Pierwszym z nich jest sytuacja w której jednostka władzy publicznej wypłaci uprzednio odszkodowanie na rzecz podmiotu prywatnego, który poniósł szkodę z tytułu błędnej decyzji. Nie oznacza to jednak odpowiedzialności za jakiekolwiek błędy urzędników przy wydawaniu decyzji administracyjnych. Dlatego warto przypomnieć kogo obejmuje ustawa , za jakie czynności możliwe jest poniesienie odpowiedzialności, jakie muszą być spełnione warunki. Ponieważ odpowiedzialność ma charakter cywilny, istnieje możliwość na zasadach kodeksowych uzyskania ochrony ubezpieczeniowej.

Odpowiedzialność organów władzy publicznej

Odpowiedzialność organów władzy publicznej zapisana w art. 77 Konstytucji dookreślona została w Kodeksie cywilnym. Zgodnie z art. 417 § 1 Kc za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej ponosi odpowiedzialność Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego lub inna osoba prawna wykonująca tę władzę z mocy prawa.

Natomiast zasady dotyczące konkretnie szkód wyrządzonych przez wydanie ostatecznej decyzji administracyjnej zostały określone w art. 4171 § 2. Kc. Konieczne jest jednak uprzednie stwierdzenie we właściwym postępowaniu niezgodności z prawem decyzji, a następnie wystąpienie z powództwem odszkodowawczym wobec właściwego podmiotu publicznego. Odnosi się to również do wypadku, gdy ostateczna decyzja została wydana na podstawie aktu normatywnego niezgodnego z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą (co stwierdza w wyroku Trybunał Konstytucyjny).

Natomiast § 3 art. 4171 Kc wskazuje, że jeżeli szkoda została wyrządzona przez niewydanie decyzji, gdy obowiązek jej wydania przewiduje przepis prawa, jej naprawienia można żądać po stwierdzeniu we właściwym postępowaniu niezgodności z prawem bezczynności organu.

Po pierwsze odpowiedzialność dotyczy jedynie decyzji ostatecznej, a więc co do zasady decyzji organu II instancji. Decyzja organu pierwszej instancji staje się ostateczna jedynie w sytuacji, gdy w odpowiednim terminie nie została zaskarżona odwołaniem.

Niezgodność z prawem obejmuje wszelkie kwalifikowane błędy przy wydaniu decyzji administracyjnej, które mogą zostać stwierdzone w postępowaniach nadzwyczajnych, a mianowicie wznowienia postępowania administracyjnego albo stwierdzenia nieważności decyzji. Odpowiednie organy muszą więc uznać nieprawidłowości w podlegającej ocenie decyzji administracyjnej.

Jeżeli jakiś podmiot poniósł z tytułu takiej decyzji szkodę może wystąpić z pozwem o odszkodowanie wobec Skarbu Państwa albo jednostki samorządu terytorialnego. Taki podmiot jest zobowiązany do udowodnienia nie tylko fakt poniesienia szkody, ale również jej wysokość. Warunkiem ustalenia odpowiedzialności jest też wykazanie adekwatnego związku przyczynowo-skutkowego pomiędzy wydaniem błędnej decyzji a powstaniem szkody.

Dopiero wypłata odszkodowania ze środków publicznych powoduje możliwość wszczęcia procedury na podstawie ustawy o odpowiedzialności majątkowej z 2011 r.

@page_break@

Zasady odpowiedzialności urzędników

Odpowiedzialność dotyczy funkcjonariuszy publicznych, którymi w rozumieniu ustawy o odpowiedzialności majątkowej są:
- osoba wykonująca obowiązki organu administracji publicznej lub z jego upoważnienia
- członek kolegialnego organu administracji publicznej
- osoba wykonującą w urzędzie organu administracji publicznej pracę w ramach stosunku pracy, stosunku służbowego lub umowy cywilnoprawnej, biorącą udział w prowadzeniu sprawy rozstrzyganej w drodze decyzji lub postanowienia przez taki organ.

Istotne dla zaistnienia odpowiedzialności majątkowej funkcjonariusza jest wydanie ostatecznej decyzji albo bezczynność przy wydaniu decyzji jeśli można je ocenić jako wydane z rażącym naruszeniem prawa, albo jako działanie bez podstawy prawnej. Oznacza to, że jeśli decyzja jest obarczona inną kwalifikowaną wadą, nie ma mowy o stosowaniu ustawy o odpowiedzialności majątkowej. A więc jeśli decyzja została wydana przez niewłaściwy organ albo jest kolejną decyzją w sprawie zakończonej już rozstrzygnięciem o charakterze ostatecznym. Podobnie też nie każdy przypadek bezczynności organu będzie rodził podstawę do odpowiedzialności majątkowej urzędnika na podstawie ustawy z 2011 r.

Rażące naruszenie prawa musi być stwierdzone w urzędowym postępowaniu, a mianowicie o stwierdzenie nieważności decyzji na podstawie art. 156 § 1 pkt 2 Kodeksu postępowania administracyjnego oraz analogicznie brzmiących przepisów ordynacji podatkowej albo w potwierdzającym taką okoliczność wyroku sądu administracyjnego.

Nawet takie rozstrzygnięcie nie jest podstawą do zastosowania ustawy o odpowiedzialności, ponieważ konieczne jest jeszcze wskazanie a następnie udowodnienie, że rażące naruszenie prawa zostało spowodowane zawinionym działaniem lub zaniechaniem funkcjonariusza publicznego; a więc można wykazać winę umyślną alb o nieumyślną konkretnego urzędnika.

W takiej sytuacji kierownik jednostki publicznej, która wypłaciła odszkodowanie jest zobowiązany złożyć do właściwego prokuratora okręgowego wniosek o przeprowadzenie postępowania wyjaśniającego. Jeśli prokurator uzna, że istnieją podstawy do odpowiedzialności regresowej urzędnika ma obowiązek wezwania takiej osoby na piśmie do dobrowolnego spełnienia świadczenia w terminie, nie krótszym niż 7 dni od dnia otrzymania wezwania. Dopiero po bezskutecznym upływie tego terminu wytacza powództwo w postępowaniu cywilnym.

Odpowiedzialność regresowa urzędnika odpowiada wielkości odszkodowania wypłaconego już ze środków publicznych, ale jest limitowana do wysokości kwoty dwunastokrotności miesięcznego wynagrodzenia przysługującego funkcjonariuszowi publicznemu, pod warunkiem jednak, że rażącego naruszenia prawa dopuścił się z winy nieumyślnej.

Jeśli można udowodnić funkcjonariuszowi winę umyślną (a więc świadome i celowe działanie z zamiarem rażącego naruszenia prawa) jego odpowiedzialność nie jest limitowana i obejmuje całe odszkodowanie wypłacone przez organ władzy publicznej.
Jeżeli rażące naruszenie prawa jest wynikiem działania kilku osób ponoszą one odpowiedzialność stosownie do przyczynienia się do rażącego naruszenia prawa i stopnia winy. Jeżeli nie jest możliwe ustalenie stopnia winy i przyczynienia się poszczególnych osób do rażącego naruszenia prawa, odpowiadają oni w częściach równych.

Odszkodowanie urzędnicy wpłacają na rachunek jednostki publicznej która wypłaciła odszkodowanie.

@page_break@

Ubezpieczenie

Ponieważ odpowiedzialność na podstawie ustawy z 2011 r. ma charakter cywilny istnieje możliwość wyłączenia jej poprzez skorzystanie z ochrony ubezpieczeniowej. Co istotne żadne podmioty publiczne nie zdecydowały się na grupowe ubezpieczenie swoich pracowników od takiej odpowiedzialności. Oczywiście swoje oferty przedstawiają działające na rynku zakłady ubezpieczeń. Przegląd ich oferty, choćby przy pomocy Internetu pozwala na następujące konkluzje. Proponowane są różne sumy gwarancyjne – przeciętnie od 30 000 zł do 150 000 zł. Od wielkości sumy gwarancyjnej zależy też wysokość składki ubezpieczeniowej jaką należy z tytułu takiej umowy uiścić – wynosi ona od 40 do 140 zł rocznie. Poszczególne oferty, co zrozumiałe mogą się różnić warunkami. Warto jednak pamiętać o dwóch podstawowych zasadach:
- zakłady ubezpieczeń nie biorą odpowiedzialności za zdarzenia wynikające z winy umyślnej;
- ograniczenie odpowiedzialności do 12-krotności pensji dotyczy jednego zdarzenia, jeśli więc urzędnik będzie w ciągu roku ponosił np. dwa razy odpowiedzialność za rażące naruszenie prawa w sposób nieumyślny, to może zapłacić równowartość 24 pensji itd. Jeżeli suma odszkodowań, które musi zapłacić urzędnik będzie wyższa niż suma ubezpieczenia oznacza to, że ponad tą sumę nawet urzędnik ubezpieczony może płacić odszkodowanie z własnego majątku.

Przydatne materiały:
 Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. z. Nr 78, poz. 483 ze zm.)
Ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. 2000 r. Nr 98, poz. 1071 ze zm.)
Ustawa z dnia 20 stycznia 2011 r. o odpowiedzialności majątkowej funkcjonariuszy publicznych za rażące naruszenie prawa (Dz. U. Nr 34, poz. 173)