Zagadnienie czasu pracy pracowników samorządowych, a więc również pracy w godzinach nadliczbowych, w porze nocnej oraz w niedzielę i święta, została uregulowana w ustawie o pracownikach samorządowych oraz w Kodeksie pracy.

Zgodnie z art. 42 ust. 2 ustawy o pracownikach samorządowych , jeżeli wymagają tego potrzeby jednostki, w której pracownik samorządowy jest zatrudniony, na polecenie przełożonego wykonuje on pracę w godzinach nadliczbowych, w tym w wyjątkowych przypadkach także w porze nocnej oraz w niedzielę i święta.

Co do zasady, praca w godzinach nadliczbowych nie może być wykonywana przez kobiety w ciąży, a pracownicy, którzy zajmują się osobami wymagającymi stałej opieki albo mają dzieci w wieku do 8 lat, muszą wyrazić na taką pracę zgodę – co wynika z art. 42 ust. 3. Sama ustawa o pracownikach samorządowych nie zawiera definicji pracy w godzinach nadliczbowych, dlatego znajdzie tu odpowiednie zastosowanie art. 151 § 1 zd. 1 Kodeksu pracy, który stanowi, że jest to praca wykonywana ponad obowiązujące pracownika normy czasu pracy, a także praca wykonywana ponad przedłużony dobowy wymiar czasu pracy wynikający z obowiązującego pracownika systemu i rozkładu czasu pracy.

Istotniejszym zagadnieniem jest jednak wynagrodzenie za takie dodatkowe zatrudnienie.

Ustawa o pracownikach samorządowych w art. 42 ust. 4 przewiduje, że za pracę wykonywaną na polecenie przełożonego w godzinach nadliczbowych pracownikowi przysługuje, według jego wyboru, wynagrodzenie albo czas wolny w tym samym wymiarze, z tym że wolny czas na wniosek pracownika może być udzielony w okresie bezpośrednio poprzedzającym urlop wypoczynkowy lub po jego zakończeniu. Jest to przepis o charakterze szczególnym (lex specialis), który wyłącza zastosowanie ogólnych regulacji wynikających z Kodeksu pracy. Warto jednak dokonać porównania obydwu regulacji.

Kodeks pracy w art. 151(1) przewiduje poza normalnym wynagrodzeniem dodatek w wysokości:
1) 100% wynagrodzenia – za pracę w godzinach nadliczbowych przypadających:
a) w nocy,
b) w niedziele i święta niebędące dla pracownika dniami pracy, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy,
c) w dniu wolnym od pracy udzielonym pracownikowi w zamian za pracę w niedzielę lub w święto, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy;
2) 50% wynagrodzenia – za pracę w godzinach nadliczbowych przypadających w każdym innym dniu niż określony w pkt 1.

Do obliczenia wysokości dodatku zgodnie z § 3 powyższego przepisu Kodeksu pracy bierze się wynagrodzenie wynikające z jego osobistego zaszeregowania określonego stawką godzinową lub miesięczną.

Ustawa o pracownikach samorządowych nie przewiduje więc, co do zasady, dodatku za pracę w godzinach nadliczbowych. Jak wskazano jednak w odpowiedzi na interpelację nr 16322, istnieje możliwość wprowadzenia przez każdego pojedynczego pracodawcę samorządowego dodatku za pracę wykonywaną w godzinach nadliczbowych na podstawie regulaminu wynagradzania.

Na szczególną uwagę zasługuje następujący fragment odpowiedzi:
„Warto w tym miejscu wskazać, że zgodnie ze stanowiskiem wyrażonym przez Departament Prawny Kancelarii Prezesa Rady Ministrów ustawa o pracownikach samorządowych pozostawia w tej kwestii otwartą drogę dla pracodawcy, bowiem zgodnie z art. 39 ust. 2 pkt 2 ustawy pracodawca może określić w regulaminie wynagradzania warunki i sposób przyznawania dodatków. Dopuszczalne jest zatem, w ocenie Departamentu Prawnego Kancelarii Prezesa Rady Ministrów, aby były to również dodatki za pracę w godzinach nadliczbowych. A zatem jeżeli środki finansowe przeznaczone na wynagrodzenia pracowników pozwolą pracodawcy samorządowemu wypłacić takie dodatki, to regulacje ustawowe stwarzają zachętę do ich ustanawiania”.

Jest to pogląd o tyle istotny, że – jak wskazano w interpelacji – miały miejsce wypadki kwestionowania przez regionalne izby obrachunkowe możliwości przydzielania dodatków za nadgodziny na podstawie regulaminów, jeżeli takie prawo nie wynika wprost z regulacji ustawowej. Wydaje się, że stanowisko wyrażone przez Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji powinno wpłynąć na zmianę oceny przez RIO sposobu wynagradzania pracowników samorządowych za godziny nadliczbowe.

Przydatne materiały:
 Ustawa z dnia 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych (Dz. U. Nr 223, poz. 1458)