Pakiet dla średnich miast z organizacyjnego punktu widzenia był realizowany na ogół zgodnie z przyjętymi założeniami: wprowadzono preferencje dla średnich miast w dostępie do środków finansowych i instrumentów rozwojowych. Jednak nie w pełni osiągano oczekiwane efekty. W szczególności NIK negatywnie oceniła nierozpoczęcie przez Agencję Rozwoju Przemysłu S.A. realizacji Programu Industria, jednego z dziewięciu działań wchodzących w skład Pakietu. Ponadto Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości rozdysponowała tylko 34 proc. planowanego w ramach Pakietu wsparcia z funduszy unijnych dla beneficjentów z miast średnich, głównie z powodu niskiego zainteresowania przedsiębiorców środkami na badania i wdrażanie innowacji. Z badania kwestionariuszowego wynika, że ponad połowa miast średnich nie skorzystała z żadnej formy wsparcia w ramach Pakietu, głównie ze względu na niedopasowanie wsparcia do ich potrzeb lub z powodu niezakwalifikowania projektu do dofinansowania - to najważniejsze wnioski po przeprowadzonej przez NIK kontroli.

 

Cele i założenia Pakietu

Pakiet dla średnich miast jest jednym ze strategicznych projektów Strategii na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju (SOR). Jego celem jest odbudowa potencjału średnich miast, które tracą funkcje społeczno-gospodarcze oraz wzmocnienie ich roli jako ważnych centrów aktywności społeczno-gospodarczej. Ma to przyczynić się do bardziej zrównoważonego rozwoju kraju. Pakiet miał na celu m.in. pomoc lokalnym i zewnętrznym firmom planującym przeniesienie działalności do miast średnich, co w konsekwencji miało podnieść atrakcyjność tych miast dla biznesu. Pakiet dla średnich miast obejmuje miasta powyżej 20 tys. mieszkańców oraz miasta powyżej 15 tys. mieszkańców będące siedzibami powiatów z wyłączeniem miast wojewódzkich – obecnie 255 lokalizacji. Na szczególne wsparcie mogły liczyć 122 ośrodki, które zgodnie z analizą Polskiej Akademii Nauk w największym stopniu zagrożone były utratą funkcji społeczno-gospodarczych.

Pakiet zakładał realizację szeregu skoordynowanych działań na rzecz średnich miast. Przewidywał m.in.:

  •     wsparcie innowacyjnych projektów przedsiębiorstw,
  •     zwiększenie atrakcyjności inwestycyjnej miast średnich dla potencjalnych inwestorów,
  •     podnoszenie jakości kapitału ludzkiego oraz pobudzanie lokalnych inicjatyw gospodarczych i społecznych, mieszkalnictwa,
  •     wsparcie inwestycji samorządowych o charakterze prorozwojowym na zasadach oferowanych w ramach programów krajowych oraz instrumentów kapitałowych Polskiego Funduszu Rozwoju.

Na realizację zaplanowano znaczne środki m.in. z funduszy Unii Europejskiej, innych źródeł wsparcia zagranicznego, ze środków budżetu państwa oraz ze środków własnych Agencji Rozwoju Przemysłu S.A. (ARP S.A.). Realizację Pakietu przewidziano w dwóch fazach – pierwszej w latach 2017-2023, drugiej od 2020 r.

NIK skontrolowała: Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej (MFiPR, Ministerstwo), Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości (PARP), Agencję Rozwoju Przemysłu S.A., Sąd Okręgowy w Nowym Sączu, Starostwo w Lidzbarku Warmińskim oraz 11 beneficjentów realizujących projekty współfinansowane z funduszy UE w ramach Pakietu.

Kontrola objęła okres od 1 stycznia 2017 r. do 30 września 2020 r.

 

Najważniejsze ustalenia kontroli

Minister właściwy do spraw rozwoju regionalnego odpowiednio zorganizował przygotowanie i rozpoczęcie wdrażania Pakietu dla średnich miast. NIK zwraca uwagę, że mimo upływu trzech lat wdrażania Pakietu, nie rozpoczęto realizacji Programu Industria, który miała przygotować ARP S.A.

Kontrola wykazała, że w Ministerstwie nie ustanowiono jednolitych procedur koordynacji oraz zasad monitorowania i sprawozdawczości poszczególnych elementów Pakietu. Monitoring i sprawozdawczość dotyczące projektów finansowanych z funduszy unijnych w ramach prowadzone były zgodnie z przepisami i wytycznymi dotyczącymi tych funduszy. Monitoring strategiczny i operacyjny realizacji Pakietu miał być prowadzony za pomocą jednego narzędzia teleinformatycznego – systemu MonAliZa. NIK stwierdziła, że Ministerstwo nierzetelnie ujmowało dane w kwartalnych i rocznych sprawozdaniach w systemie MonAliZa. Poza tym nie opracowano części dokumentów projektowych, wymaganych obowiązującymi w MFiPR zasadami zarządzania projektami.

Działania Pakietu, w tym proces wyboru i rozliczenia projektów finansowanych z UE, były na ogół realizowane prawidłowo, choć odnotowano niski postęp finansowy w realizacji niektórych działań Pakietu. Jednostki organizujące nabory ukierunkowane na wsparcie beneficjentów z miast średnich (ARP S.A., PARP), należycie wywiązywały się z obowiązków monitorowania i sprawozdawania z postępu na poziomie zarządzanych przez nie działań w ramach Pakietu. Skontrolowane projekty beneficjentów działań Pakietu były na ogół realizowane gospodarnie i zgodnie z przepisami oraz umowami. Stwierdzone nieprawidłowości nie miały zasadniczego wpływu na ich realizację. Ze względu na pandemię COVID-19 realizacja 70% tych projektów została przedłużona.

Wskaźniki realizacji celów Pakietu zostały osiągnięte, jednak odnosiły się one tylko do wprowadzenia preferencji dla miast średnich i beneficjentów z ich terenów w dostępie do środków finansowych, narzędzi i instrumentów przyczyniających się do realizacji celów rozwojowych. Preferencje te wpłynęły na zwiększenie w średnich miastach liczby inwestycji i wartości projektów finansowanych z funduszy UE. W niskim stopniu wykorzystano jednak wsparcie z unijnych funduszy na wdrażanie innowacji (w Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości rozdysponowano 34% środków), z uwagi na nieduże zainteresowanie przedsiębiorców ze średnich miast takim wsparciem.

 

 

Stan realizacji poszczególnych działań Pakietu

Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej wskazywało dziewięć przedsięwzięć realizowanych w ramach Pakietu:

  1.     Miasta średnie w Funduszach Europejskich (zaplanowano kwotę 3 476 800,0 tys. zł),
  2.     spotkania przedinwestycyjne Polskiego Funduszu Rozwoju i Fundusz Inwestycji Samorządowych (zaplanowano kwotę 371,1 tys. zł),
  3.     Nowa Polityka Strefowa – Polska Strefa Inwestycji,
  4.     rozwój sektora nowoczesnych usług dla biznesu w średnich miastach (zaplanowano 116,9 tys. zł),
  5.     Program Fabryka i Program Industria (zaplanowano 84 000,0 tys. zł),
  6.     Partnerska Inicjatywa Miast,
  7.     wsparcie dla projektów realizowanych w formule Partnerstwa Publiczno-Prywatnego,
  8.     konkurs Human Smart Cities (dla 15 miast średnich zaplanowano kwotę 25 072,9 tys. zł),
  9.     Program Rozwój Lokalny (zaplanowano kwotę 117 600,0 tys. euro, tj. ok. 535 550 tys. zł, głownie ze środków Norweskiego Mechanizmu Finansowego na lata 2014-2021).

 

Kontrola NIK objęła sześć z dziewięciu przedsięwzięć: Miasta średnie w Funduszach Europejskich, Polską Strefę Inwestycji, rozwój sektora nowoczesnych usług dla biznesu w średnich miastach, Programy: Fabryka i Industria, konkurs Human Smart Cities oraz program Rozwój lokalny. Dwa działania, tj. Partnerska Inicjatywa Miast oraz wsparcie dla projektów realizowanych w formule Partnerstwa Publiczno-Prywatnego miały charakter komplementarny do Pakietu i były realizowane w ramach odrębnych projektów SOR. Szczegółowe dane dotyczące wymienionych przedsięwzięć dostępne są na stronie internetowej NIK.

Zakończono już realizację trzech z dziewięciu inicjatyw Pakietu dotyczących:

  •     spotkań przedinwestycyjnych z Polskim Funduszem Rozwoju,
  •     rozwoju sektora nowoczesnych usług dla biznesu w średnich miastach,
  •     promocji strategicznego projektu SOR pt. Partnerska Inicjatywa Miast.

Pozostałe sześć inicjatyw było w trakcie realizacji.

 

Badanie kwestionariuszowe 255 miast średnich, dotyczące wsparcia z Pakietu

W celu pozyskania informacji i opinii prezydentów i burmistrzów miast średnich na temat korzystania ze wsparcia w ramach Pakietu, NIK skierowała do wszystkich 255 miast zapytanie w formie elektronicznego kwestionariusza. Odpowiedziało 215 miast. 100 miast zadeklarowało skorzystanie przynajmniej z jednego działania w ramach Pakietu. Pozostałe 115 miast średnich (tj. 53%) nie skorzystało z żadnej formy wsparcia, głównie z powodu niezakwalifikowania się projektu do dofinansowania lub ze względu na niedopasowanie wsparcia do ich potrzeb.

Spośród miast średnich, które uzyskały wsparcie w ramach Pakietu, największym zainteresowaniem cieszyły się: Program Rozwój lokalny (67 miast średnich), spotkania przedinwestycyjne PFR (32 miasta) oraz Human Smart Cities (27 miast). Najczęstszą przyczyną niekorzystania z pozostałych działań/programów w ramach Pakietu było nie spełnianie potrzeb miasta przez zakres wsparcia pozostałych działań Pakietu (59 odpowiedzi) oraz nie zakwalifikowanie miasta do wsparcia pomimo jego zgłoszenia (40 miast średnich).

Czytaj też: NIK: Miasta poprawiają infrastrukturę, ale bariery architektoniczne wciąż są problemem >

 

Najważniejsze wnioski po kontroli

Po przeprowadzonej kontroli NIK wystosowała wnioski:

do Ministra Finansów, Funduszy i Polityki Regionalnej - m.in. o zapewnienie kontynuacji i rozważenie rozszerzenia obszarów wsparcia dla średnich miast w kolejnych latach po przeprowadzeniu konsultacji z przedstawicielami miast średnich oraz zapewnienie szerokiej informacji o zakresie możliwego wsparcia w kolejnych latach.

do Prezesa Zarządu Agencji Rozwoju Przemysłu S.A. - o przeanalizowanie możliwości przyspieszenia prac nad Programem Industria mającym na celu wsparcie miast średnich.