Podejście elitystyczne

jest oparte na reputacji wybranej grupy osób. Najpierw ustala się listę osób, które w powszechnym przekonaniu wywierają największy wpływ na decyzje lokalne, a następnie prosi się te osoby w indywidualnych wywiadach, aby wskazały one z tej listy osoby najbardziej wpływowe. Tak przeprowadzone badanie w Atlancie pozwoliło postawić tezę, że w procesie podejmowania decyzji dominują biznesmeni, którzy podporządkowują sobie polityków. Studium przypadku Atlanty wykazało, że wąską, elitarną „czołówkę” listy tworzą dyrektorzy największych przedsiębiorstw. Żaden z nich nie zajmował się polityką w dosłownym sensie, co może prowadzić do stwierdzenia, że władze polityczne i administracyjne realizują polityke, ale jej formułowanie odbywa się poza strukturami władzy.

 

Teoria pluralistyczna

jest polemiczną odpowiedzią na podejście elitystyczne. Zakłada ona bowiem, że siła polityczna jest uzależniona od różnego rodzaju zasobów, takich jak: głosy wyborców, pieniądze, legitymizacja, dostęp do mediów, dostęp do polityków. Ktoś ma zasoby, ale ich nie wykorzystuje np. z braku zainteresowania polityką lokalną. Teoria ta zakłada, że: siła polityczna jest podzielona (poliarchia), wszystkie grupy mają jakieś zasoby polityczne, to rozproszenie jest zjawiskiem pozytywnym dla demokracji, polityka realizowana w różnych sektorach jest odzwierciedleniem różnych procesów politycznych, rzeczywista siła polityczna rozciąga się poza formalne (instytucjonalne) struktury, ścieranie się różnych interesów jest alternatywą wobec „woli ogółu”, wybrane władze są poddawane różnym wpływom, co daje społeczną kontrolę nad nimi w ramach demokratycznego porządku.

Szkoła porównawcza

była próba połączenia ww. teorii. Równocześnie przeprowadzone badania w wielu miastach – przy zastosowaniu tej samej ankiety (zawierającej pytania odnoszące się do obu podejść) – wykazały jednak, że miasta mocno różnią się między sobą stylami polityki i modelami podejmowania decyzji, a zróżnicowanie to wynika z cech demograficznych, ekonomicznych, prawno-politycznych i społecznych. Dodatkowym efektem badania porównawczego była identyfikacja władzy silnie skoncentrowanej, tam gdzie respondenci byli w stanie wymienić zaledwie jedną lub dwie grupy władzy w decyzjach finansowych i w polityce lokalnej.

„Maszyna wzrostu” (growth machine)

jest oparta na rozróżnieniu dwóch typów wartości nieruchomości: wartości użytkowej i wartości wymiany. Grupa posiadaczy znacznych zasobów nieruchomości myśli głównie o zysku osiąganym przez wartość wymiany. Dążą oni do zwiększenia wartości swoich nieruchomości poprzez intensyfikację ich użytkowania albo poprzez podnoszenie ich wartości, np. dzięki powstawaniu innych inwestycji w okolicy. Pozwala im to podnieść czynsz lub sprzedać nieruchomości po wyższej cenie. Posiadacze zainteresowani wartością wymiany nie są mobilni, ale starają się przyciągnąć kapitał w miejsca, w których już wcześniej zainwestowali. W ten sposób tworzą się koalicje wzrostu, a władze JST są zainteresowane udziałem w tych koalicjach, bo stają się one coraz częściej motorem polityki rozwoju lokalnego. Ponadto rozwój ekonomiczny wpływa na wzrost dochodów budżetów JST, sprzyja tworzeniu nowych miejsc pracy, zwiększa szanse lokalnych polityków na reelekcję, wielu polityków lokalnych ma poczucie odpowiedzialności, a sprzyjanie koalicji wzrostu wydaje się być zgodne z interesem JST.

Teoria reżimów miejskich (regime theory)

wywodzi się z obserwacji, że wymagania rozwojowe narzucają konieczność współpracy pomiędzy sektorami publicznym i prywatnym. Samorząd coraz bardziej musi pracować z innymi i osiągać swoje cele poprzez współpracę z innymi organizacjami. Centralnym pojęciem w tej teorii jest kompleksowość. Instytucje i indywidualni aktorzy są uwikłani w niezmiernie skomplikowane sieci interakcji. Znalezienie prostych zależności przyczynowych jest niemal niemożliwe. Większość procesów zachodzi bez wyraźnego związku z działalnością grupy przywódczej. Ta złożoność ogranicza rolę władz samorządu w sprawowaniu faktycznej kontroli procesów rozwojowych. Najważniejszą rolą władz samorządowych jest mobilizacja i koordynacja zasobów. Pojawiło się tu pojęcie „samorządu ułatwiającego”, który raczej stara się stwarzać innym warunki do działania, zamiast bezpośrednio wykonywać poszczególne zadania i usługi. Istotą polityki lokalnej jest formułowanie priorytetów. Reżim jest tu definiowany jako nieformalna, ale stosunkowo stabilna grupa posiadająca dostęp do zasobów, z uwzględnieniem zasobów władzy instytucjonalnej. W ramach reżimu nie można dopatrzyć się formalnej hierarchii, kontroli i dominacji. Nie jest to też grupa otwarta. Podkreśla się tu sieciowy charakter i współpracę pomiędzy zaangażowanymi aktorami, a współpraca ta jest postrzegana jako wartość podlegająca ochronie. Przedmiotem zainteresowania grupy jest zdolność do osiągania celów, co oznacza, że koalicje rządzące muszą być zdolne do mobilizacji zasobów współmiernych do formułowanych celów.

Bibliografia:
Sagan I., Miasto – scena konfliktów i współpracy, Gdańsk 2000.
Swianiewicz P., Kto rządzi gminą? Teorie lokalnej władzy politycznej, „Samorząd Terytorialny” 2000, nr 3.