Jednym ze środków nadzoru nad jednostkami samorządu terytorialnego jest prawo żądania informacji i danych dotyczących organizacji i funkcjonowania samorządu, ale tylko w zakresie niezbędnym do wykonywania uprawnień nadzorczych (art. 88 ustawy o samorządzie gminnym , art. 77a ustawy o samorządzie powiatowym , art. 80 ustawy o samorządzie wojewódzkim ). Jest to środek nadzoru, który mogą wykorzystywać wszystkie organy nadzoru. Ma charakter informacyjny, gdyż ma na celu pozyskiwanie informacji. Nie udzielenie informacji jest naruszeniem prawa.

Zakres przedmiotowy obowiązku informacyjnego jest bardzo szeroki, z tym że dany organ nadzoru może żądać informacji tylko w zakresie swoich kompetencji nadzorczych. Przez "organizację" należy rozumieć ustrój; w tym zakresie organy nadzoru mogą żądać informacji dotyczących organów, jednostek organizacyjnych lub instytucji, ich organizacji (struktury), sposobu obsadzania oraz o tym, jakim podmiotom podlegają lub jakie podmioty sprawują nad nimi nadzór itp. Chodzi zatem o dane odnoszące się do statycznego aspektu samorządu. Natomiast "funkcjonowanie" odnosi się do aspektu dynamicznego - działania, i to zarówno w sferze materialnoprawnej (sposobów realizacji zadań i jej efektów), jak i proceduralnej, czyli trybów postępowania (tak A. Szewc w komentarzu do art. 80 ustawy o samorządzie wojewódzkim , w: A. Szewc, Ustawa o samorządzie województwa. Komentarz, ABC, 2008). Zakres podmiotowy obejmuje organy jednostek samorządu.

Obowiązkiem informacyjnym jest również obowiązek przedłożenia organowi nadzoru aktów prawnych organów gminy (art. 98 ustawy o samorządzie gminnym , art. 78 ustawy o samorządzie powiatowym , art. 81 ustawy o samorządzie wojewódzkim ). Powinność ta ciąży na wójcie (burmistrzu, prezydencie miasta), staroście i marszałku województwa. W ciągu 7 dni od dnia podjęcia są oni zobowiązani do przedstawienia wojewodzie uchwał organów stanowiących, a marszałek województwa także uchwały zarządu województwa podlegające nadzorowi. Przepisy porządkowe muszą być przedłożone w ciągu dwóch dni od ich ustanowienia. W tym samym trybie wymienione organy są zobowiązane do przedstawienia RIO uchwał objętych nadzorem RIO.

W przepisach u.s.g. znajduje się luka prawna, bowiem wójt (burmistrz, prezydent miasta) nie ma obowiązku przekazywania wydanych przez siebie zarządzeń, a jedynie uchwały rady gminy (oraz wszystkie przepisy porządkowe, niezależnie czy sam je wydaje, czy uchwala je rada gminy). Podobnie jest w ustawie o samorządzie powiatowym , gdyż starosta nie musi przekazywać własnych aktów, czy wydanych przez zarząd powiatu. Nie oznacza to jednak, że akty te nie podlegają nadzorowi (por. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 19 czerwca 2008 r., sygn. II OSK 500/08, LEX Nr 490094).

Jeżeli organ jednostki samorządu terytorialnego nie wykona obowiązku przedłożenia wojewodzie lub RIO aktów prawnych, wówczas organ nadzoru może żądać dostarczenia ich w trybie żądania informacji – obowiązku informacyjnego. To samo dotyczy aktów, co do których nie ma obowiązku przedłożenia ich organowi nadzoru.

Siedmiodniowy termin (dwudniowy dla aktów porządkowych) jest terminem instrukcyjnym i jego niedotrzymanie nie powoduje negatywnych konsekwencji dla uchwały i możliwości zastosowania działań nadzorczych przez organy nadzoru (wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego ośrodek zamiejscowy w Gdańsku z dnia 22 listopada 1990 r., sygn. SA/Gd 965/90, LEX Nr 10169).

We wszystkich trzech ustawach ustrojowych, w rozdziałach dotyczących nadzoru nad samorządem, znajduje się analogiczny przepis – dotyczący współdziałania z innymi organami. Jeżeli prawo uzależnia ważność rozstrzygnięcia organu gminy (powiatu, województwa) od jego zatwierdzenia, uzgodnienia lub zaopiniowania przez inny organ, zajęcie stanowiska przez ten organ powinno nastąpić nie później niż w ciągu 14 dni od dnia doręczenia tego rozstrzygnięcia lub jego projektu. Jeżeli współdziałanie wymagane jest od organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego, wówczas termin ten wynosi 30 dni. Jeżeli organ nie zajmie stanowiska w sprawie, rozstrzygnięcie uważa się za przyjęte w brzmieniu przedłożonym przez gminę (powiat, województwo), z upływem ustawowego terminu. Do zatwierdzania, uzgadniania lub opiniowania przez organy gminy (powiatu, województwa) rozstrzygnięć innych organów powyższe zasady stosuje się odpowiednio. Umieszczenie przepisu tej treści w takim miejscu ustawy jest niezrozumiałe, gdyż nie dotyczy on sprawowania nadzoru nad jednostkami samorządu terytorialnego, a przynajmniej nie dotyczy wyłącznie organów sprawujących nadzór (por. R. Skwarło, glosa do wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego we Wrocławiu z dnia 21 czerwca 2006 r., sygn. IV SA/Wr 432/05, Samorząd Terytorialny z 2008 r. Nr 11, s. 86).


Przydatne materiały:
Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591 ze zm.)
Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym. (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1592 ze zm.)
Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1590 ze zm.)


Pisaliśmy o tym również:
Nadzór nad działalnością jednostek samorządu terytorialnego (cz. 1)
Nadzór nad działalnością jednostek samorządu terytorialnego (cz. 2)
Nadzór nad działalnością jednostek samorządu terytorialnego (cz. 4)
Nadzór nad działalnością jednostek samorządu terytorialnego (cz. 5)
Nadzór nad działalnością jednostek samorządu terytorialnego (cz. 6)