Kluczem do uporządkowania kwestii właściwej organizacji pracy organów j.s.t. i zminimalizowania prawdopodobieństwa wystąpienia przypadków jak w dzielnicy Warszawa Praga-Północ jest konieczność przyjęcia przez ustawodawcę spójnej koncepcji, według której funkcja przewodniczącego wobec rady (sejmiku) ma charakter wyłącznie usługodawczy. Radni powierzają jednemu spośród siebie obowiązki związane z organizacją pracy rady i przewodniczenie obradom. Rozwiązanie takie jest w jakimś stopniu już sprawdzone.

Obecne obowiązki przewodniczącego można wyliczyć zaledwie w kilku punktach:

1. Zwoływanie sesji (nie rzadziej niż raz na kwartał). Zadanie kluczowe, gdyż zwołanie sesji przez osobę       nieuprawnioną lub w sposób nieprawidłowy powoduje, że obrady są nielegalne i podjęte uchwały nie mają mocy wiążącej.
2. Ustalenie porządku obrad sesji. Porządek sesji ustalony przez przewodniczącego i załączony do zawiadomienia jest ostateczny i nie podlega zatwierdzeniu przez radę. Rada głosuje wyłącznie zgłoszone propozycje zmian do porządku przygotowanego przez przewodniczącego, które przyjmuje bezwzględną większością ustawowego składu rady.
Porządek sesji tzw. nadzwyczajnych, zwoływanych przez przewodniczącego na wniosek organu wykonawczego j.s.t. lub co najmniej 1/4 ustawowego składu rady (sejmiku), jest również proponowany przez przewodniczącego, ale musi on być tożsamy z propozycjami zawartymi we wniosku o zwołanie sesji. Dla skutecznej zmiany tego porządku rada przed głosowaniem powinna uzyskać zgodę wnioskodawcy.
3. Prowadzenie obrad rady (sejmiku).
4. Przyjmowanie i analiza składanych przez radnych oświadczeń majątkowych. Istotą nie jest przyjęcie oświadczenia majątkowego, lecz jego złożenie przez radnego. Zdaniem autora, biorąc pod uwagę społeczny charakter funkcji przewodniczącego oraz pozbawienie go władztwa na pracownikami urzędu, obowiązek ten nie powinien obciążać przewodniczącego, tylko np. kierownika urzędu j.s.t.
5. Wykonywanie czynności z zakresu prawa pracy wobec odpowiednio wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starosty lub marszałka województwa związane z nawiązaniem i rozwiązaniem stosunku pracy. (Nikt dokładnie nie wie, o jakie czynności chodzi).
6. Delegowanie radnych w podróż służbową.
7. W radach (sejmikach), w których wybrano co najmniej dwóch wiceprzewodniczących, wyznaczenie jednego z nich do wykonywania w pierwszej kolejności zadań przewodniczącego oraz zastępowania go podczas nieobecności. Przypomnijmy: w gminie, zgodnie z art. 19 ust. 1 ustawy o samorządzie gminnym , rada może wybrać od 1 do 3 wiceprzewodniczących, w powiecie, zgodnie z art. 14 ust. 1 ustawy o samorządzie powiatowym , rada wybiera 1 lub 2 wiceprzewodniczących, a w województwie, zgodnie z art. 20 ust. 1 ustawy o samorządzie województwa , sejmik wybiera nie więcej niż trzech wiceprzewodniczących. Jest to zadanie fakultatywne, jeżeli przewodniczący nie wskaże żadnego z wiceprzewodniczących, zgodnie z ustawami, zastępstwo sprawuje wiceprzewodniczący najstarszy wiekiem.
8. Podpisywanie protokołu z sesji rady (sejmiku). Obowiązek ten uregulowany najczęściej w statucie j.s.t. jako element zadań, o których mowa w art. 19 ust. 2 ustawy o samorządzie gminnym , art. 14 ust. 3 ustawy o samorządzie powiatowym i art. 20 ust. 3 ustawy o samorządzie województwa , de facto nie jest przypisany funkcji przewodniczącego, lecz dotyczy faktycznie osoby prowadzącej obrady, którą może być także wiceprzewodniczący lub radny najstarszy wiekiem.
9. Podpisywanie uchwał. Mimo że zagadnienie to jest nieco bardziej skomplikowane, dla potrzeb niniejszego artykułu możemy zastosować analogię jak w pkt 9.
10. Zwołanie pierwszych posiedzeń komisji rady i prowadzenie ich obrad do czasu ukonstytuowania. Często uprawnienie zwoływania komisji rady jest zapisywane jako stała kompetencja przewodniczącego, np. w sytuacjach niemożności zwołania komisji przez jej przewodniczącego lub w sytuacjach szczególnych (pilnej potrzeby odbycia posiedzenia przez określoną komisję lub w celu jej zdyscyplinowania).
11. Obsługa korespondencji kierowanej do rady. Ograniczenie roli przewodniczących rad wyłącznie do organizowania pracy rady oraz prowadzenia jej obrad budzi wątpliwości w zakresie postrzegania tej funkcji przez np. osoby z zewnątrz. Jeżeli przewodniczący rady nie reprezentuje rady na zewnątrz, to de facto zostaje pozbawiony wypowiadania się w jej imieniu nawet w najdrobniejszych kwestiach. Dosłowne i rygorystyczne przestrzeganie tej zasady może powodować komplikacje w relacjach rady (sesje mogą odbywać się raz na kwartał) z organem wykonawczym czy pracownikami urzędu j.s.t. Problemy mogą pojawiać się również w relacjach z mieszkańcami j.s.t. kierującymi do rady (sejmiku) swoje sprawy.
12. Zwołanie pierwszej sesji rady nowej (następnej) kadencji. Sesja powinna być zwołana na dzień przypadający w ciągu 7 dni po ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw zbiorczych wyników wyborów do rad na obszarze całego kraju. Jeżeli przewodniczący rady z jakichkolwiek powodów nie dokonał zwołania pierwszej sesji nowo wybranej rady w wyznaczonym terminie, kompetencja ta przechodzi na komisarza wyborczego.

Z wykazu obowiązków przewodniczącego organu uchwałodawczego wynika, że nie jest to funkcja „kluczowa” w samorządzie, nie ma kompetencji ani władczych, ani rozjemczych. Należy więc zastanowić się, czy potrzebne jest utrzymywanie nadmiernie formalnych procedur powoływania i odwoływania przewodniczącego oraz czy nieprawidłowe wykonywanie przez niego obowiązków powinno skutkować całkowitą destrukcją organów j.s.t. Ewentualne zmiany w ustawach samorządowych powinny wyeliminować sytuację, w której nie ma kto zwołać i prowadzić sesji, gdy przewodniczący (tudzież wiceprzewodniczący) nie mogą lub nie chcą tego zrobić. Zbędnym wydaje się także angażowanie wojewody w wewnętrzne sprawy danej rady.

Nie przedłużając wywodu o kolejną wyliczankę przypadków, w których zwołanie sesji może być uznane za nieprawidłowe, niosąc ryzyko, że podjęte uchwały zostaną uznane za nieważne, należy dokonać modyfikacji zapisów ustaw samorządowych w kierunku umożliwienia radnym naprawy tej sytuacji. Najprościej jest dokonać tego na bazie przepisów o tzw. sesjach nadzwyczajnych (art. 20 ust. 3 ustawy o samorządzie gminnym , art. 15 ust. 7 ustawy o samorządzie powiatowym , art. 21 ust. 7 ustawy o samorządzie województwa ) i upoważnienia grupy radnych do zwoływania sesji.

Przykład:

Ust. X. Na wniosek organu wykonawczego j.s.t. lub co najmniej 1/4 ustawowego składu rady (sejmiku) przewodniczący obowiązany jest zwołać sesję na dzień przypadający w ciągu 7 dni od dnia złożenia wniosku. Wniosek o zwołanie sesji powinien spełniać wymogi określone w …

Ust. Y. Jeżeli sesja nie zostanie zwołana w terminie, o którym mowa w ust. X, sesję zwołuje radny upoważniony odpowiednio przez organ wykonawczy j.s.t. lub przez radnych, którzy podpisali się pod wnioskiem o zwołanie sesji.
Ust. Z. Sesję, o której mowa w ust. Y, prowadzi radny wybrany w głosowaniu przez radę. Do czasu wyboru radnego sesję prowadzi radny, który zwołał sesję.

Oczywiście wariantów może być wiele, ważne jest jednak, aby nie ustanowiono rygorów, których niespełnienie postawi nas w punkcie, z którego nie będzie wyjścia, np. wyznaczanie nieprzekraczalnych terminów. Na pytanie zaś, co będzie, gdy w radzie nie znajdzie się grupa radnych, która w nadzwyczajnych sytuacjach zmobilizuje się do konstruktywnych działań, odpowiedź jest tylko jedna. Rada taka rzeczywiście zasługuje na rozwiązanie, a j.s.t. na przedterminowe wybory.


Przydatne materiały:

 Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591 ze zm.)
Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym. (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1592 ze zm.)
Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1590 ze zm.)

Pisaliśmy o tym również:

 Kolejna zmiana ustaw samorządowych kolejny raz nie do końca przemyślana (cz.1)