Gminne rady seniorów – samorządy przekonają się do nowej instytucji?

Do ustawy o samorządzie gminnym została wprowadzona nowa instytucja - gminne rady seniorów. Czym jest ta rada, jakie ma kompetencje, jak ją powołać i jak ma funkcjonować?

Nowe możliwości gmin

Od 2001 r. w ustawie o samorządzie gminnym istnieje przepis pozwalający na powołanie młodzieżowych rad gmin - organów konsultacyjnych w skład których wchodzi młodzież, które mają na celu aktywizację obywatelską młodych ludzi. Od 30 listopada 2013 r. obowiązuje natomiast nowy przepis tej ustawy - art. 5c, który pozwala powołać nowe ciało o charakterze doradczym, reprezentujące środowiska osób starszych - gminną radę seniorów.

Uzasadnieniem dla wprowadzenia takiej zmiany jest coraz większa liczba osób starszych oraz coraz większa aktywność tych osób na różnych polach. Powołanie gminnych rad seniorów ma pozwolić skuteczniej przedstawiać oczekiwania i potrzeby osób starszych wobec władz lokalnych.

W pierwszej kolejności nowo dodany przepis ustawy gminnej stanowi o tym, że "gmina sprzyja solidarności międzypokoleniowej oraz tworzy warunki do pobudzania aktywności obywatelskiej osób starszych w społeczności lokalnej". Jest to rozwinięcie jednego z ustawowych zadań własnych gminy, czyli "wspierania i upowszechniania idei samorządowej, w tym (...) wdrażania programów pobudzania aktywności obywatelskiej". Tak ogólnie sformułowane zadania dają różne możliwości ich realizacji. Jednak dalej ustawodawca wskazuje na bardzo konkretną - instytucjonalną - formę ich spełnienia.

Utworzenie gminnej rady seniorów

W nowym przepisie jest bowiem zapisane, iż "Rada gminy, z własnej inicjatywy lub na wniosek zainteresowanych środowisk, może utworzyć gminną radę seniorów". Oznacza to, że gmina może powołać gminną radę seniorów, a organem właściwym do powołania tego ciała jest wyłącznie rada gminy. Utworzenie rady seniorów następuje w drodze uchwały. Z przepisu tego wynika również tryb podjęcia tej uchwały. Pierwsza możliwość jest taka, że rada działa z własnej inicjatywy, tj. nie jest potrzebny wniosek jakiegokolwiek podmiotu o podjęcie takiej uchwały. Drugą możliwością jest wniosek pochodzący od "zainteresowanych środowisk". Tu ustawodawca nie wyjaśnia co to są zainteresowane środowiska, jaka ma być treść wniosku, czy rada gminy jest tym wnioskiem związana itp.

Przyjąć więc należy, że zainteresowanymi środowiskami będą organizacje skupiające osoby, których działalność rady seniorów będzie dotyczyła. Nie można wykluczyć także, że wniosek może pochodzić bezpośrednio od grupy osób starszych, a nie tylko ich organizacji. Z treści wniosku powinna co najmniej wynikać sugestia powołania rady seniorów. Wniosek powinien być kierowany do rady gminy, jako organu upoważnionego do podjęcia stosownej uchwały, jednak skierowanie wniosku do wójta (burmistrza, prezydenta miasta) nie będzie na pewno błędem - organ ten powinien przekazać wniosek radzie. Rada gminy powinna wnikliwie rozpatrzyć wniosek i rozważyć możliwość, celowość czy potrzebę tworzenia rady seniorów. Nie jest więc tym wnioskiem związana. I na koniec nie można - moim zdaniem - wykluczyć inicjatywy organu wykonawczego gminy, czyli wójta, burmistrza lub prezydenta miasta. Skoro jednym z jego zadań jest przygotowywanie projektów uchwał rady gminy, to nie powinno się odmawiać mu inicjatywy uchwałodawczej i w tej kwestii. Innym argumentem jest, że to po stronie organu wykonawczego gminy będzie dalsze wsparcie organizacyjne rady seniorów (zapewnienie lokalu, obsługa administracyjna itp.) oraz finansowanie jej działalności.

W kolejnym przepisie ustawodawca rozstrzygnął o charakterze gminnej rady seniorów - ma ona bowiem "charakter konsultacyjny, doradczy i inicjatywny". Oznacza to, że rada seniorów jest ciałem wyłącznie opiniodawczym i może wyrażać swoje stanowisko zarówno wobec rady gminy, jak i organu wykonawczego (skoro ustawodawca tego nie rozstrzygnął a w samej nazwie określił ją jako radę gminną). W ustawie nie ma określonego zakresu tematycznego spraw, w których rada seniorów może służyć opinią lub wykazywać się własną inicjatywą w stosunku do organów gminy. Wydaje się więc, że mogą to być wszystkie sprawy, jak choćby organizacja opieki zdrowotnej, pomocy społecznej, komunikacji publicznej, działalności oświatowej i kulturalnej czy inne, jeśli tylko dotyczą one osób starszych i mają na względzie potrzeby i oczekiwania tych osób.@page_break@
 

Następny przepis dotyczy składu osobowego rady seniorów - "gminna rada seniorów składa się z przedstawicieli osób starszych oraz przedstawicieli podmiotów działających na rzecz osób starszych, w szczególności przedstawicieli organizacji pozarządowych oraz podmiotów prowadzących uniwersytety trzeciego wieku". Zatem jedna część składu rady to osoby, które bezpośrednio reprezentują osoby starsze. Druga cześć rady, to osoby zajmujące się na co dzień - zawodowo lub społecznie - działaniami z osobami starszymi czy na ich rzecz. Jedynie przykładowo zostały wymienione organizacje pozarządowe oraz podmioty prowadzące uniwersytety trzeciego wieku jako te instytucje, z których mogą wywodzić się członkowie rady seniorów. Dalej można wskazać przykładowo na przedstawicieli instytucji kulturalnych, zajmujących się ochroną zdrowia czy pomocą społeczną jako szczególnie predysponowanych do zasiadania w radach seniorów.

Statut gminnej rady seniorów

Ustawodawca przekazał gminie duże możliwości uregulowania spraw związanych z radą seniorów we własnym zakresie - tak, aby mogły one być dostosowane do lokalnych potrzeb i możliwości: "rada gminy, powołując gminną radę seniorów, nadaje jej statut określający tryb wyboru jej członków i zasady działania, dążąc do wykorzystania potencjału działających organizacji osób starszych oraz podmiotów działających na rzecz osób starszych, a także zapewnienia sprawnego sposobu wyboru członków gminnej rady seniorów". Z tego przepisu wynika wiele niezwykle istotnych kwestii - deleguje on na radę gminy wprowadzenie wielu ważnych uregulowań.
 

W uchwale o powołaniu rady seniorów rada gminy powinna zatem również ustalić treść statutu rady seniorów. Zgodnie z cytowanym przepisem statut rady seniorów powinien określać zwłaszcza tryb wyboru jej członków oraz zasady działania. Ustalając regulamin rada gminy powinna wziąć pod uwagę dwie kwestie: po pierwsze wykorzystanie potencjału działających organizacji osób starszych oraz podmiotów działających na rzecz osób starszych. Chodzi więc o takie zorganizowanie rady seniorów, aby możliwie mocno zaangażować osoby starsze, ich środowisko oraz organizacje działając na ich rzecz wokół rady i zapewnić jej tym samym efektywność działania. Po drugie - zapewnienie sprawnego sposobu wyboru członków gminnej rady seniorów. A zatem statut rady seniorów powinien możliwie precyzyjnie określać sposób wyboru członków czy uzupełniania składu rady, aby rada mogła zostać powołana szybko i działać potem sprawnie i bez przeszkód w określonym składzie osobowym.

Do zagadnień związanych z trybem wyboru członków rady seniorów należy w szczególności zaliczyć wskazanie:

• liczby członków rady (można także szczegółowo określić ilu ma być przedstawicieli każdej z grup członków rady - osób starszych, podmiotów działających na rzecz osób starszych itd.);
• czasu trwania kadencji rady (opcjonalnie);
• organu przeprowadzającego proces wyboru członków rady (dla szybkiego i sprawnego przeprowadzenia tego procesu raczej powinien być to organ wykonawczy gminy; możliwe są jednak i inne opcje, jak przekazanie tego zadania radzie gminy czy nawet powołanie specjalnej komisji itp.);
• terminów kolejnych czynności w procesie wyłaniania członków rady;
• sposobu ogłoszenia o rozpoczęciu wyboru członków rady (ogłoszenie, zawiadomienie odpowiednich organizacji itp.);
• kto może zgłosić kandydatów na członków rady i w jaki sposób (czy jest wymagana forma pisemna, zgoda kandydata, określone poparcie innych osób itp.);
• sposobu ogłoszenia o wybranych członkach rady;
• zasad i kryteriów wyboru członków rady;
• trybu uzupełnienia składu osobowego rady.

W przypadku zasad działania gminnej rady seniorów rada gminy w statucie powinna w szczególności określić:

• organizację wewnętrzną rady - sposób wyboru przewodniczącego, ewentualnie także inne funkcje wewnętrzne i sposób wyboru na nie;
• tryb funkcjonowania rady - zwoływanie i przeprowadzanie posiedzeń (sesji), w tym podmioty upoważnione do zwoływania posiedzeń, częstotliwość posiedzeń czy sposób powiadamiania członków rady o posiedzeniach;
• sposób i formy podejmowania decyzji - prowadzenie dyskusji, inicjatywa uchwałodawcza, kworum, sposób głosowania czy formy w jakich rada wyraża swoje stanowisko (uchwały, opinie, interpelacje);
• zakres spraw właściwych dla rady - tj. w jakich sprawach rada ma możliwość wypowiadania swoich opinii;
• zasady i tryb współdziałania z organami gminy - w jakich okolicznościach i w jakich sprawach oraz w jakim trybie i czasie organy gminy powinny zwracać się do rady seniorów o opinie;
• organizację obsługi administracyjno-kancelaryjnej czy lokalowej oraz finansowanie rady seniorów przez gminę;
• zasady nadzoru nad działalnością rady seniorów przez organy gminy.

Oczywiście treść statutu rady seniorów będzie zależała od rady gminy. To ten organ zdecyduje jakie dokładnie postanowienia powinny znaleźć się w statucie, zarówno jeśli chodzi o zakres uregulowanych spraw, jak i o ich konkretną treść, przy czym przepisy uchwały rady gminy muszą być zgodne z przepisami ustawy o samorządzie gminnym upoważniającymi do wydania tej uchwały.

Wobec tak ukształtowanej treści uchwały o statucie rady seniorów należy ją uznać za akt prawa miejscowego, zawiera ona bowiem normy o charakterze powszechnie obowiązującym, dotyczącym praw i obowiązków obywateli (czy także organizacji społecznych). Uchwała wymaga więc ogłoszenia w wojewódzkim dzienniku urzędowym i - co do zasady - powinna wejść w życie po 14 dniach od dnia ogłoszenia w tym publikatorze. Jest to więc sytuacja analogiczna jak w przypadku młodzieżowych rad gmin (zob. rozstrzygnięcie nadzorcze Wojewody Dolnośląskiego z dnia 19 stycznia 2010 r. sygn. NK.II.PK1.0911-1/10, Dz. Urz. Woj. Dolno. z 2010 r. Nr 14, poz. 218, LEX nr 569946).

Rada seniorów jednostki pomocniczej gminy

Ostatnia regulacja nowego przepisu ustawy gminnej umożliwia powoływanie rad seniorów jednostek pomocniczych: "Rada gminy może w statucie jednostki pomocniczej upoważnić ją do utworzenia rady seniorów jednostki pomocniczej. Przepisy ust. 3-5 [czyli o charakterze, składzie i statucie - aut.] stosuje się odpowiednio". Oznacza to, że aby możliwe było powołanie rady seniorów jednostki pomocniczej (sołectwa, osiedla, dzielnicy) gminy, to niezbędne jest zapisanie takiej możliwości w statucie tej jednostki pomocniczej. Podjęcie uchwały wprowadzającej do statutu jednostki pomocniczej możliwość powołania rady seniorów tej jednostki nie jest regulowane nowym przepisem ustawy samorządowej, a więc następuje w trybie i na zasadach określonych dla statutów jednostek pomocniczych.

W przypadku zatem rady seniorów jednostki pomocniczej podział zadań między organami wygląda w ten sposób, że w pierwszej kolejności rada gminy upoważnia radę jednostki pomocniczej - w statucie tej jednostki pomocniczej - do utworzenia rady seniorów. Z kolei rada jednostki pomocniczej powołuje w drodze własnej uchwały radę seniorów i nadaje jej jednocześnie statut. Zamieszczone wyżej uwagi co do statutu gminnej rady seniorów odnoszą się w takim samym stopniu do rady seniorów jednostki pomocniczej gminy. W tym przypadku nie można jednak twierdzić, iż uchwała będzie miała charakter aktu prawa miejscowego, bowiem rady jednostek pomocniczych nie mają kompetencji do wydawania aktów o takim charakterze.

Podsumowanie

Gminy otrzymały kolejne zinstytucjonalizowane narzędzie, które ma służyć aktywizacji obywateli, zwiększeniu ich zaangażowania w życie społeczne i kształtowanie postaw obywatelskich. Z drugiej strony, władze gmin mogą wykorzystać instytucje rad seniorów jako źródło informacji o oczekiwaniach i potrzebach oraz możliwościach konkretnej grupy społecznej - osób starszych. Jaka będzie skala wykorzystania rad seniorów w gminach, okaże się dopiero z czasem, tak samo jak efektywność tych instytucji. Trzeba mieć jednak na uwadze, że zapotrzebowanie na ustawowe regulacje w tej materii było zgłaszane również przez same gminy, a więc jest to przepis oczekiwany w wielu samorządach.