Jedną z podstawowych funkcji gminy jest realizowanie zadań o charakterze publicznym. Zgodnie z przepisem art. 2 ustawy o samorządzie gminnym , gmina wykonuje zadania publiczne we własnym imieniu i na własną odpowiedzialność. Zadania gminy, z punktu widzenia charakteru prawnego, dzieli się na zadania własne oraz zadania zlecone z zakresu administracji rządowej.

Zadaniem własnym gminy jest zapewnienie dzieciom bezpłatnego transportu do szkoły, w przypadku zamieszkiwania w znacznej odległości od placówki oświatowej. Obowiązek ten wynika wprost z art. 17 ust. 3 ustawy o systemie oświaty (dalej także u.s.o. ). W sytuacji, gdy droga dziecka z domu do szkoły, w której obwodzie dziecko zamieszkuje, przekracza odpowiednio odległość 3 lub 4 kilometrów, obowiązkiem gminy jest zapewnienie bezpłatnego transportu i opieki w czasie przewozu. Należy jednak zauważyć, iż ustawodawca nakładając na gminę określone zadania, nie wskazał jednoznacznie sposobu ich realizacji. Wykonywanie przez jednostki samorządu terytorialnego ustawowego obowiązku w zakresie dowozu dzieci do placówek oświatowych, rodzi szereg problemów organizacyjnych.

Podstawowym elementem jest zapewnienie odpowiedniego środka transportu. Ustawa nie określa czy gmina winna zorganizować przewóz dzieci w ramach własnych środków transportu, czy może powierzyć wykonanie usług wyspecjalizowanemu podmiotowi. Brak regulacji w powyższym zakresie prowadzi do wniosku, iż wybór środka transportu należy wyłącznie do kompetencji danej gminy. Zgodnie z poglądem Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Olsztynie, wyrażonym w wyroku z dnia 15 lipca 2008 r., sygn. akt II SA/Ol 149/08 (Teza nr 2), gmina może dowozić dzieci do szkoły własnym lub wynajętym przez siebie środkiem transportu, zapewniając dzieciom w tym czasie należytą opiekę. Obowiązki te musi realizować bez względu na obiektywne trudności i niezależnie od tego, czy posiada na ten cel odpowiednie środki. Ponadto, z punktu widzenia interesu samej gminy oraz uczniów, ważne jest ustalenie przystanku stanowiącego dla każdego z dzieci początek i zarazem koniec drogi do szkoły. W ustawie o systemie oświaty wskazano bowiem wyłącznie odległość z domu do szkoły, której przekroczenie powoduje konieczność zorganizowania dla ucznia bezpłatnego transportu do miejsca pobierania nauki. Stosownie do treści art. 17 ust. 2 u.s.o. , w przypadku uczniów klas I - IV szkół podstawowych odległość pomiędzy domem a placówką oświatową nie powinna przekraczać 3 km. W odniesieniu do uczniów klas V i VI szkół podstawowych oraz uczniów gimnazjów, dystans ten wynosi odpowiednio 4 km.@page_break@

Redakcja przepisu jednoznacznie wskazuje, iż przekroczenie opisanych powyżej odległości, obliguje gminę do zorganizowania bezpłatnego transportu z miejsca zamieszkania dziecka do szkoły. Użycie przez ustawodawcę zwrotu „z domu” wywołuje dodatkowe wątpliwości interpretacyjne. Powyższe nie oznacza jednak obowiązku zapewnienia uczniowi bezpłatnego transportu spod drzwi jego domu. Intencją ustawodawcy było umożliwienie każdemu dziecku spełniania obowiązku szkolnego, przy jednoczesnym zapewnieniu opieki w drodze do szkoły. Zauważyć przy tym należy, iż zamiarem ustawodawcy nie było zapewnianie dzieciom pobierającym naukę nadmiernych, obiektywnie nieuzasadnionych wygód.
 

Kwestią sporną pozostaje fakt, czy zorganizowanie przez jednostki samorządu terytorialnego punktów zbiorczych (przystanków) oddalonych od miejsca zamieszkania o 3 km, do którego winni udać się uczniowie, w celu skorzystania z bezpłatnego dowozu do szkoły, stanowi realizację obowiązku wynikającego z ustawy o systemie oświaty.

W ocenie wielu polskich gmin określenie przystanków, z których wykonywany jest bezpłatny transport uczniów do placówek oświatowych, jest tożsamy z wypełnieniem omawianego obowiązku. Przyjęcie takiego rozwiązania, stoi jednak w sprzeczności z zamysłem ustawodawcy w zakresie zapewnienia dzieciom należytej opieki na całej długości drogi z domu do szkoły. Zgodnie ze stanowiskiem Naczelnego Sądu Administracyjnego zaprezentowanym w wyroku z dnia 5 marca 2009 r., sygn. akt I OSK 1218/08, nie sposób zgodzić się, że gmina może wypełnić swój obowiązek dowożenia dzieci do szkoły przez zorganizowanie punktów zbiorczych w odległościach nie przekraczających odpowiednio 3 i 4 kilometrów. W ocenie Sądu, błędna jest interpretacja przepisu wskazanej ustawy, pozwalająca gminie zamiast dowozu dzieci z miejsca ich zamieszania do szkoły, organizować jedynie punkty zbiorcze, do których dzieci muszą dojść same, bez zapewnionej opieki.

Realizacja przez gminę ustawowego obowiązku w zakresie bezpłatnego transportu dzieci do szkół, winna być interpretowana szeroko i wyjść poza ramy organizowania wyłącznie punktów zbiorczych. Pamiętać bowiem należy, iż zapewnienie najmłodszym bezpieczeństwa i należytej opieki samo w sobie jest priorytetem. Brak wypełnienia przez gminę obowiązku wynikającego z ustawy o systemie oświaty, może każdorazowo prowadzić do złożenia skargi na bezczynność wójta we właściwym Wojewódzkim Sądzie Administracyjnym.

Przydatne materiały:
 Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591 ze zm.)
Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572 ze zm.)