Zawarte w przygotowywanym projekcie rozwiązania są oparte na „Białej Księdze Samorządu” przedłożonej przez korporacje samorządowe oraz na uwagach i wnioskach zgłaszanych w ramach poszczególnych spotkań Forum Debaty Publicznej.

Projekt przewiduje nowe formy wpływu mieszkańców na funkcjonowanie organów samorządu, wprowadzając wysłuchanie obywatelskie, interpelację obywatelską oraz obywatelską inicjatywę uchwałodawczą.

W projekcie proponuje się przyjęcie minimalnego zakresu regulacji dotyczącego konsultacji społecznych. Zachowana zostanie kompetencja do ustalania zasad konsultacji przez organ stanowiący właściwej jednostki samorządu terytorialnego, jednakże pod warunkiem że przyjęte rozwiązania nie będą mniej korzystne niż przewidziane w ustawie.

Celem wysłuchania obywatelskiego ma być zebranie opinii wspólnoty samorządowej o opracowanym projekcie uchwały organu stanowiącego. Ustawa przewiduje obligatoryjne wysłuchanie dla trzech kategorii uchwał (statut i zmiany w statucie, budżet – lecz już bez jego zmian oraz uchwały dotyczące planowania rozwoju), przewidując fakultatywne wysłuchanie dla innych uchwał.

Kolejną metodą wpływu mieszkańców na samorządy będzie interpelacja obywatelska, która ma być sposobem przedłożenia określonej sprawy publicznej pod dyskusję na sesji organu stanowiącego, ponieważ odpowiedź na interpelację i ewentualna dyskusja nad nią muszą odbywać się na sesji tego organu. Będzie to możliwe w przypadku zebrania odpowiedniej liczby osób popierających daną inicjatywę.

Jeśli podniesienie danej sprawy w postaci interpelacji obywatelskiej byłoby w opinii mieszkańców niewystarczające, ustawa przewiduje możliwość wniesienia konkretnego projektu uchwały pod obrady właściwego organu stanowiącego. Wymagać to będzie uzyskania odpowiedniego poparcia dla wnoszonej inicjatywy, przy czym tutaj następuje ograniczenie czasu, w jakim poparcie może być zbierane.

Ostatnią w hierarchii metod wpływu mieszkańców na władze gminy jest referendum lokalne, które uregulowane jest w odrębnych przepisach.

W projekcie proponuje się tworzenie przez gminy funduszów inicjatyw lokalnych.

Przewiduje się możliwość powołania unii organów miast na prawach powiatu i sąsiadujących powiatów ziemskich oraz wprowadzenie mechanizmów współpracy samorządów w zakresie zagospodarowania przestrzennego i polityki regionalnej.

Projekt zakłada możliwość tworzenia stowarzyszeń mieszkańców, które - w zamierzeniu projektodawców - mają stanowić formę uproszczonej samoorganizacji obywateli wokół określonych istotnych celów publicznych, różniącą się od istniejących obecnie stowarzyszeń zwykłych posiadaniem zdolności prawnej, a w konsekwencji możliwością pozyskiwania środków publicznych na realizację poszczególnych zadań.

Zgodnie z projektem, gminy będą mieć możliwość utworzenia funduszu z przeznaczeniem na finansowanie realizacji przez instytucje społeczeństwa obywatelskiego przedsięwzięć mieszczących się w katalogu zadań własnych odpowiednio gminy lub powiatu.

Proponowana ustawa stwarza możliwość unii personalnej organu wykonawczego miasta na prawach powiatu i sąsiadującego z nim powiatu ziemskiego. Istota propozycji ogranicza się do dopuszczania, by prezydent miasta na prawach powiatu sąsiadującego z powiatem ziemskim mógł zostać wybrany starostą tego powiatu. Nie będzie pociągać to za sobą żadnych trwałych zmian organizacyjnych w strukturze połączonych wspólnym organem wykonawczym jednostek. Połączone ewentualnie za zgodną wolą obu organów stanowiących aparaty pomocnicze prezydenta miasta na prawach powiatu i starosty w jedną całość ulegną rozdzieleniu z mocy prawa w chwili ustania unii personalnej.

W ramach ustawy proponuje się wprowadzenie dobrowolnych mechanizmów współpracy sąsiadujących jednostek samorządu lokalnego w zakresie zagospodarowania przestrzennego, polityki rozwoju oraz wspólnych przedsięwzięć i zadań mających znaczenie dla całego obszaru. Jednocześnie następuje zasygnalizowanie możliwości utworzenia zespołu miejskiego w trybie ustawy, jeżeli słabość terytorialnej współpracy rodzi przeszkody w osiągnięciu koniecznej spójności terytorialnej obszaru.

W ramach zmian w przepisach obowiązujących, projekt ustawy przewiduje m.in. przeniesienie domniemania kompetencji w ramach organów gminy – z rady gminy na wójta (burmistrza, prezydenta), wzmocnienie uprawnień przewodniczącego rady wobec biura rady, prowadzenie jednoosobowego organu wykonawczego w powiecie, nowy model absolutorium oraz zmiany w systemie nadzoru nad jednostkami samorządu terytorialnego polegające w szczególności na wprowadzeniu instytucji wezwania jednostki do usunięcia stwierdzonego naruszenia prawa we własnym zakresie przed wszczęciem procedury nadzorczej.

Na podstawie: www.prezydent.pl, stan z dnia 31 marca 2011 r.