W jednostkach organizacyjnych samorządu terytorialnego zapewnienie kontroli zarządczej spoczywa na kierownikach tych jednostek. Ustawa o finansach publicznych wylicza siedem celów kontroli zarządczej (art. 68 ust. 2 pkt 1-7), wymieniając wśród nich:
- zgodność działalności z przepisami prawa oraz procedurami wewnętrznymi,
- skuteczność i efektywność działania,
- wiarogodność sprawozdań,
- ochronę zasobów,
- przestrzeganie i promowanie zasad etycznego postępowania,
- efektywność i skuteczność przepływu informacji,
- zarządzanie ryzykiem.
Chciałbym zatrzymać się na jednym z nich, mianowicie na przestrzeganiu i promowaniu zasad etycznego postępowania, ponieważ ustalenie zakresu pojęcia ,,etycznego postępowania” może i zapewne będzie nastręczało wiele trudności praktycznych. Ustawodawca w sposób bezpośredni nie formułuje zasad etycznego postępowania, ale poprzez stwierdzenie, że należy je przestrzegać, wyraźnie sugeruje stworzenie kodeksu etycznego danej organizacji. Jednak najpierw powinniśmy ustalić same znaczenie pojęcia ,,etyka”. ,,Etyka” pochodzi od greckiego słowa ,,ethikos”, które nawiązuje do ,,ethosu”, czyli ,,charakteru”. Słowo to nawiązuje do przyjętego przez daną społeczność sposobu postępowania. Postępowanie etyczne to postępowanie zgodne z prawym charakterem. Opisując postępowanie etyczne powinniśmy odróżnić dobre od złych postępków oraz wskazać na zasady leżące u ich podstaw. Złe postępki należy eliminować z pracy i postępowania urzędnika oraz organizacji, a dobre promować, wskazywać i przyjmować jako obowiązujące standardy. Część z tych zasad da się odnaleźć na gruncie prawa pozytywnego. Na przykład art. 24 ust. 1 ustawy o pracownikach samorządowych stwierdza, że do podstawowych obowiązków pracownika samorządowego należy dbałość o wykonywanie zadań publicznych oraz o środki publiczne, z uwzględnieniem interesu publicznego oraz indywidualnych interesów obywateli. Ustawa zawiera otwarty katalog obowiązków pracownika, wskazując tylko na niektóre z nich. Do obowiązków pracownika samorządowego, które noszą znamiona postępowania etycznego, ustawa zalicza (art. 24 ust. 2 ustawy o pracownikach samorządowych ): wykonywanie zadań sumiennie, sprawnie i bezstronnie (pkt 2), zachowanie uprzejmości i życzliwości w kontaktach z obywatelami, zwierzchnikami, podwładnymi oraz współpracownikami (pkt 5), zachowanie się z godnością w miejscu pracy i poza nim (pkt 6). Do obowiązków pracownika należy sumienne i staranne wykonywanie poleceń przełożonego (art. 25 ust. 1 ustawy o pracownikach samorządowych ).
Pracownik samorządowy zatrudniony na stanowisku urzędniczym, w tym kierowniczym stanowisku urzędniczym, nie może wykonywać zajęć pozostających w sprzeczności lub związanych z zajęciami, które wykonuje w ramach obowiązków służbowych wywołujących uzasadnione podejrzenie o stronniczość lub interesowność oraz zajęć sprzecznych z obowiązkami wynikającymi z ustawy (art. 30 ust. 1 ustawy o pracownikach samorządowych ). Niektóre z zasad ogólnych Kodeksu postępowania administracyjnego zawierają normy prawne odwołujące się do wartości etycznych. Zgodnie z art. 8 Kodeksu postępowania administracyjnego organy administracji publicznej obowiązane są prowadzić postępowanie w taki sposób, aby pogłębić zaufanie obywateli do organów Państwa oraz świadomość i kulturę prawną obywateli. Podobnie reguluje to art. 121 Ordynacji podatkowej . Zaufanie w tym wypadku jest emocją, która ma stworzyć przekonanie, że organy administracji publicznej w swojej pracy chcą działać i działają uczciwie i tak dobrze, że druga strona, czyli społeczeństwo nabiera wiary w ich misję, obdarzając zaufaniem wszystkie struktury Państwa. Pogłębić zaufanie można także poprzez poszanowanie reguł kultury administrowania. Brak życzliwości w stosunku do klientów (stron postępowania), brak cierpliwości w wyjaśnianiu skomplikowanych rozwiązań prawnych, spowoduje skutek odwrotny od zamierzonego. Zamiast zaufania, powstanie stan permanentnej podejrzliwości i niewiary w pracę organów administracji publicznej. Jeśli organy administracji publicznej będą działać w sprawie wnikliwie i szybko, posługując się możliwie najprostszymi środkami prowadzącymi do jej załatwienia (por. art. 12 § 1 Kodeksu postępowania administracyjnego ), wówczas kapitał zaufania do organów państwa będzie systematycznie wzrastał. Organy samorządu terytorialnego, stanowiące i wykonawcze działają na rzecz swoich wspólnot mieszkańców, w tym wypadku codzienna troska o wzrost zaufania wśród mieszkańców może przyczynić się do legitymowania każdej władzy w terenie oraz zmierzać do stałej poprawy jej wizerunku. Zabarwienia etycznego ponadto można doszukiwać się w następujących zasadach ogólnych Kodeksu postępowania administracyjnego : przekonywania (art. 11), udzielania informacji faktycznej i prawnej stronom (art. 9 zdanie pierwsze) oraz niezbędnej informacji prawnej stronom i uczestnikom postępowania (art. 9 zdanie drugie), ugodowego załatwiania spraw o spornych interesach stron (art. 13).
Wiesław Śniecikowski
Przydatne materiały:
Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. Nr 157, poz. 1240)
Ustawa z dnia 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych (Dz. U. Nr 223, poz. 1458)
Ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. 2000 r. Nr 98, poz. 1071 ze zm.)
Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (Dz. U. 2005 r. Nr 8, poz. 60 ze zm.)
Pisaliśmy o tym również:
Kontrola zarządcza, a kwestie etyczne (cz. 2)
Zasady kontroli zarządczej w jednostkach samorządu terytorialnego
Kontrola zarządcza w jednostkach samorządu terytorialnego
Kontrola zarządcza w jednostkach samorządu terytorialnego - system wyznaczania celów i zadań
Kontrola zarządcza w samorządach terytorialnych - identyfikacja ryzyka
_____________________________________________________________________________________________________________________
Zachęcamy do zapoznania się z książką autorstwa Bartosza Kołaczkowskiego i Małgorzaty Ratajczak pt. "Gospodarka finansowa samorządu terytorialnego w Polsce". Podręcznik uwzględnia zmiany reformujące system finansów samorządu terytorialnego, wprowadzone przez ustawę z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych.
Książka dostępna jest w ofercie internetowej księgarni profinfo.pl
