Obecnie obowiązki sprawozdawcze organizacji pozarządowych w Polsce reguluje kilka aktów prawnych, m.in ustawa o rachunkowości, ustawa o fundacjach, ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, ustawa o statystyce publicznej, ustawa o podatku dochodowym od osób prawnych i ustawa o kołach gospodyń wiejskich. Rząd chce najważniejsze przepisy odnoszące się do NGO zebrać w jednej ustawie.
Różne obowiązki uzależnione od przychodów
Projekt dzieli organizacje pozarządowe na 5 grup, którym przypisane zostaną różne obciążenia sprawozdawcze:
- organizacje pozarządowe i organizacje pożytku publicznego, których przychód z działalności za rok poprzedzający złożenie sprawozdania przekroczy 1 mln zł, będą zobowiązane do składania sprawozdania finansowego wraz z informacją o źródłach przychodu, informacją o poniesionych kosztach oraz informacją o rodzaju prowadzonej działalności;
- organizacje pozarządowe o przychodzie do 1 mln zł będą zobowiązane do składania informacji o źródłach przychodu, informacji o poniesionych kosztach oraz informacji o rodzaju prowadzonej działalności;
- organizacje pożytku publicznego (OPP) o przychodzie do 1 mln zł będą zobowiązane do składania sprawozdania finansowego wraz z informacją o źródłach przychodu, informacją o poniesionych kosztach oraz uproszczonego sprawozdania merytorycznego ze swojej działalności.
- Organizacje pozarządowe, których ten przychód pochodzi wyłącznie ze składek członkowskich i nie przekroczy 10 tys. zł zwolnione zostaną z tych obowiązków
Czytaj w LEX: Programy współpracy jednostek samorządu terytorialnego z organizacjami pozarządowymi - konsultacje i treść programu >
Raport: Pandemia pogorszyła sytuację organizacji pozarządowych>>
Uproszona ewidencja dla przychodów do 1 mln zł i OPP
Projekt proponuje nowelizację art. 10a ustawy z 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie poprzez podwyższenie ze 100 tys. zł do 1 mln zł. progu przychodów organizacji pozarządowej uprawniającego do prowadzenia uproszczonej ewidencji przychodów i kosztów. Ma to m.in. zmniejszy wydatki na obsługę księgową organizacji. Na tej zmianie, zdaniem autorów nowelizacji skorzystałoby ok. 95 proc. organizacji.
Czytaj w LEX: Rachunkowość i sprawozdawczość organizacji pozarządowych >
Z uproszczonej rachunkowości miałyby też korzystać organizacje pożytku publicznego. Wybór tej formy księgowości nie byłby też przeciwskazaniem do korzystania ze środków publicznych. Analogiczna zmiana dotyczyłaby kół gospodyń wiejskich.
Obecnie, w przypadku tego rodzaju wsparcia NGO muszą prowadzić pełną rachunkowość. Po zmianach prowadzenie ksiąg rachunkowych ma dotyczyć tylko tych, które dostaną środki publiczne w wysokości przekraczającej 100 tys. zł. Poniżej tego progu będzie można prowadzić uproszczoną rachunkowość.
NIK: Potrzeba zmian prawnych regulujących współpracę z NGO>>
Podwyższona kwota może ograniczyć finansowanie
Katarzynę Adamską-Dutkiewicz z Forum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego niepokoi bardzo wysokie określenie do 1 mln zł kwoty, do której organizacje będą mogły prowadzić uproszoną ewidencję przychodów i kosztów tzw. UEPiK. - To ogromna kwota, wiele organizacji nie będzie więc zobligowanych od robienia sprawozdań rocznych, co wydaje się dobrym rozwiązaniem, ale problem pojawia się przy korzystaniu z pieniędzy publicznych, gdzie wyodrębnienie księgowości jest preferowane. Do tego stopnia, że niektóre instytucje wymagają wejścia od organizacji na pełną księgowość, jeśli chcą skorzystać z danych środków – zwraca uwagę.
Czytaj w LEX: Dotacje udzielane z budżetów jednostek samorządu terytorialnego - aspekty praktyczne >
Wskazuje, że organizacje już mają wątpliwości jak UEPiK ma się to do prowadzenia przez organizacje pozarządowe działalności gospodarczej. - Często znikomej, ale z powodu bycia w rejestrze przedsiębiorców oni muszą i tak złożyć sprawozdanie finansowe w rozumieniu ustawy o rachunkowości, nie mogą zrobić UEPiK. Nie ma jasności w zakresie działalności odpłatnej. Na przykład w sprawozdaniu uproszczonym nie będzie żadnej weryfikacji czy działalność odpłatna jest prowadzona zgodnie z przepisami ustawy o pożytku publicznym i wolontariacie czy prowadzona jest z zyskiem, którego być nie powinno – wskazuje przedstawicielka Forum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego.
Sprawozdania w jedno miejsce
Wszystkie dokumenty NGO miałyby sporządzać w generatorze sprawozdań, czyli systemie informatycznym udostępnionym na stronie Narodowego Instytutu Wolności. Instytut będzie zobowiązany dostarczyć te dokumenty do uprawnionych podmiotów, m.in. szefa Krajowej Administracji Skarbowej, KRS, GUS, ministra nadzorującego fundację. Dokumenty umieszczone w bazie będą ogólnodostępne.
Czytaj w LEX: Prezentacja danych w bilansie organizacji pozarządowej krok po kroku >
Anna Michalewska radca prawny, specjalizująca się w obsłudze fundacji pozytywnie ocenia zmianę, która polega na składaniu sprawozdań do jednego podmiotu - Narodowego Instytutu Wolności. - Podatnik nie będzie musiał się martwić, czy złożył sprawozdanie do KRS czy Urzędu Skarbowego. Teraz będzie to jeden podmiot, który dokumenty będzie przekazywał dalej. To duże ułatwienie dla organizacji – zauważa Anna Michalewska.
Ma jednak wątpliwości, czy rzeczywiście intencje projektodawcy, czyli uproszczenie, standaryzacja i mniej biurokracji uda się zrealizować, bo same założenia ustawy wymieniają jednocześnie kilka wzorów dokumentów, które organizacja ma składać. Założenia nowelizacji nie zmniejszają też obowiązków dla podmiotów prowadzących pełną księgowość, bo one nadal będą musiały składać właściwie same dokumenty.
Anna Michalewska wątpi też, aby zmiany w przepisach pozwoliły organizacjom zrezygnować z usług biur rachunkowych i tym samym zaoszczędzić na kosztach. - Organizacje nadal będą chciały mieć opiekę biura podatkowego lub doradcy podatkowego, bo będą chciały aby ktoś czuwał nad złożeniem prawidłowego sprawozdania. Kary za nieprawidłowości przy składaniu sprawozdań są dotkliwe szczególnie dla organizacji OPP. Poza tym, jeśli coś jest uproszczone to zazwyczaj pojawia się wiele pytań i wątpliwości – mówi.
NGO obawiają się, że zbyt duży zakres informacji o donatorach może ich zniechęcić
Organizacje różnie oceniają projektowane przepisy, które mają podkreślić transparentność finansowania. Dziś do urzędu skarbowego trafiają dane osób prawnych, gdy jednorazowa wartość darowizny wynosi 15 tys. zł lub ich łączna suma otrzymana od jednego darczyńcy przekracza 35 tys. zł. NGO ma obowiązek informowania urzędu skarbowego o darczyńcy z podaniem jego nazwy i adresu.
Czytaj w LEX: Darowizny w księgach rachunkowych obdarowanego i darczyńcy >
Projektowane przepisy zakładają, że trzeba będzie podać dane osób fizycznych, które jednorazowo podarowały co najmniej 15 tys. zł. Obowiązek sporządzania takiej informacji będzie dotyczył wszystkich NGO, nie tylko tych, które mają status organizacji pożytku publicznego. Wyjątkiem mają być te podmioty, których przychód z działalności statutowej za poprzedni rok obrotowy nie przekroczył 10 tys. zł i pochodził wyłącznie ze składek członkowskich.
- Wśród organizacji są głosy mówiące o tym, że to będzie za duża inwigilacja organizacji na potrzeby do końca nie wiemy kogo. Są też obawy dotyczące RODO związane z tym, że mają być podawane informacje o darowiznach od osób fizycznych z ich adresami. To może zniechęcić wielu dotychczasowych donatorów - wskazuje Katarzyna Adamska- Dutkiewicz.
Obawy NGO budzi także zaproponowany podział organizacji pozarządowych: na organizacje pozarządowe, organizacje pożytku publicznego i KGW.
Czytaj w LEX: Rola i znaczenie organizacji pozarządowych we wdrażaniu standardów Europejskiej Karty Społecznej >