Projekt zmian w ustawie z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (Dz. U. Nr 180, poz. 1493 ze zm., dalej: u.p.p.r.) został złożony zarówno przez grupę posłów, jak i Radę Ministrów. W wyniku ich łącznego rozpatrzenia 10 czerwca 2010 r. została uchwalona ustawa o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 125, poz. 842, dalej: nowelizacja ). Wejdzie ona w życie 1 sierpnia 2010 r.

W uzasadnieniu do projektu rządowego (który stanowił podstawę prac parlamentarnych) można znaleźć wyjaśnienie celu, jaki mają te zmiany: ukierunkowanie na rozwój profilaktyki jako formy działań zapobiegających zjawisku przemocy w rodzinie, zmianę świadomości społeczeństwa, skuteczną ochronę ofiar przemocy, w tym w szczególności dzieci, stworzenie mechanizmów ułatwiających izolację sprawców od ofiar, zmianę postaw osób stosujących przemoc w rodzinie przez poddanie ich oddziaływaniom korekcyjno-edukacyjnym. W projektowanej ustawie położono szczególny nacisk na rozwój profilaktyki, jako skutecznej formy pomocy w sytuacjach, gdy w rodzinie nie występuje jeszcze zjawisko przemocy, ale może być tym zjawiskiem zagrożona.

Pierwsza z istotnych zmian dotyczy art. 3 u.p.p.r., czyli katalogu form pomocy osobom dotkniętym przemocą w rodzinie. Oprócz pomocy w formie poradnictwa medycznego, psychologicznego, prawnego i socjalnego dopuszczalne będzie również poradnictwo zawodowe i rodzinne. Zupełnie nowymi formami pomocy będą: badanie lekarskie w celu ustalenia przyczyn i rodzaju uszkodzeń ciała związanych z użyciem przemocy w rodzinie i wydanie zaświadczenia lekarskiego w tym przedmiocie (minister właściwy do spraw zdrowia będzie zobowiązany do określenia w rozporządzeniu wzoru powyższego zaświadczenia) oraz zapewnienie osobie dotkniętej przemocą w rodzinie, która nie ma tytułu prawnego do zajmowanego wspólnie ze sprawcą przemocy lokalu, pomocy w uzyskaniu mieszkania. Ustawodawca wyraźnie podkreślił, że wszystkie formy udzielanej pomocy są dla osób pokrzywdzonych bezpłatne.

Zmianie ulega art. 6 u.p.p.r. określający zadania jednostek samorządu terytorialnego w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie. Zadaniem własnym gmin będzie stworzenie gminnego systemu przeciwdziałania przemocy w rodzinie. W jego skład muszą wchodzić: opracowanie i realizacja gminnego programu przeciwdziałania przemocy w rodzinie oraz ochrony ofiar przemocy w rodzinie; prowadzenie poradnictwa i interwencji w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie w szczególności poprzez działania edukacyjne służące wzmocnieniu opiekuńczych i wychowawczych kompetencji rodziców w rodzinach zagrożonych przemocą w rodzinie; zapewnienie osobom dotkniętym przemocą w rodzinie miejsc w ośrodkach wsparcia; oraz tworzenie zespołów interdyscyplinarnych. Gmina może podejmować także inne działania w tym zakresie.

Powiat, w zakresie swoich zadań własnych, zobowiązany jest w szczególności opracować i realizować powiatowy program przeciwdziałania przemocy w rodzinie oraz ochrony ofiar przemocy w rodzinie; opracować i realizować programy służące działaniom profilaktycznym mającym na celu udzielenie specjalistycznej pomocy, zwłaszcza w zakresie promowania i wdrożenia prawidłowych metod wychowawczych w stosunku do dzieci w rodzinach zagrożonych przemocą w rodzinie; zapewnić osobom dotkniętym przemocą w rodzinie miejsce w ośrodkach wsparcia oraz w ośrodkach interwencji kryzysowej. Z kolei zadaniami z zakresu administracji rządowej wykonywanymi przez powiat będą: tworzenie i prowadzenie specjalistycznych ośrodków wsparcia dla ofiar przemocy w rodzinie oraz opracowywanie i realizacja programów oddziaływań korekcyjno-edukacyjnych dla osób stosujących przemoc w rodzinie. Te zadania będą finansowane z budżetu państwa.

Samorząd województwa będzie odpowiedzialny za: opracowanie i realizację wojewódzkiego programu przeciwdziałania przemocy w rodzinie; inspirowanie i promowanie nowych rozwiązań w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie; opracowywanie ramowych programów ochrony ofiar przemocy w rodzinie oraz ramowych programów oddziaływań korekcyjno-edukacyjnych dla osób stosujących przemoc w rodzinie; organizowanie szkoleń dla osób realizujących zadania związane z przeciwdziałaniem przemocy w rodzinie.

Warto zwrócić uwagę, iż poszerzone zostały również zadania organów administracji rządowej, zarówno wojewodów, jak i ministra (właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego). Zadanie w tym zakresie otrzymał też Prokurator Generalny.

Zupełnie nowe przepisy (art. 9a-9d u.p.p.r.) dodane nowelizacją dotyczą zespołów interdyscyplinarnych, które powinny zostać utworzone w każdej gminie. Zespół jest powoływany przez wójta (burmistrza, prezydenta miasta), a w jego skład wchodzą przedstawiciele jednostek organizacyjnych pomocy społecznej, gminnej komisji rozwiązywania problemów alkoholowych, Policji, oświaty, ochrony zdrowia oraz organizacji pozarządowych, a także kuratorzy sądowi. W zespole pracować mogą również prokuratorzy oraz przedstawiciele innych podmiotów działających na rzecz przeciwdziałania przemocy w rodzinie. W ramach zespołu interdyscyplinarnego mogą działać grupy robocze tworzone w celu rozwiązywania problemów związanych z wystąpieniem przemocy w rodzinie w indywidualnych przypadkach. Przepisy u.p.p.r. określają podstawowe kwestie związane z organizacją zespołów, ale tryb i sposób powoływania i odwoływania członków zespołu interdyscyplinarnego oraz szczegółowe warunki jego funkcjonowania będzie musiała określić rada gminy w drodze uchwały.

Zespół interdyscyplinarny wykonuje zadania gminy w zakresie podejmowania działań na rzecz przeciwdziałania przemocy w rodzinie. Zespół realizuje te działania, które gmina określiła w programie przeciwdziałania przemocy w rodzinie oraz ochrony ofiar przemocy w rodzinie. Do zadań zespołu należy integrowanie i koordynowanie działań podmiotów-członków zespołu oraz specjalistów w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie, w szczególności poprzez diagnozowanie problemu przemocy w rodzinie; podejmowanie działań w środowisku zagrożonym przemocą w rodzinie mających na celu przeciwdziałanie temu zjawisku; inicjowanie interwencji w środowisku dotkniętym przemocą w rodzinie; rozpowszechnianie informacji o instytucjach, osobach i możliwościach udzielenia pomocy w środowisku lokalnym i inicjowanie działań w stosunku do osób stosujących przemoc w rodzinie. Odrębnie określone są zadania grup roboczych, do których należą w szczególności: opracowanie i realizacja planu pomocy w indywidualnych przypadkach wystąpienia przemocy w rodzinie; monitorowanie sytuacji rodzin, w których dochodzi do przemocy oraz rodzin zagrożonych wystąpieniem przemocy oraz dokumentowanie działań podejmowanych wobec rodzin, w których dochodzi do przemocy oraz efektów tych działań.

Ustawodawca wprowadził również regulacje dotyczące procedury „Niebieskie Karty”, czyli sposobu postępowania wobec rodziny dotkniętej przemocą. Co istotne, zastosowanie „Niebieskiej Karty” nie wymaga zgody osoby dotkniętej przemocą w rodzinie. Stosowanie tej procedury wymaga współpracy jednostek organizacyjnych pomocy społecznej, gminnych komisji rozwiązywania problemów alkoholowych, Policji, oświaty i ochrony zdrowia, stanowi zatem kompleksową pomoc osobom poszkodowanym i rodzinom, w których ma miejsce przemoc. Szczegóły procedury „Niebieskie karty” oraz wzory niezbędnych formularzy określi Rada Ministrów w drodze rozporządzenia.

Niezwykle istotne są dodane do u.p.p.r. przepisy art. 12a-12d, regulują one bowiem procedurę odebrania dziecka z rodziny przez pracownika socjalnego. Dopuszczalne jest to w sytuacji bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia dziecka w związku z przemocą w rodzinie w celu umieszczenia dziecka u innej niezamieszkującej wspólnie osoby najbliższej, (w rozumieniu art. 115 § 11 kodeksu karnego), w rodzinie zastępczej lub w całodobowej placówce opiekuńczo-wychowawczej. Decyzja jest podejmowana przez pracownika socjalnego, ale wspólnie z funkcjonariuszem policji oraz lekarzem, ratownikiem medycznym lub pielęgniarką. Pracownik socjalny może również zażądać pomocy od Policji przy czynnościach związanych z przymusowym odebraniem dziecka, która może usunąć z miejsca wykonywania czynności osoby przeszkadzające w ich wykonaniu. Jednocześnie pracownik socjalny jest zobowiązany, najpóźniej w ciągu 24 godzin, do powiadomienia sądu opiekuńczego o odebraniu dziecka. Z kolei rodziców, opiekunów prawnych lub faktycznych musi powiadomić o przysługującym im zażaleniu do sądu na odebranie dziecka.

Warto jeszcze zwrócić uwagę, że nowelizacja wprowadza również wymóg (art. 6a u.p.p.r.), by osoby kierujące specjalistycznymi ośrodkami wsparcia dla ofiar przemocy w rodzinie spełniały wymogi dotyczące kwalifikacji zawodowych określone w art. 122 ustawy o pomocy społecznej . Na spełnienie tych wymogów przez osoby, które w dniu wejścia w życie nowelizacji ich nie spełniają, został wyznaczony termin do 31 grudnia 2015 r. (art. 11 nowelizacji ).

Nowelizacja wprowadza również zmiany do ustawy o pomocy społecznej. Zadaniem wojewody będzie prowadzenie jawnych rejestrów jednostek specjalistycznego poradnictwa oraz placówek zapewniających miejsca noclegowe oraz ogłaszanie tych rejestrów w wojewódzkich dziennikach urzędowych oraz na stronie internetowej. W związku z wprowadzeniem instytucji „Niebieskiej Karty” do u.p.p.r., został zmieniony art. 107 ustawy o pomocy społecznej w ten sposób, że uchylono ust. 2 i zmieniono ust. 6 (upoważnienie do wydania rozporządzenia) zawierające dotychczas postanowienia dotyczące formularza „Pomoc Społeczna – Niebieska Karta”, stanowiącego załącznik do rodzinnego wywiadu środowiskowego. Na skutek tej zmiany, w ciągu 6 miesięcy od jej wejścia w życie, minister właściwy do spraw zabezpieczenia społecznego będzie musiał wydać nowe rozporządzenie w sprawie rodzinnego wywiadu środowiskowego.

Przydatne materiały:
Ustawa z dnia 10 czerwca 2010 r. o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 125, poz. 842)
Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 2009 r. Nr 175, poz. 1362 ze zm.)