Rozstrzygnięcia nadzorcze bardzo silnie ingerują w działalność jednostek samorządu terytorialnego, jednak ich zastosowanie jest ograniczone w czasie, a ponadto samorząd ma możliwość sądowej ochrony swojej samodzielności i wykonywania swoich zadań.

Pierwszym ograniczeniem organów nadzoru przed nadmierną ingerencją w działalność organów jednostek samorządu terytorialnego jest określony termin do wydania rozstrzygnięcia nadzorczego – 30 dni od dnia doręczenia aktu prawnego organowi nadzoru. Po przekroczeniu tego terminu organ nadzoru tracie swoje uprawnienia i może jedynie zaskarżyć akt do wojewódzkiego sądu administracyjnego (art. 93 ust. 1 ustawy o samorządzie gminnym , art. 81 ust. 1 ustawy o samorządzie powiatowym , art. 82c ust. 1 ustawy o samorządzie wojewódzkim ). Wydanie rozstrzygnięcia nadzorczego stwierdzającego nieważność części aktu prawnego nie stoi na przeszkodzie do wniesienia skargi do sądu administracyjnego na inne postanowienia lub na cały ten akt (por. np. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 11 maja 1993 r., sygn. SA/Wr 258/93, OSP 1995/3/52, LEX Nr 10846). Obecnie orzecznictwo sądów administracyjnych przyjmuje, że organ nadzoru nie jest ograniczony żadnym terminem końcowym do wniesienia skargi (wynikającym z ustaw ustrojowych czy np. z art. 53 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, Dz. U. Nr 153, poz. 1270, ze zm., dalej: p.p.s.a.; por. np. postanowienie Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 23 czerwca 2005 r., II OSK 513/05, LEX Nr 186663). Taka interpretacja jest niewątpliwie słuszna, gdyż celem działania organów nadzoru jest niedopuszczenie do utrzymywania stanu niezgodności z prawem. Odmienna wykładnia prowadziłaby do sytuacji, w której organ nadzoru posiadałby możliwość podjęcia działań nadzorczych jedynie przez 60 dni – 30 na wydanie rozstrzygnięcia nadzorczego, a kolejne 30 na wniesieni skargi do sądu administracyjnego. Niedopuszczalne jest jednak wniesienie skargi przed upływem trzydziestodniowego terminu do wydania rozstrzygnięcia nadzorczego (por. np. postanowienie Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 9 grudnia 1994 r., sygn. I SA 1706/94, ONSA 1995/3/144, LEX Nr 10642). Wniesienie skargi do sądu powoduje, że to sąd jest właściwy do wydania postanowienia o wstrzymaniu wykonania części lub całości zaskarżonego aktu.

Granice orzekania sądu administracyjnego w I instancji wyznacza art. 134 § 1 p.p.s.a., który daje szerokie możliwości kontroli zaskarżonego aktu. Zasada niezwiązania zarzutami i wnioskami skargi oraz powołaną podstawą prawną oznacza, że wojewódzki sąd administracyjny może wyjść poza wniosek uwzględniony w skardze i stwierdzić nieważność także przepisów, co do których organ nadzoru nie zgłasza żądań.

Sąd orzekający może stwierdzić nieważność aktu w całości lub w części, podobnie jak organ nadzoru. Orzekanie w sprawie aktów, które nie zostały przedłożone organowi nadzoru w ustawowym terminie, oraz aktów prawa miejscowego, nie jest ograniczone i wówczas sąd stwierdza nieważność takiej uchwały lub zarządzenia. Jednak w przypadku, gdy upłynął rok od dnia podjęcia aktu, sąd nie może stwierdzić ich nieważności, ale jeżeli istnieją do tego przesłanki, wówczas orzeka o ich niezgodności z prawem. W tej sytuacji akt prawny traci moc z dniem orzeczenia o niezgodności z prawem, a więc ex nunc – odmiennie, niż ma to miejsce przy stwierdzeniu nieważności (art. 94 ustawy o samorządzie gminnym , art. 82 ustawy o samorządzie powiatowym , art. 83 ustawy o samorządzie wojewódzkim ). Skutkiem orzeczenia o niezgodności z prawem jest możliwość poniesienia odpowiedzialności odszkodowawczej przez organ wydający niegodny z prawem akt.

Drugim ograniczeniem jest możliwość zaskarżenia rozstrzygnięć nadzorczych do sądu administracyjnego z powodu niezgodności z prawem – w terminie 30 dni od dnia doręczenia. Sąd wyznacza rozprawę nie później niż w ciągu 30 dni od dnia wpłynięcia skargi do sądu (art. 92a ustawy o samorządzie gminnym ., art. 80a ustawy o samorządzie powiatowym , art. 82b ustawy o samorządzie wojewódzkim ). Chociaż jest to termin instrukcyjny (tak: B. Dolnicki w komentarzu do art. 80a u.s.p., w: B. Dolnicki, R. Cybulska, J. Glumińska-Pawlic, J. Jagoda, C. Martysz, M. Taniewska-Banacka, A. Wierzbica, Ustawa o samorządzie powiatowym. Komentarz, ABC, 2007, wyd. II). to stanowi on gwarancję procesową możliwie szybkiego rozpatrzenia sprawy. Zaskarżone rozstrzygnięcie nadzorcze nie stanie się ostateczne do czasu wydania prawomocnego orzeczenia przez sąd.

Postępowanie sądowe jest wolne od opłat sądowych (art. 100 ustawy o samorządzie gminnym , art. 86 ustawy o samorządzie powiatowym , art. 87 ustawy o samorządzie wojewódzkim ), czyli wpisu i opłaty kancelaryjnej. Nie zwalnia to jednak z obowiązku zwrotu drugiej stronie poniesionych kosztów postępowania.


Przydatne materiały:
 Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591 ze zm.)
Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym. (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1592 ze zm.)
Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1590 ze zm.)


Pisaliśmy o tym również:
Nadzór nad działalnością jednostek samorządu terytorialnego (cz. 1)
Nadzór nad działalnością jednostek samorządu terytorialnego (cz. 2)
Nadzór nad działalnością jednostek samorządu terytorialnego (cz. 3)
Nadzór nad działalnością jednostek samorządu terytorialnego (cz. 4)
Nadzór nad działalnością jednostek samorządu terytorialnego (cz. 6)