W dniu 26 maja 2011 r. Sejm uchwalił ustawę o zmianie ustawy o samorządzie gminnym oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2011 r. Nr 134, poz. 777, dalej jako nowelizacja ). Z dniem wejścia w życie nowelizacji zmianie ulegną zasady tworzenia, łączenia, podziału i zniesienia gmin, a także ustalania ich granic. Z inicjatywą takich zmian będą mogli występować sami mieszkańcy przeprowadzając referendum lokalne - konieczny do tego będzie wniosek co najmniej 15 osób uprawnionych do wybierania do organu stanowiącego danej jednostki samorządu terytorialnego (zgodnie z nowym brzmieniem art. 11 ustawy z dnia 15 września 2000 r. o referendum lokalnym, Dz. U. Nr 88, poz. 985 z późn. zm . nadanym tą nowelizacją ). Samo referendum będzie musiało być jednak poprzedzone analizą, której dokonuje właściwy wojewoda.

Nowelizacja ustanawia dwie zasadnicze przesłanki negatywne przeprowadzenia zmian. Nie będzie to możliwe, jeżeli:
a) dochody podatkowe na mieszkańca gminy w zmienionych granicach lub gminy utworzonej byłyby niższe od najniższych dochodów podatkowych na mieszkańca ustalonych dla poszczególnych gmin zgodnie z ustawą z dnia 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego (t.j. Dz. U. z 2010 r. Nr 80, poz. 526 z późn. zm.)
b) gmina w zmienionych granicach lub gmina utworzona byłaby mniejsza od najmniejszej pod względem liczby mieszkańców gminy w Polsce według stanu na dzień 31 grudnia roku poprzedzającego ogłoszenie rozporządzenia w sprawie zmiany granic gminy o którym mowa w art. 4 ustawy o samorządzie gminnym .

Jeżeli wymienione przesłanki zostaną stwierdzone w wyniku analizy przeprowadzonej przez wojewodę, referendum nie przeprowadza się. Podobnie jeżeli ich zaistnienie stwierdzi Rada Ministrów, nie dokonuje ona zmiany granic gminy.

Cały proces koordynowany będzie - pod względem organizacyjnym i prawnym - przez pełnomocnika do spraw utworzenia gminy. Powoływany on będzie spośród przez prezesa Rady Ministrów na wniosek wojewody zgłoszony za pośrednictwem ministra właściwego do spraw administracji publicznej. Na pełnomocnika może być powołany pracownik podległy wojewodzie albo pracownik urzędu gminy, której obszar wchodzi w skład nowo tworzonej gminy. Nowelizacja stanowi, iż z dniem utworzenia gminy pełnomocnik przejmuje wykonywanie zadań i kompetencji jej organów do czasu wyboru nowych organów gminy.

Nowelizacja wprowadza również zmiany w ustawie o pracownikach samorządowych . Dodano w niej Rozdział 4a regulujący sytuację pracowników w przypadku zmian w podziale terytorialnym państwa. Zgodnie z nowelizacją , z dniem utworzenia nowej jednostki samorządu terytorialnego pracownicy samorządowi dotychczasowych urzędów gmin, starostw powiatowych lub urzędów marszałkowskich stają się pracownikami urzędu nowej jednostki samorządu terytorialnego. Jednocześnie jednak wszystkie stosunki pracy powstałe na podstawie wyboru wygasają z dniem utworzenia nowej jednostki samorządu terytorialnego, co oznacza również odwołanie zastępców wójta. W przypadku sekretarza i skarbnika danej jednostki, ich stosunki pracy wygasają po upływie jednego miesiąca od dnia utworzenia nowej jednostki samorządu terytorialnego, jeżeli najpóźniej na 14 dni przed upływem tego terminu nie zostaną im zaproponowane nowe warunki pracy lub płacy na dalszy okres albo w razie ich nieprzyjęcia w ciągu 7 dni od dnia ich zaproponowania. Dodatkowo skarbnik i sekretarz muszą być poinformowani na piśmie przez pracodawcę o terminie wygaśnięcia stosunku pracy albo o skutkach nieprzyjęcia nowych warunków pracy lub płacy.

Nowelizacja zmienia również zasady wyboru do organu stanowiącego w j.s.t. w przypadku zmiany podziału terytorialnego. Otóż jeżeli zarządzone wybory miałyby się odbyć na 6 miesięcy przed zmianami terytorialnymi, wówczas wybory w danej j.s.t. przeprowadza się po wejściu w życie zmian w podziale terytorialnym. W takim przypadku do czasu rozwiązania rady zadania i kompetencje rady wykonują dotychczasowe organy. Następnie, do czasu wyboru nowej rady jej zadania i kompetencje wykonuje osoba wyznaczona przez Prezesa Rady Ministrów na wniosek wojewody zgłoszony za pośrednictwem ministra właściwego do spraw administracji publicznej.

Nowelizacja zawiera również przepis przejściowy stanowiący, iż jeżeli w wyniku zmian w podziale terytorialnym państwa zachodzących w trakcie kadencji organów stanowiących jednostek samorządu terytorialnego trwającej w dniu wejścia w życie niniejszej ustawy rada gminy została z mocy prawa rozwiązana na podstawie art. 197 ust. 5 ustawy z dnia 16 lipca 1998 r. - Ordynacja wyborcza do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw , Prezes Rady Ministrów na wniosek wojewody zgłoszony za pośrednictwem ministra właściwego do spraw administracji publicznej wyznacza osobę, która wykonuje zadania i kompetencje rady gminy do czasu wyboru nowej rady.

Nowelizacja wejdzie w życie po upływie 14 dni od ogłoszenia, tj. 14 lipca 2011 r.

Przydatne materiały:
 Ustawa z dnia 26 maja 2011 r. o zmianie ustawy o samorządzie gminnym oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2011 r. Nr 134, poz. 777)
Ustawa z dnia 15 września 2000 r. o referendum lokalnym, Dz. U. Nr 88, poz. 985 z późn. zm.)
Ustawa z dnia 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego (t.j. Dz. U. z 2010 r. Nr 80, poz. 526 z późn. zm.)
Ustawa z dnia 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych (Dz. U. Nr 223, poz. 1458 ze zm.)
Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591 ze zm.)
Ustawa z dnia 16 lipca 1998 r. - Ordynacja wyborcza do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw (Dz. U. z 2010 r. Nr 176, poz. 1190)