Ochrona środowiska jest jednym z najważniejszych zadań, które muszą realizować współczesne społeczeństwa. Zarówno pojęcie środowiska, jak i instrumenty służące jego ochronie mają charakter bardzo złożony i nie można ich omówić w krótkim artykule. Niemniej nie budzi wątpliwości, że jednym ze składników środowiska bliskim wielu ludziom są drzewa, a każdy przepis, aby wywierał odpowiedni skutek represyjno-oddziaływający, powinien być zaopatrzony w sankcje. W przypadku drzew rosnących poza lasami podstawowe instrumenty służące ich ochronie zostały wprowadzone do ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. Nr 92, poz. 880 z późn. zm.). Najważniejszymi spośród nich jest wynikający z art. 83 ust. 1 tego aktu prawnego obowiązek uzyskania zezwolenia na usunięcie drzew oraz wymierzane na podstawie art. 88 ust. 1 kary pieniężne za usuwanie drzew bez zezwolenia lub ich niszczenie.


Z punktu widzenia procesowego bardzo ważnym zagadnieniem związanym z wymierzaniem kar pieniężnych za niszczenie lub usuwanie drzew i krzewów jest ustalenie zasad, na których podstawie będzie ustalona wysokość należnej kary. Generalnie postępowanie w przedmiocie wymierzenia kary pieniężnej za usunięcie lub zniszczenie drzew i krzewów jest normalnym postępowanie administracyjnym, do którego zgodnie z regułami wynikającym z art. 1 § 1 pkt 1  Kodeksu postępowania administracyjnego  znajdują zastosowanie reguły wynikające z tego aktu prawnego. W sprawach z zakresu ochrony środowiska występuje jednak wiele odrębności procesowych związanych z zasadami przeprowadzania postępowania wyjaśniającego czy treści decyzji kończącej postępowanie w sprawie. Jedną z takich kategorii spraw są właśnie kary pieniężne za niszczenie lub usuwanie drzew i krzewów, w których autonomiczne rozwiązania odnoszą się do zasad ustalania wielkości drzew stanowiących przedmiot postępowania.



Po pierwsze, w § 2 ust. 1 i 2 rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 22 września 2004 r. w sprawie trybu nakładania kar pieniężnych za usuwanie drzew lub krzewów bez wymaganego zezwolenia oraz za zniszczenie terenów zieleni, zadrzewień albo drzew lub krzewów (Dz. U. Nr 219, poz. 2229) określono, że ustalenie zniszczenia lub usunięcia drzew i krzewów musi być poprzedzone przeprowadzeniem oględzin w terenie, z których powinien być sporządzony protokół spełniający wymagania określone w tym przepisie.



Po drugie, wyciągając wnioski z doświadczeń będących skutkiem stosowania rozwiązań wynikających z poprzednich rozwiązań prawnych (W. Radecki, Kontrowersje wokół kar pieniężnych za usuwanie drzew bez zezwolenia, Casus 2004, nr 1, s. 45 i n.) ustawodawca w art. 89 ustawy o ochronie przyrody określił zasady ustalania wielkości drzew stanowiących przedmiot postępowania, wprowadzające pewne odstępstwa od wynikającej z art. 7 Kodeksu postępowania administracyjnego zasady prawdy obiektywnej. Dokonując analizy tego przepisu, należy przede wszystkim stwierdzić, że nie mają one charakteru konkurencyjnego, na co wskazuje posługiwanie się zwrotem „jeżeli” wskazującym na stopniowalność stosowanych reguł dowodowych. Jednocześnie należy zauważyć, że przyjęte rozwiązania mają charakter nieusystematyzowany, w art. 89 ust. 2 ustawy o ochronie przyrody wskazuje się bowiem, że „Jeżeli ustalenie obwodu lub gatunku zniszczonego lub usuniętego drzewa jest niemożliwe, z powodu wykarczowania pnia i braku kłody, dane do wyliczenia administracyjnej kary pieniężnej ustala się na podstawie informacji zebranych w toku postępowania administracyjnego, powiększając ją o 50%”. Natomiast w ust. 3 tego przepisu określono, że „Jeżeli ustalenie obwodu zniszczonego lub usuniętego bez zezwolenia drzewa jest niemożliwe, z powodu braku kłody, obwód do wyliczenia administracyjnej kary pieniężnej ustala się, przyjmując najmniejszy promień pnia i pomniejszając wyliczony obwód o 10%”.



W praktyce zatem wielkość drzewa stanowiącego przedmiot postępowania w pierwszej kolejności powinna być ustalana zgodnie z takimi samymi zasadami, jak w przypadku ubiegania się o wydanie zezwolenia na usunięcie drzewa, czyli przez pomiar kłody drzewa na wysokości 130 cm, wynikającej z rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 13 października 2004 r. w sprawie stawek opłat dla poszczególnych rodzajów i gatunków drzew (Dz. U. Nr 228, poz. 2306 z późn. zm.). Przywołane reguły wynikające z art. 89 ust. 2 i 3 ustawy o ochronie przyrody znajdują bowiem zastosowanie dopiero w przypadku braku kłody lub pnia. Jeżeli zatem w konkretnym przypadku występuje kłoda (czyli potocznie drzewo na wysokości 130 cm), to wielkość drzewa ustalana jest przez pomiar kłody na wysokości 130 cm. W sytuacji gdy brak jest kłody, ale występuje pień, to wbrew kolejności wskazanej w ustawie o ochronie przyrody wielkość drzewa powinna być ustalona zgodnie z regułami wynikającymi z art. 89 ust. 3, zasady wynikające z art. 89 ust. 2 będą natomiast znajdowały zastosowanie dopiero w przypadku braku pnia i kłody.


Mówiąc o regułach związanych z ustalaniem wielkości drzew stanowiących przedmiot postępowania, należy zwrócić również uwagę na to, że mają one charakter bezwzględnie obowiązujący i organ administracji w procesie ustalenia wielkości drzewa nie ma swobody wyboru spośród przedstawionych metod oraz nie ma możliwości wypracowywania własnych reguł postępowania w miejsce tych wynikających z art. 89 ust. 2 i 3 ustawy o ochronie przyrody. Uwaga ta wydaje się szczególnie istotna w tych sytuacjach, gdy nie ma ani kłody ani pnia, ale istnieją wiarygodne dokumenty, na których podstawie w sposób wiarygodny można ustalić rzeczywistą wielkość drzewa. Dowody takie mogą być wykorzystane w postępowaniu, ale będą one stanowiły środek dowodowy wykorzystywany przy ustalaniu wielkości drzewa dokonywanego zgodnie z zasadami wynikającymi z art. 89 ust. 3 ustawy o ochronie przyrody.


Kolejną okolicznością procesową istotną z punktu widzenia ustalania wielkości drzewa stanowiącego przedmiot postępowania jest zwrócenie uwagi na to, kiedy możemy mówić o występowaniu kłody i pnia (co jest istotne z punktu widzenia ustalania wielkości drzewa). Prawodawca nie określa co prawda wprost, kiedy możemy mówić o występowaniu kłody. Biorąc jednak pod uwagę fakt, że pojęcie kłody odnosi się do pnia drzewa na wysokości 130 cm, to będziemy mieli z nią do czynienia tylko wówczas, gdy będzie się ona znajdowała w miejscu rośnięcia drzewa, tylko wówczas można bowiem mówić o całych kłodach (wyrok NSA z dnia 12 lutego 2008 r., II OSK 2034/06, niepublikowany). Natomiast o pniu drzewa zgodnie ze wskazówkami interpretacyjnymi wynikającym z art. 89 ust. 2 ustawy o ochronie przyrody możemy mówić, jeżeli jest on krótszy niż 130 cm i nie został wykarczowany, w sytuacji gdyby był on dłuższy, to w praktyce występowałaby już kłoda, natomiast wykarczowanie pnia zmusza organ administracji do zastosowania reguł wynikających z przywołanego przepisu.


Jak wynika z poczynionych powyżej uwag, sposób ustalenia wielkości drzew stanowiących przedmiot postępowania w sprawie wymierzenia kary pieniężnej za usunięcie drzew bez wymaganego zezwolenia lub ich zniszczenie ma charakter złożony. Jednocześnie ustawodawca określił autonomiczne reguły procesowe, jakimi w tym zakresie powinien kierować się organ prowadzący postępowanie w przedmiocie wymierzenia kary pieniężnej, wyłączając możliwość odstąpienia od nich. Ustalenie wielkości drzew z naruszeniem tych zasad będzie więc skutkować wadliwością decyzji kończącej postępowanie.



Przydatne materiały:

Ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. 2000 r. Nr 98, poz. 1071 ze zm.)