Zapewnienie opieki bezdomnym zwierzętom oraz ich wyłapywanie w myśl art. 11 ust. 1 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierząt (t.j. Dz.U. z 2003 r. Nr 106, poz. 1002 z późn. zm., dalej u.o.z. ), należy do zadań własnych gminy. Co do zasady obowiązek utrzymania zwierząt spoczywa na ich opiekunach. Kto utrzymuje zwierzę domowe, ma obowiązek zapewnić mu pomieszczenie chroniące je przed zimnem, upałami i opadami atmosferycznymi, z dostępem do światła dziennego, umożliwiające swobodną zmianę pozycji ciała, odpowiednią karmę i stały dostęp do wody (por. art. 9 ust. 1 u.o.z. ). Zadania gminy w zakresie opieki nad zwierzętami bezdomnymi uległy istotnym zmianom, które wprowadziła, wchodząca w życie 1 stycznia 2012 roku, ustawa z dnia 16 września 2011 r. o zmianie ustawy o ochronie zwierząt oraz ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (Dz.U. Nr 230, poz. 1373) . Zgodnie ze zmienionym art. 11a ust. 1 u.o.z. rada gminy wypełniając obowiązek określony w art. 11 ust. 1 ustawy, określa w drodze uchwały, corocznie do dnia 31 marca, program opieki nad zwierzętami bezdomnymi oraz zapobiegania bezdomności zwierząt. Warto podkreślić, iż uchwalenie takiego programu miało do dnia 31 grudnia 2011 roku charakter fakultatywny, a zakres działań uwzględnionych w programie był o wiele węższy (por. art. 11a ust. 1 przed zmianą).
 

Ustawodawca w zmienionym art. 11 ust. 3 u.o.z. zabrania odławiania zwierząt bezdomnych bez zapewnienia im miejsca w schronisku dla zwierząt, chyba że zwierzę stwarza poważne zagrożenie dla ludzi lub innych zwierząt. Odławianie bezdomnych zwierząt odbywa się wyłącznie na podstawie uchwały rady gminy – programu opieki nad zwierzętami.

Pojęcie programu w nauce zarządzania oznacza zbiór projektów, których realizacja jest ukierunkowana na osiągnięcie wspólnego celu, określonego w tym wypadku przez ustawodawcę. Program, którego projekt przygotowuje wójt (burmistrz, prezydent miasta, dalej wójt) do dnia 1 lutego, obejmuje następujące obligatoryjne działania (por. art. 11a ust. 2 u.o.z. ):
1) zapewnienie bezdomnym zwierzętom miejsca w schronisku dla zwierząt;
2) opiekę nad wolnożyjącymi kotami, w tym ich dokarmianie;
3) odławianie bezdomnych zwierząt;
4) obligatoryjną sterylizację albo kastrację zwierząt w schroniskach dla zwierząt;
5) poszukiwanie właścicieli dla bezdomnych zwierząt;
6) usypianie ślepych miotów;
7) wskazywanie gospodarstwa rolnego w celu zapewnienia miejsca dla zwierząt gospodarskich;
8) zapewnienie całodobowej opieki weterynaryjnej w przypadkach zdarzeń drogowych z udziałem zwierząt.

Projekt programu wójt przekazuje do zaopiniowania (art. 11a ust. 7 pkt. 1-3 u.o.z. po zmianach):
a) właściwemu powiatowemu lekarzowi weterynarii;
b) organizacjom społecznym, których statutowym celem działania jest ochrona zwierząt, działających na obszarze gminy;
c) dzierżawcom lub zarządcom obwodów łowieckich, działających na obszarze gminy.

W ramach działań o charakterze fakultatywnym, treścią programu może być plan znakowania zwierząt w gminie (art. 11a ust. 3 u.o.z. po zmianach).@page_break@

Podmioty wskazane wyżej, w terminie 21 dni od dnia otrzymania projektu programu, wydają opinie o projekcie. Niewydanie opinii w tym terminie uznaje się za akceptację przesłanego programu. Ustawodawca przyjmuje, że rada gminy ,,….określa w drodze uchwały…” program opieki nad zwierzętami, zatem czy tak przyjęty program spełnia dyspozycję art. 87 ust. 2 Konstytucji RP , który zalicza akty prawa miejscowego do źródeł powszechnie obowiązującego prawa? Program opieki nad zwierzętami, wypełniony treścią wynikającą z art. 11a ust. 2 u.o.z. zapewne będzie załącznikiem do uchwały, zatem nie będzie posiadał cech generalności jak i abstrakcyjności. Jego realizacja będzie spoczywała w rękach wójta, jako organu wykonawczego gminy.

Opisane przedsięwzięcia powinna poprzedzać diagnoza stanu obecnego wraz z opisem badanego problemu z uwzględnieniem ogólnej liczby psów i kotów i przede wszystkim tych, które potrzebują stałej opieki. Nie bez znaczenia powinno być zdefiniowanie przyczyn i środowisk wywołujących problem. Inaczej będzie to na obszarach wiejskich, gdzie pies czy kot pełnią określoną rolę w gospodarstwach rodzinnych czy domowych, a inaczej w miastach, gdzie zwierzęta raczej są przedmiotem uczuć właściciela czy domowników. Kolejnym elementem programu będą cele, w oparciu o które zostaną ustalone etapy jego wdrożenia. Ważnym zagadnieniem będzie opracowanie struktury zarządzania programem, która powinna uwzględnić rolę poszczególnych organów gminy (rady gminy, wójta, komisji problemowych rady gminy), instytucji gminnych (np. szkół i przedszkoli) oraz innych instytucji, które będą partnerami w jego realizacji, a mianowicie Policji, Straży Miejskiej, Powiatowego Lekarza Weterynarii, Powiatowego Inspektora Sanitarnego oraz organizacji społecznych, których celem statutowym pozostaje tematyka będąca przedmiotem programu. Należy tu zwrócić uwagę na organizacje o charakterze ogólnopolskim, których wiedza i doświadczenie może przysłużyć się do właściwego przygotowania i wdrażania programu, czy też na organizacje, które działają tylko na rynku lokalnym, na przykład koła łowieckie.

W trakcie realizacji program powinien być na bieżąco monitorowany i kontrolowany, a w ślad za tym dostosowywany do miejscowych warunków i możliwości. Niezwykle ważnym elementem programu będzie jego budżet, który powinien uwzględniać oszacowane jak i zaplanowane w czasie wydatki związane z jego realizacją. Bez pieniędzy na ten cel, nawet najlepszy program może okazać się zbiorem pięknych myśli i postulatów, które pozostaną tylko na papierze. Szkoda, że ustawodawca o tym zapomniał, nakładając na gminy kolejne ważne i potrzebne, ale bardzo kosztowne zadanie nie do końca zdając sobie sprawę z tego, że wiele gmin w Polsce nie będzie miała pieniędzy na jego realizację.

Pisaliśmy o tym również:
Finansowanie opieki nad bezdomnymi zwierzętami
Program opieki nad zwierzętami bezdomnymi – realizacja założeń

Przydatne materiały:
 Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierząt (t.j. Dz.U. z 2003 r. Nr 106, poz. 1002 z późn. zm.)
Ustawa z dnia 16 września 2011 r. o zmianie ustawy o ochronie zwierząt oraz ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (Dz.U. Nr 230, poz. 1373)
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. z. Nr 78, poz. 483 ze zm.)