administracji rządowej. Możliwość ich zawierania przewidziano także w sprawach powierzenia prowadzenia zadań publicznych z jednostkami lokalnego samorządu terytorialnego, a także z województwem, na którego obszarze znajduje się terytorium powiatu.
Zarząd powiatu jest wybierany przez radę
Organem stanowiącym i kontrolnym powiatu jest rada powiatu. Jej kadencja trwa 5 lat. Organ ten składa się z radnych, których liczba zależy od liczby mieszkańców powiatu (od piętnastu do dwudziestu dziewięciu radnych). Rada powiatu wybiera ze swojego grona przewodniczącego i jednego lub dwóch wiceprzewodniczących. Zadaniem przewodniczącego jest wyłącznie organizowanie pracy rady oraz prowadzenie jej obrad. Zakres kompetencji rady powiatu został określony w art. 12 usp. Przepis ten stanowi, że do jej wyłącznej właściwości należy m.in. stanowienie aktów prawa miejscowego, uchwalanie budżetu, podejmowanie uchwał w sprawach wysokości podatków oraz w sprawach majątkowych powiatu, a także uchwalanie powiatowego programu przeciwdziałania bezrobociu oraz aktywizacji lokalnego rynku pracy. Rada powiatu ma też kompetencje do tego, aby kontrolować działalność zarządu oraz powiatowych jednostek organizacyjnych.
Organem wykonawczym powiatu jest zarząd powiatu (od trzech od pięciu osób), który jest wybierany przez radę. W jego skład wchodzą starosta jako przewodniczący, wicestarosta i pozostali członkowie. Zarząd powiatu wykonuje uchwały rady powiatu i zadania powiatu określone przepisami prawa. Należą do nich m.in. przygotowywanie projektów uchwał rady i ich wykonywanie, opracowywanie programów rozwoju, gospodarowanie mieniem powiatu, wykonywanie budżetu, zatrudnianie i zwalnianie kierowników jednostek organizacyjnych. Stanowi o tym art. 32 ust. 2 usp. W realizacji zadań, zarząd podlega wyłącznie radzie powiatu.
Czyta także: WSA: Radnemu na urlopie nie przysługuje dieta >>>
Starosta a prezydent miasta
Miasto na prawach powiatu (zwane też powiatem grodzkim) to gmina miejska, która ma kompetencje gminy i powiatu. Jednostka ta nie ma odrębnych organów dla miasta i dla powiatu. Dlatego kompetencje, które ustawa o samorządzie powiatowym przypisuje staroście, wykonuje prezydent miasta. Natomiast kompetencje rady powiatu wykonuje rada miasta. Zgodnie z art. 91 usp, prawa powiatu przysługują:
- miastom, które w dniu 31 grudnia 1998 r. liczyły więcej niż 100 000 mieszkańców,
- miastom, które z tym dniem przestały być siedzibami wojewodów, chyba że na wniosek właściwej rady miejskiej odstąpiono od nadania miastu praw powiatu,
- miastom, którym nadano status miasta na prawach powiatu, przy dokonywaniu pierwszego podziału administracyjnego kraju na powiaty.
Organami województwa są sejmik i zarząd
Największą jednostką samorządu terytorialnego jest województwo, którego obowiązkiem jest wykonywanie określonych ustawami zadań publicznych. Należą do nich edukacja publiczna (w tym szkolnictwo wyższe), promocja i ochrona zdrowia, kultura oraz ochrona zabytków i opieka nad nimi, wspieranie rodziny i systemu pieczy zastępczej, modernizacja terenów wiejskich, bezpieczeństwo publiczne, a także ochrona roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy. Stanowi o tym art. 14 ust. 1 ustawy o samorządzie województwa. Organem stanowiącym i kontrolnym województwa jest sejmik. Jego kadencja trwa 5 lat. W skład sejmiku wchodzą radni. Ich liczba zależy od liczby mieszkańców województwa - trzydziestu w województwach liczących do 2 000 000 oraz po trzech radnych na każde kolejne rozpoczęte 500 000. Sejmik wybiera ze swojego grona przewodniczącego oraz wiceprzewodniczących. Zadaniem przewodniczącego jest wyłącznie organizowanie pracy sejmiku oraz prowadzenie jego obrad. W art. 18 usw prawodawca uregulował zadania sejmiku. Przepis ten stanowi, że do wyłącznej właściwości tego organu należy m.in. stanowienie aktów prawa miejscowego, uchwalanie strategii rozwoju województwa, podejmowanie uchwał w sprawach majątkowych, rozpatrywanie sprawozdań z działalności zarządu województwa, uchwalanie budżetu oraz podejmowanie uchwał w sprawie zasad udzielania stypendiów dla uczniów i studentów. Ponadto sejmik województwa kontroluje działalność zarządu województwa oraz wojewódzkich samorządowych jednostek organizacyjnych.
Organem wykonawczym jest zarząd województwa. Jego skład liczy pięć osób - marszałek województwa jako przewodniczący, wicemarszałek lub dwóch wicemarszałków i pozostali członkowie. Zarząd województwa wykonuje zadania należące do samorządu województwa, niezastrzeżone na rzecz sejmiku województwa i wojewódzkich samorządowych jednostek organizacyjnych. Do zadań tego organu należy m.in. wykonywanie uchwał sejmiku, gospodarowanie mieniem, przygotowywanie projektu i wykonywanie budżetu województwa, organizowanie współpracy ze strukturami samorządu regionalnego w innych krajach i z międzynarodowymi zrzeszeniami regionalnymi oraz kierowanie, koordynowanie i kontrolowanie działalności wojewódzkich samorządowych jednostek organizacyjnych, w tym zatrudnianie i zwalnianie kierowników tych jednostek. Stanowi o tym art. 41 ust. 2 usw.
Wojewoda sprawuje nadzór nad samorządem
Nadzór nad działalnością jednostek samorządu terytorialnego jest sprawowany na podstawie kryterium zgodności z prawem. Organem nadzoru jest wojewoda, a w zakresie spraw finansowych - regionalna izba obrachunkowa. Organy wykonawcze jednostek samorządu terytorialnego są zobowiązane do przedkładania uchwał organów stanowiących oraz zarządzeń. Sprzeczny z prawem akt prawa miejscowego jest nieważny, o czym orzeka się w terminie nie dłuższym niż 30 dni od dnia jego doręczenia. Po upływie tego terminu organ nadzoru nie może we własnym zakresie stwierdzić nieważności. W tym przypadku może jedynie zaskarżyć akt do sądu administracyjnego. Wojewoda kontroluje też wykonywanie przez organy samorządu terytorialnego zadań z zakresu administracji rządowej, które są realizowane przez nie na podstawie ustawy lub porozumienia z organami administracji rządowej. Kryteriami kontroli są: legalność, gospodarność i rzetelność.
Czytaj także: WSA: Data wejścia w życie aktu prawa miejscowego nie może budzić wątpliwości >>>
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
