Ustawa o systemie oświaty reguluje m. in. kwestie pomocy materialnej dla uczniów. Zgodnie z art. 90b ustawy o systemie oświaty . Uczniowi przysługuje prawo do pomocy materialnej ze środków przeznaczonych na ten cel w budżecie państwa lub budżecie właściwej jednostki samorządu terytorialnego. Kolejne przepisy ustalają cele udzielania pomocy materialnej, osoby uprawnione do jej przyjęcia, przesłanki warunkujące przyznanie. Charakter i rodzaje świadczeń pomocy materialnej zostały określone w art. 90c ustawy o systemie oświaty . Zgodnie z jego brzmieniem pomoc materialna ma charakter socjalny albo motywacyjny. Rodzaje pomocy o charakterze socjalnym to stypendium szkolne oraz zasiłek szkolny, a pomocy o charakterze motywacyjnym to różnego rodzaju stypendia. Pomoc o charakterze socjalnym i motywacyjnym może być przyznawana jednocześnie.
Na podstawie art. 90f ustawy o systemie oświaty rada gminy uchwala regulamin udzielania pomocy materialnej o charakterze socjalnym dla uczniów zamieszkałych na terenie gminy. W regulaminie muszą zostać określone w szczególności kwestie sposobu ustalania wysokości stypendium szkolnego w zależności od sytuacji materialnej uczniów i ich rodzin oraz innych okoliczności, o których mowa w art. 90d ust. 1 ustawy o systemie oświaty , formy, w jakich udziela się stypendium szkolnego w zależności od potrzeb uczniów zamieszkałych na terenie gminy, tryb i sposób udzielania stypendium szkolnego oraz tryb i sposób udzielania zasiłku szkolnego w zależności od zdarzenia losowego. Przy ustalaniu treści regulaminu rada musi kierować się celami pomocy materialnej o charakterze socjalnym.
Jak stanowi art. 90m ustawy o systemie oświaty świadczenia pomocy materialnej o charakterze socjalnym przyznaje wójt (burmistrz, prezydent miasta) i ten właśnie przepis jest objęty projektem ustawy zmieniającej u.s.o. (druk nr 2438). W projektowanej zmianie art. 90m obecna treść pozostanie bez zmian, z tym że oznaczona jako ust. 1. Dodana ma zostać regulacja upoważniająca radę gminy do przeniesienia kompetencji do załatwiania indywidualnych spraw z zakresu pomocy materialnej o charakterze socjalnym na ośrodek pomocy społecznej (ust. 2). Ponadto, dopuszczalne będzie udzielenie takiego upoważnienia w regulaminie udzielania pomocy materialnej o charakterze socjalnym (ust. 3). Ze sformułowania przepisu wynika, że to właśnie regulamin jest najwłaściwszym miejscem do zawarcia takiego upoważnienia („upoważnienie (…) może być w szczególności udzielone w regulaminie”). Zgodnie z art. 2 projektu nowelizacji wejdzie ona w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia. Projekt zmiany jest jeszcze na etapie prac sejmowych.
Regulacja art. 90m ustawy o systemie oświaty przeszła ciekawą zmianę. W pierwotnym jego brzmieniu (od 1 stycznia 2005 r.) istniał jednoznaczny zakaz przekazywania przez radę gminy ośrodkowi pomocy społecznej upoważnienia do załatwiania indywidualnych spraw z zakresu pomocy materialnej o charakterze socjalnym dla uczniów. Zakaz ten został zniesiony 23 sierpnia 2008 r. nowelizacją ustawy o systemie oświaty , natomiast najnowszy projekt przewiduje wyraźnie możliwość takiego upoważnienia.
W uzasadnieniu do projektu można przeczytać, że upoważnienie do wydania regulaminu udzielania pomocy materialnej o charakterze socjalnym zawarte w art. 90f ustawy o systemie oświaty nie rozstrzyga wystarczająco jasno możliwości upoważnienia ośrodka pomocy społecznej do załatwiania spraw pomocy socjalnej dla uczniów, stąd potrzebna jest nowelizacja ustawy o systemie oświaty .
Nowelizacja w obecnym kształcie jej treści budzi pewne wątpliwości. W pierwszej kolejności należy zwrócić uwagę na fakt, że upoważniony ma być „ośrodek pomocy społecznej”. Jest to niewątpliwy błąd, gdyż upoważnienie powinno odnosić się do kierownika ośrodka pomocy społecznej. Ośrodek pomocy społecznej jest obligatoryjnie powoływaną w każdej gminie jednostką organizacyjną (art. 110 ust. 1 ustawy o pomocy społecznej ) o określonej formie prawnej (np. jednostka budżetowa czy zakład budżetowy) i określonej strukturze organizacyjnej, składająca się z pewnego majątku ruchomego i nieruchomego, pracowników itd. Jednostka organizacyjna działa przez swoje organy – w tym przypadku kierownika ośrodka pomocy społecznej, który jest upoważniony przez wójta do prowadzenia postępowań administracyjnych i wydawania decyzji administracyjnych (art. 110 ust. 7 ustawy o pomocy społecznej ). Druga wątpliwość jest zasadnicza i odnosi się do celowości wprowadzania zmiany w art. 39m ustawy o systemie oświaty . W obecnym stanie prawnym nie istnieje zakaz przeniesienia kompetencji z wójta na inny podmiot (w tym kierownika ośrodka pomocy społecznej) w sprawach świadczeń pomocy materialnej o charakterze socjalnym. Jednocześnie obowiązuje przepis art. 39 ust. 4 ustawy o samorządzie gminnym, który upoważnia radę gminy do przekazania kompetencji do załatwiania indywidualnych spraw z zakresu administracji publicznej organom jednostek organizacyjnych gminy. Wydaje się zatem, że również i w chwili obecnej rada gminy może upoważnić kierownika ośrodka pomocy społecznej do wydawania decyzji w zakresie przyznawania uczniom świadczeń pomocy materialnej o charakterze socjalnym.
Przydatne materiały:
Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572 ze zm.)
Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 2009 r. Nr 175, poz. 1362 ze zm.)
Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591 ze zm.)